Ağa Musa Nağıyev haqqında əlavə məlumatlar
Yüklə 257,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 Bütün bunları qiymətləndirib, Ağa Musa Nağıyevin xati- rəsinə göstərdikləri diqqətə görə hər zaman belə şəxsiyyətlərə minnətdaram. Dildən qopdun, Qulağa yol tapmadın. Qəlbdən qopdun, Ürəyə yol tapmadın. Tikdin, xalqına qaldı, Unuduldun, yaddaşa yol tapmadın. P.S. Hacı Əvəzin atası Baba kişi “Ağa Musa”adına xəstə- xanada dəfələrlə müalicə alarkən möcüzələrlə rastlaşdığından, Hacı Əvəzə deyirdi ki, oğul əgər imkanın olarsa, Ağa Musanın qəbrini rahat hala gətir. O kişi, Bakı üçün çox işlər görüb. Və hər şeydən irəli insanların şəfa tapacağı ocaq – xəstəxanalar tikdirib. Tənginəfəslikdən şikayətlənən Baba kişi 5 metrə yaxın olan tavanın hündürliyini göstərib, deyirdi: Ağa Musa gör nə yaradıb?! Bu hündürlük özü bir müalicə növüdür. Mən dərmansız, burada nicat tapıram. Buradakı abu-hava məni daha yaxşı müa- licə edir. 117 MİLYONЧULAR QOHUMLUQ ЯLAQЯLЯRİNİ MЮHKЯMLЯNDİRİBLЯR XIX əsrin axırlarında, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ictimai – iqtisadi həyatında Ağa Musa Nağıyev iri sahibkar kimi tanınmışdır. Anası Rüqiyyə Məşədi Məmmədyar qızı evdar qa- dın olub, övladlarını böyütməklə məşğul idi. Ömrünü Hacı Nağı Məmməd oğlu ilə Bakının Biləcəri kəndində başa vurur. Ağa Musa 1871-ci ildə Ümma Səlmə Kərbəlayi Cəfər qızı ilə evlənir. Onların 1875-ci ildə İsmayıl oğlanları, 1881-ci ildə Ümmül Banu adlı qızları dünyaya gəlir. Ümmül Banu məşhur milyonçu Şəmsi Əsədullayevin oğlu Mirzənin həyat yoldaşı olub. 1900-cu ildə doğuş zamanı dün- yasını dəyişən ananın adını yeni doğulmuş qızına verirlər. Bu həmin Ümmül Banudur ki, sonradan sevmədiyi Balabəy Qo- cayevə ərə gedəcək, lakin nigahın səhv olduğunu başa düşən Avropa təhsilli Ümmül Banu hiylə işlədərək Türkiyəyə qaçacaq. Sərhədlər bağlandıqdan sonra Fransaya keçib bir sıra mərhu- miyyətlərlə üzləşəcək. Sonradan çətin şəraitdə ona bir neçə dil bilməsi və aldığı Avropasayağı tərbiyə çox kömək olacaq. Ağa Musa Nağıyev çox çalışırdı ki, oğlu İsmayıl savadlı olub, Vətənə yüksək səviyyəli peşəkar kimi xidmət etsin. İs- mayıl təhsilini xaricdə alır, bacısı kimi o da bir neçə dil bilir. Geyindiyi hər kostyuma uyğun köynəyi, qalstuku və ayaqqabısı olub. Qəflətən tutulduğu vərəm xəstəliyinə Ağa Musanın milyon- ları da çarə edə bilmir. İsmayıl 26 mart 1902-ci ildə dünyasını dəyişir. Dövrün müasirlərinin söylədiklərindən bəlli olur ki, ailənin istəklisi olan İsmayıl çox ağıllı, əliaçıq, mehriban olub. O, incəsənəti sevdi- yindən, aktyorlar, şairlər və rəssamlarla yaxınlıq edərdi. 118 Onun məhz bu cəhəti sonradan Fərəcin (İsmayıl əvəzi) si- masında təkrarlanır. Ağa Musa Nağıyev və Şəmsi Əsədullayevin iş birliyi Ra- manadakı meyvə bağlarını almaqdan başlayır. Bu birlik, son- radan onların varlı olmalarında dayaq nöqtəsi olur. Məhz bu dövrdə onların ticarət və sənaye kapitalı əlaqələri daha qabarıq hiss olunmağa başlayır. Ağa Musa Nağıyevin Şəmsi Əsədullayev ilə dostluğu hamı- ya məlum idi. Şəmsi Əsədullayevin rəsmən ayrıldığı (Moskvada yaşayan) həyat yoldaşı qısqanclıqdan onun müflis olmasına ça- lışır və buna nail olur. Belə bir vaxtda onun köməyinə çatan Ağa Musa olur. Keçmiş həyat yoldaşının qurduğu hiyləyə uyub, onun məslə- həti ilə külli həcmdə nefti satış üçün Rusiyaya göndərir. Bundan xəbərsiz olan firmalar nefti qəbul etməkdən imtina edərkən, Şəmsi Əsədullayev xammalın geri qaytarılmasından təşviş keçi- rir və məcburiyyət qarşısında qalıb, nefti ucuz qiymətlə satdırır. Müflisləşdiyini görən milyonçu özünü öldürmək qərarına gəlir. Silahı gicgahına tuşlayarkən onu ölümdən xilas edən Ağa Musa Nağıyev olur. Şəmsi Əsədullayevi ölümdən qurtarıb, əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq məqsədilə vaxt müddəti qoymadan ona külli miqdar- da borc pul verir. Beləcə o, Şəmsi Əsədullayevi həyata qaytarır. Şəmsi Əsədullayevin oğlu Mirzə – Ağa Musa Nağıyevin qızı Ümmül Banu ilə, o biri oğlu Əli – Hacı Zeynalabdin Tağı- yevin qızı Leyla ilə, Ağa Musa Nağıyevin qardaşı Yusif – qızı Xədicə xanımla ailə həytı qurur. Yusif erkən dünyasını dəyişdi- yindən, Ağa Musa Xədicə xanımı qardaşı Ağa Əlinin oğluna, ondan 15 yaş kiçik olan Tağıya ərə verir. Üç nəhəng milli sahibkar arasında qohumluq əlaqələrinin yaranması, onların dostluğunun daha da möhkəmlənməsinə, iş- güzar əlaqələrinin daha da artmasına səbəb olmaqla bərabər, həm də onların iqtisadi qüdrətini möhkəmləndirir. 119 QAFQAZDAN – PARİSЯ G ənc Ümmül Banu səyyah olmazdı, inqilab olmasaydı. Əs- rimizi səyyah kimi yaşayan bir qadının taleyi dayanır gözüm önündə. Daha doğrusu - bir qəlbin qəribə taleyi. Hər şey onun üçün bir qış günü başladı. Üfiqsiz Sovet İtti- faqına qovuşmuş Azərbaycanda Xəzərin sahilində yerləşən Ba- kıda. Sonradan Banin bunu öz əsərlərində belə təsvir edəcək: - “Mən 1902-ci ildə son dərəcə varlı və zəngin bir müsəlman ailəsində dünyaya göz açmışam. Həmin illərdə ermənilər ağına – bozuna baxmadan, keçmişdəkilərin heyfini çıxmaq məqsədilə azərbaycanlıları qırır, azərbaycanlılar isə bu bəlanın qisasını Allaha tapşırırdılar.” Elə bu səbəbdən idi ki, Ağa Musa Nağıyevin qızı Ümmül Banu şəhər ətrafında gigiyena gözlənilməyən bir şəraitdə doğuş zamanı dünyasını dəyişir. Beləcə, yenicə həyata göz açan qız - ananın üzünü görmə- dən, onun adını daşıyır. Özünün dediyi kimi onu anasını əvəz edən ipək saçlı, ağ dərili bir alman qadını fröylen Anna tərbiyə edir. Fröylen (Fr) Anna ona dayə və arxa olur. Nənəsi (Ş.Əsədullayevin həyat yol- daşı) qısqanclıqdan bu qadın ilə heç cürə yola getmirdi. Fr.An- nanın yanından ötərkən o, yerə tüpürər, bununla ürəyini soyu- dardı. Heç düşünməzdi ki, məhz Fr.Anna – qızcığaz üçün dün- yaya açılan bir pəncərə olacaq. Bu qadının tərbiyəçi kimi ailəyə daxil olmasında atası Mirzə Əsədullayevin rolu böyük idi. O vaxt Bakıya Avropanın nəfəsi artıq dəyməkdə idi. Mirzə Əsədullayev neft şirkətinin ehtiyacları üçün tez-tez Moskvaya, Varşavaya və Berlinə səyahət etdiyin- dən, “Avropalaşmaya” daha meyilli idi. Bu səbəbdən idi ki, o, qızını hələ körpəlikdən bu istiqamətdə tərbiyə etməyi və Avropa mədəniyyəti ilə qovuşdurmağı qərara almışdı. Yüklə 257,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|