А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 qiymətləndirilməsi və yaxud sıra qiymətləndirilməsi adlanır.Belə yanaşma bu
məhsulların üstünlük səviyyəsi üzrə
əhəmiyyətinə,vacibliyinə görə sıraya düzülməsini tələb edir.Bu zaman məhsulu kəmiyyətinə görə qiymətləndirmək o dərəcədə də zəruri deyildir,çünki hansı məhsulun o birisindən daha faydalı olduğunu aydınlaşdırmaq çətindir.
Bir sıra hallarda alıcı bir-birini əvəz edə biləcək 2 məhsul arasında seçim etməyə çətinlik çəkir.Belə olduqda alıcı kompromisə getməli olur.
Məhsul digər bir məhsulla əvəz edildikdə istehlakçının istək və arzusu dəyişməz qalsın deyə bu 2 məhsul arasında müəyyən ekvivalentlik saxlamaq lazımdır.Məsələn:odun,kömür və s. arasında istilikvermə bacarığı nöqteyi-nəzərindən müəyyən bir ekvivalentlik vardır.Həmcins olmayan məhsullar arasında da ekvivalentlik ola bilər.
stehlakçının bir məhsulun əvəzinə istifadə etməyə hazır olduğu digər məhsul həcmi əvəzetmənin son hədd norması ilə ölçülür.
Əgər məlum olsa ki,göstərilən məhsul miqdarı X1 istehlakçı üçün faydalılıq nöqteyi-nəzərindən uyğun Y1 məhsul miqdarına ekvivalent olursa,onda istehlakçı üçün hansı məhsulu seçəcəyi o qədər də maraqlı deyil.
Şəkil 2.10. Fərqsizlik xətləri a - bir-birini qarşılıqlı əvəz oluna bilən əmtəələr üçün ; b - bir-birini qarşılıqlı olaraq tamamlayan əmtəələr üçün Belə fərqsizlik nöqtələrinin x - y koordinatlarında məcmusu adı çəkilən məhsullara alıcılar üçün fərqsizlik xəttini göstərəcəkdir. у х а) у х В) 1 2 О 1
О 2
72
Şəkil 2.11. ki məhsul üçün büdcə xətləri
Şəkil 2.10(a) –da bir-birini əvəzləyən məhsullar üçün , şəkil 2.10(b) –də isə bir-birini tamamlayan məhsullar üçün fərqsizlik əyriləri göstərilmişdir.
Şəkil 2.10(b)-də bu məhsullar üçün 2 xərc səviyyəsinə uyğun olan 1 və 2 düz bucaqları qurulmuşdur.Bucaqların təpə nöqtəsi O1 və O2 –hər iki məhsulun eyni zamanda əldə edilməsi üçün minimal xərclərin yer aldığı nöqtələrin mahiyyətidir.
Fərqsizlik xətləri əsasında eyni x və y koordinatlarında büdcə xətlərini qurmaq mümkündür.Büdcə xətti elə 2 məhsulun birləşməsinin nəticəsidir ki,burada onların əldə edilmə xərcləri öz aralarında bir-birinə bərabərdirlər və yalnız istehlakçının sərf edə biləcəyi xərclərlə məhdudlaşır.
Şəkil 2.11(a) –də alıcı xərclərinin dəyişməsi və x və y məhsullarının qiymətlərinin dəyişməsinin sabit nisbətləri göstərilmişdir.
Şəkil 2.11(b) və 2.11(c) də alıcının dəyişməz xərcləri və x və y məhsullarının dəyişən qiymətləri zamanı istehlak prosesini əks etdirən büdcə xətləri göstərilmişdir.
Yuxarida potensial alıcı tərəfindən məhsulun bazarda tutduğu mövqe qiymətləri ilə tələbata təsiri nəzərdən keçirilmişdi. Amma bazarda təklif edilmiş məhsul üçün alınan pul məbləğinin elə bu x y
y y a) б) ж)
73 bazarda satıcı tərəfindən təklif edilən məhsulun miqdarına təsirinin böyük əhəmiyyəti vardır.
Təklifə qiymətlərin təsirinin ümumi qanunu ondan ibarətdir ki,qiymətlər yüksək olduqda satışa daha çox miqdarda məhsul daxil olur.Bütün bunlar hamısı satıcıların daha yüksək mənfəət əldə etmək üçün can atmasından irəli gəlir.
Tələbi nəzərdən keçirərkən olduğu kimi,təklifi və təklif həcmini də ayıraq.Təklif həcminin qiymətin təsiri altında dəyişməsi “təklif (s) – qiymət (q) koordinatlarında qurulmuş təklif xətti boyu hərəkətinə uyğun gəlir.(şəkil 2.12(a)).Bazar şəraiti,yəni qeyri-qiymət faktorlarının dəyişilməsi zamanı təklifin dəyişməsi bütün təklif xəttində ekvidistant dəyişiklikliyə gətirib çıxarır.(şəkil 2.12(b)).
Bazarda məhsul təklifinə təsir edən bazar şəraitini təyin edən qeyri-qiymət faktorlarına aşağıdakıları aid etmək qəbul edilmişdir:
1. Məhsulun istehsalı zamanı istifadə edilən resurslara görə haqq.Bu - əməyin,xammalın,enerjinin dəyəri,nəqliyyat xərcləri və s.dir.Resurslara görə xərclərin artması zamanı qiymətlər dəyişməz qalarsa,məhsulun təklifi
azalır.Əksinə,resurslara görə
xərclər azalarsa,qiymətlər dəyişməz qaldığı şəraitdə təklif artır.
2. stehsal prosesinin texnoloji səviyyəsi. stehsalın texnoloji səviyyəsinin artması istehsal xərclərinin aşağı düşməsinə,və uyğun olaraq qiymətlər sabit qalarsa yüksək mənfəət əldə edilməsinə səbəb olur.Buna görə də satıcının çox böyük marağı var ki,qiymətləri sabit saxlayaraq məhsulun miqdarını çoxaltsınlar.Bu o deməkdir ki,təklif əyrisi yuxarı qalxacaq.
Şəkil 2.12 Təklif həcminin (a) və (б)təklifin dəyişmə xətləri. a ))
) q q S S
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|