28
Bununla
əlaqədar
olaraq,
«qiymət-keyfiyyət»
münasibətinin
formalaşmasına təsir göstərən amilləri nəzərdən keçirmək lazımdır.
1.4 QIYMƏT SISTEMI
Bütün qiymətlər qarşılıqlı əlaqədardırlar və vahid sistem əmələ
gətirirlər. Bazar amillərinin təsiri altında qiymətlər dəyişməyə məruz
qalırlar. Qiymətlərin qarşılıqlı əlaqəsi və qarşılıqlı asılılığı şərtlənirlər:
Birincisi, fəaliyyət nəticələri qiymətlərlə ifadə olunan
müəsisələrin qarşılıqlı əlaqələri ilə;
Ikincisi, qiymətlərin ümumi iqtisadi prinsiplərdə - dəyər
qanununda, təklif və təklifin nisbətində və b.- formalaşması ilə.
Əmtəə tədavülü sferasından asılı olaraq bütün qiymətləri bloklar
adlanan hissələrə bölürlər. Bu bloklardan əsasları aşağıdakılardır (şək.
1.8):
◊ Sənaye məhsulunun topdansatış qiymətləri;
◊ Tikinti məhsulu qiymətləri;
◊ Kənd təsərrüfatı və sair xammal növlərinin satınalma
qiymətləri;
◊ Pərakəndə satış qiymətləri;
◊ Yük və sərnişin nəqliyyatı xidmətlərinin tarifləri;
◊ Kommunal və məişət xidməti tarifləri;
◊ Xarici ticarət dövriyyəsi (ixrac və idxal) qiymətləri;
Ərazi təsirindən asılı olaraq bu qiymətlər bütün ölkə ərazisi
üçün vahid və ya reqional (qurşaq yaxud zona) qiymətlər ola bilər.
Nəqliyyat
xərclərinin
istehlakçı
tərəfindən
ödənilməsi
xarakterindən asılı olaraq, qiymətlər istehsal yerindəki qiymətlərə,
göndərmə xərcləri daxil edilən qiymətlərə, zona qiymətlərinə və bazis
məntəqəsi tapşırığı ilə müəyyən olunan qiymətlərə bölünürlər.
Şək.1.8-də təsvir olunan qiymətlər sistemi komponentlərini
nəzərdən keçirək.
Sə
naye mə
hsulu topdansatış
qiymə
tlə
ri- müəssisələrin və
istehsalçı firmaların satdığı və satın aldığı məhsul qiymətləridir. Bu
anlayış mülkiyyət formasından asılı deyil və bərabər dərəcədə dövlət,
xüsusi, səhmdar, kooperativ və digər müəssisələrə tətbiq oluna bilər. Bir
qayda olaraq məhsul topdansatış partiyaları ilə satılır və alınır. Alqı-
satqının tamamlanması nəticəsində mülkiyyət formasının dəyişməsi
29
mümkündür. Məsələn, səhmdar və ya xüsusi müəssisənin dərman
istehsalı üzrə məsulu pərakəndə satış üçün aptek məntəqələrinin dövlət
daxil olunur.
şəbəkəsinə
Сянайе мящсулуна
топдансатыш гиймяти
Т
ик
ин
ти
м
ящ
су
лу
н
а
г
ий
м
ят
М
ц
яс
си
ся
б
у
ра
хы
лы
ш
г
ий
м
ят
и
Т
ра
н
сф
ер
т
г
ий
м
ят
и
С
ян
ай
е
то
п
д
ан
са
ты
ш
г
ий
м
ят
и
Биръа сювдяляшмяляри гиймяти
Гиймятляр
системи
К/т мящсулуна вя хаммала
тядарцк гиймятляри
Сярбяст гиймятляр
Истещлак гиймяти
П
яр
ак
ян
д
яс
ат
ыш
г
ий
м
ят
ля
ри
Н
яг
ли
йй
ат
х
ид
м
ят
ин
я
та
ри
фл
яр
Т
о
п
д
ан
са
ты
ш
г
ий
м
ят
ля
ри
Т
яс
б
ит
о
лу
н
м
у
ш
г
ий
м
ят
ля
р
М
ю
вс
ц
м
и г
ий
м
ят
ля
р
С
ат
ыш
г
ий
м
ят
и
Х
ц
су
си
ч
як
и г
ий
м
ят
и
Ил
к
ин
-с
о
н
я
м
ял
ий
йа
та
г
ий
м
ят
Щ
яр
як
ят
я
м
ял
ий
йа
тл
ар
ын
а
Коммунал вя мяишят
хидмятляриня тарифляр
Харижи тижарят дювриййясинин
гиймятляри
М
яи
шя
т
хи
д
м
ят
ля
ри
н
я
та
ри
фл
яр
С
ер
ви
ся
т
ар
иф
ля
р
К
о
м
м
у
н
ал
х
ид
м
ят
ля
ри
н
я
Их
ра
ж
г
ий
м
ят
и
Ид
ха
л г
ий
м
ят
и