А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
234
büdcənin uzunmüddətli kəsirinin əlamətidir və inflyasiya proseslərini stimullaşdırır. Inflyasiya proseslərinin yaranması səbəbi həmçinin hasilat sənayesində qiymətlərin artımı ola bilər. Bu artım həmin sahələrdə əmək haqqının yüksəlməsi, maşın və avadanlıqlara xərclərin artması, köhnə mənbələrin istismarındakı və yenilərin mənimsənilməsindəki çətinliklər, nəqliyyat xərclərinin yüksəlməsi nəticəsində baş verə bilir. Xammal sahələrindəki qiymət artımı və xammalın nəqlinə xərclər bu xammalı istifadə edən müəssisələrin məhsulunun, sonra da bütövlükdə iqtisadiyyatın məhsullarının qiymətinin artamsına səbəb olur. SSR -də inflyasiya prosesləri 1976-1985-ci illərdə xüsusilə sürətləndi. Bu müddətdə qiymətlərin aşkar artımı ilə birgə gizli formada inflyasiyanın olması da xarakterikdir. Bu gizli forma hər şeydən öncə məhsulların çeşidi və keyfiyyətində, ucuz məhsulların “yuyulmasında”, yoxa çıxan ucuz məhsullar əvəzinə istehlakçılara bahalı məhsulların sızınmasında özünü göstərdi. Rusiyada qiymətlərin liberallaşmasından sonra inflyasiya proseslərinin kəskin sürətlənməsi baş verdi və nəticədə tezliklə hiperinflyasiya başladı. 1992-ci ildə 1991-ci ilə nisbətən qiymətlər 26,1 dəfə, 1993-cü ildə 1992-ci ilə nisbətən 9,4 dəfə, 1994-cü ildə 1993-cü ilə nisbətən 3,24 dəfə, 1995-ci ildə 1994-cü ilə nisbətən 2,3 dəfə artdı. 1995-ci ildə qiymətlər 1991-ci ilə nisbətən bütövlükdə 1813 dəfə yüksəldi. Rusiya iqtisadiyyatındakı inflyasiyanın müəyyən xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunurdu: ~ Inflyasiya iqtisadiyyatın əhəmiyətli dövlət sektorunun mövcudluğu şəraitində baş verirdi; ~ Yüksək inflyasiya tempi istehsalın böhranına müvafiq işsizlik artımı yaratmadı; ~ Bazar strukturları qeyri-müntəzəm formalaşırdı, rəqabət münasibətləri isə birmənalı inkişaf etmirdi; ~ Bazar iqtisadiyyatının hüquqi əsasları və müvafiq qanunvericilik formalaşma mərhələsində idi. Təsvir edilən müddətdə Rusiya iqtisadiyyatında inflyasiyanın yaranmasının əsas səbəbləri şəkil 6.14 də göstərilir.
Rusiyada inflyasiyanın səbəbləri Bir sıra müəssisələrin inhisarçılığı Böyük büdcə kəsirinin mövcudluğu Xarici ticarətə dövlət inhisarından imtina
235
Şə
Rusiyada inflyasiyanın yaranması səbəbləri
Inflyasiyanın Rusiya tipi adi inflyasıdan bir çox cəhətlərinə görə fərqlənir (bu və başqa şəkildə bütün ölkələrdə olan inflyasiyadan) Birincisi, hər bir antiinflyasiya tədbirləri bazar özünütənzimləmə mexanizminin gücü ilə inflyasiya proseslərinin dəf edilməsi məqsədinə malikdir. Başqa məsələdir ki, bu bazar mexanizmlərinin qoşulması üçün impluslar dövlət idarəetmə təsiri formasında daxil olur. Ancaq Rusiyada bazarın özünütənzimləmə mexanizmləri yetərli səviyyədə inkişaf etməmişdi. Ikincisi, Rusiyada antiinflyasiya tədbirlərində köhnə yanaşmalarla planlı iqtisadiyyat ənənələrinə əsaslanan yanaşmalarla bazar iqtisadiyyatına yönəli yanaşmaların uyğunlaşdırılması şəraitində inflyasiya təşəkkül tapır və inkişaf edirdi. Bu ona səbəb oldu ki, indiki zamanda Rusiyadakı inflyasiya siyasi situsiyadan güclü asılı oldu. Üçüncüsü, təcrübə göstərdiyi kimi, Rusiyada qiymətlərin artım tempi adi artım templərində çox yüksək oldu. Qiymətlərin azad olması (qiymətlərin liberallaşdırılması) bir tərəfdən məhsul defisitinin praktik olaraq tam ləğvinə, digər tərəfdən inflyasiya proseslərinin inkişafına səbəb oldu. 236
Indiki zamanda Rusiyada inflyasiyanın yeni tipi – “boğulmuş” inflyasiya adlanan tipi təşəkkül tapıb. Boğulmuş inflyasiya pensiya və müavinətlərin, həmçinin büdcə sferasının işçilərinin (təhsil, səviyyə, elm, hərbi sferanın işçiləri, şaxtaçılar və s.) əmək haqqının ödənilməməsi və ya vaxtında ödənilməməsi ilə xarakterizə edilir. Son nəticədə inflyasiyanın aşkarlanması və inkişafı istehsalda struktur disproporsiyalarının ləğvi üçün müvafiq investisiyaların həyata keçirilməsi zəruri olan disproporsiyaların mövcudluğunu təsdiq edir. Amma inflyasiya şəraitində perspektivə hesablanmış hər hansı investisiyalar etmək əsaslı görünmür. Rusiyadakı indiki inflyasiyanın xarakterik xüsusiyyəti “nəğd pullardan qaçış” adlanan halın olmamasıdır. Bundan başqa, dövriyyədə olan pul kütləsinin artımı müşahidə olunur. Belə artım özünə inflyasiya proseslərinin yaranmasını əks etdirir. Buna görə də əhalinin yığımının yüksəlməsinə, əhalinin banklara əmanət qoyuluşlarına (ilk növbədə Əmanət bankına) müsbət hal kimi baxmaq lazımdır. Birincisi, bu yığımları investisiya üçün istifadə etmək olar. Ikincisi, bu yığımlar dövriyyədən götürülür və buna görə də dövriyyədəki pul kütləsinin həcmini azaldır. Bu halda bank faiz dərəcələrinin düzgün təyin edilməsi – inflyasiyanın faktik səviyyəsinə müvafiq olması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əgər bank krediti üzrə faiz dərəcləri inflyasiya templərindən əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olarsa, kredit olduqca bahalaşır və bu da investisya fəaliyyətini məhdudlaşdırır. Bundan başqa, faiz dərəcələrinin yüksəlməsi istehsal xərclərinin yüksəlməsinə səbəb olur və bu da qeyd edildiyi kimi inflyasiyaya gətirir. Beləliklə, inflyasiya ilə mübarizə üçün bank faiz dərəcəsini aşağı salmaq gərəkdir. Ancaq belə azlma dozalaşdırılmalıdır və olduqca aşağı bank faizi dərəclərinin bank qoyuluşlarını sərfəsiz etməsinə səbəb olmamalıdır. Rusiyada inflyasiya proseslərinin dinamikasına fəaliyyətdə olan vergi sistemi, xüsusilə, əlavə dəyər vergisinin ilkin yüksək dərəcəsi əhəmiyyətli təsir göstərir. Bu verginin tətbiqi qiymətin faktik olaraq, bu vergi məbləğində yüksəlməsini bildirir. Rusiyada qiymətlərin tənzimlənməsi üzrə tədbirlər şəkil 6.15 də əks etdirilir: Şə
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|