А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 6.4. NFLYASIYA S ƏVIYY ƏSININ QIYM ƏTL ƏNDIRILM ƏSI
222
Iqtisadiyyatda baş verən inflyasiya prosesləri öz kəmiyyət qiymətləndirilməsini – cari vəziyyətdə və perspektivə olan qiymətləndirilməsini almalıdır. Bu proqnozlar həm qısamüddətli, həm də daha uzunmüddətli mərhələlər üçün hazırlanmalıdır. Gələcək mümkün inflyasiyanın qiymətləndirilməsi (inflyasiya gözləmələrinin) müəssisə tərəfindən həyata keçirilən qiymət siyasətinin hazırlanması və dəyişən şəraitdə adekvat davranış xəttinin formalaşması üçün olduqca vacibdir. Inflyasiya gözləmələri aşağıdakılar üçün nəzərə alınmalıdır: ~ Yeni bazarda məhsulların tətbiqi, köhnə bazarda mövqelərin qorunması və genişlənməsi və ya bu bazarı tərk etmək üçün; ~ Müəssisənin strukturunun haırlanması, bu strukturun mümkün profil dəyişmələri, istehsal güclərinin kəmiyyətinin müəyyənləşməsi; ~ Müəssisənin biznes-planın hazırlanması; ~ Ayrı-ayrı proqramların reallaşması üçüm biznes-planların hazırlanması; ~ Müxtəlif təşkilati-texnoloji tədbirlərin seçilməsi, təhlili və qiymətləndirilməsi; ~ Gəlirlərin və mədaxilin müəyyən edilməsi; ~ Xammal, material və yarımfabrikatlar alqısına xərclərin qiymətləndirilməsi; ~ Əmək haqqının qiymətləndirilməsi; ~ Mənfəət, zərər, likvidlik, ödəniş qabiliyyətlilik göstəricilərinin hesablanması; ~ Müəssisənin məhsulunun qiymətlərinin əsaslandırılması; ~ Texniki-iqtisadi göstəricilərin hesablanması; Beləliklə, inflyasiya gözləmələrinin hesablanması təşkilati və idarəetmə qərarlarının qəbulunun zəruri elementidir. Inflyasiya gözləmələrinin qiymətləndirilməsi adətən beş mərhələdə həyata keçirilir:
223
1) Qiymətlərin dinamikası göstəricilərinin dəqiqləşdirilməsi, proqnozlaşdırma müddətinin uzunluğunun müəyyənləşməsi; 2)
lkin göstəricilərin təhlili və informasiyalar hazırlanması; 3)
nflyasiya templərinə təsir edən faktor və şərtlərin aşkarlanması və onların
təsirinin kəmiyyətcə müəyyənləşməsi; 4)
nflyasiya sürətinin hesablanması; 5)
Optimist, pessimist və optimal proqnozların hazırlanması üçün inflyasiya gözləmələri ehtimalının qiymətləndirilməsi. Informasiya gözləmələrinin proqnozlaşdırılması üçün
göstəricilərin müəyyən çeşidini istifadə etmək məqsədəuyğundur. Bu göstəricilər statistika praktikasında hamı tərəfindən qəbul edilir. Onlara aşağıdakılar aiddir: Məhsul və xidmətlərin qiymətinin toplu indeksi. Bu indeks adətən kütləvi informasiya vasitələrində çap edilir. Bu indeks ötən ilimn dekabrınınqiymətlərinə nisbətlə statistika orqanları tərəfindən hesablanır. Hesablamalar həm istehlak məhsullarının qiyməti, həm də xidmətlərin qiyməti üzrə aparılır. Iqtisadi inkişafın müəyyən səviyyəsinə çatan ölkələrdə bu indeksə əsas göstərici kimi baxırlar.
göstərici kimi bu göstərici də eyni periodikliklə hesablanır (və eyni yerdə çap edilir). Ancaq bu göstərici yalnız sənayedə istehsal edilən məhsullar üzrə hesablanır. Indeksin belə şəkildə alınan kəmiyyəti verilən müəssisə tərəfindən istehsal edilən məhsulun qiymətinin təyin edilməsində istifadə olunur. Bu indeksin xüsusiyyətlərindən biri budur ki, o, təkcə küçən ilin dekabrına nisbətən deyil, həm də cari ilin bu və başqa müddətinin keçən ilin uyğun müddətinə müqayisəsi ilə də hesablanır.
yükdaşımalarının dəyərinin dəyişməsi dinamikası barədə təsəvvürlər yaradır.
çəkilən indekslər kimi statistika orqanları tərəfindən hesablanır və eyni olaraq, sistematik çap edilir. Bu indeksdə buraxılış qiymətlərinin, nəqletmə tariflərinin, həmçinin təchizat-satış xərclərinin və vergilərin dəyişmələri öz əksini tapır. Bu indeks ona görə zəruridir ki, bir çox hallarda istehlakçılardakı qiymət bu məhsulun istehsalçılarının qiymətindən əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olur.
224
Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymət indeksi. Bu məhsulun istehsalçılarındakı qiymət dəyişmələri barədə informasiyalar verir. Kəndə təsərrüfatı məhsullarının istehsalı aşkar mövsümi xarakter daşıdığından bu halda daha uyğun indeks bütövlükdə ötən ilə nisbətdə hesablanmış orta göstərici olacaqdır. Ə
xüsusilə vacibdir. RF-nın iqtisadiyyatının liberallaşması zamanı xidmətlərə qiymətlər indeksi maddi istehlak məhsullarının qiymət indeksindən əhəmiyyətli dərəcədə yüksək oldu. Bu əvvəllər formalaşmış qiymət disproporsiyalarının ləğvi zərurəti ilə izah edilirdi. Inflyasiya səviyyəsinin daha bir ədəd göstəricisi dfelyator adlanan göstərici – daha doğrusu, hesabat ilinin nominal ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) baza ilinin qiymətlərində ifadə olunan ÜDM-ə nisbətini əks etdirən göstəricidir. Inflyasiya meyllərinin təhlili və indekslərinin hazırlanması üçün informasiyaların tərkibində aşağıdakılar vardır: ~ Hər il parlamentə təqdim olunan və kütləvi informasiya vasitələrində çap olunan ölkənin iqtisadi və sosial inkişaf proqnozları; ~ RF hökümətinin cari ilə federal büdcəsi; ~ RF mərkəzi bankının mümkün inflyasiya templərinə aid olan hesablamaları; ~ Müxtəlif analitik təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən və “ zvestisiya”, “Delavoy Mir”, “Ekonomika i jizn” və s. bu kimi qəzetlərdə çap olunan sorğu göstəricələri; Inflyasiya gözləmələrinin qiymətləndirilməsində çox meyarlı seçim etmək lazım gəlir. Bu o deməkdir ki, bir indeks və göstəricilər üzrə inflyasiyanın bir, digərləri üzrə isə başqa rəqəmini gözləmək lazım gəlir. Əldə olunan göstəricilərin kütləviliyində istiqamətlənmək və düzgün nəticələr çıxarmaq üçün müxtəlif mütəxxəsislərin təcrübə və ixtisasının istifadəsinə əsaslanan metodların tətbiqi gərəkdir. Öz mahiyyətinə görə tamamilə rəngarəng olan belə növ metodlar ümumiyyətlə ekspert metodu adını daşıyır. Bu metodların reallaşması üçün ekspertizalar həyata keçirilir. Ekspertizanın həyata keçirilməsi etibar olunan mütəxxəssislər uyğun peşəkar ixtisasa malik olmalıdırlar və xarici mühitdən, bir-birindən asılı olmayaraq öz qiymətləndirmələrini formalşdırmalıdırlar. Ekspertizalar fərdi və qrup ola, həmçinin əyani və qiyabi həyata keçirilə bilərlər. Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|