Ağayev yusiF ƏHMƏdov səbuhi İstiqlal Yürüşü
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. “Densterfors” 174 4.1. "Densterfors"un təĢkili
zabit şaşkası (Asiya növü), 1907-ci il nümunəli pulemyot hissələrinin əsgər xəncəri, 1907-ci il nümunəli topçu hissələrinin əsgər xəncəri, 1909-cu il zabit palaşı, 1910-cu il kazak növlü zabit şaşkası. Yuxarıda adları çəkilən silahların sursat və ehtiyat hissələri tələb olunandan da çox idi. Sentrokaspi Diktaturasına məktubunda general Denstervil qeyd edirdi ki, Bakıdan aldığı məktublarda "15.000 fəal şəhər müdafiəçisi var. Onlar az təlim keçsələr də, yaxşı silahlanıblar" kimi məlumatlar var idi. Şaumyan və Petrov öz tərəfdaşları ilə Həştərxana qaçarkən 13 gəmilik silah-sursatı özləri ilə aparmağa cəhd göstərmişdilər. General Denstervil yazırdı ki, "əgər yeni hökumət bu gəmilərə getmək imkanı yaratsaydı, Bakının sonrakı müdafiəsi mənasız olardı, lakin xoştbəxtlikdən kiçik gəmilərin heyətləri Direktoriya tərəfində idi və o, tərəddüdlə də olsa, bolşeviklər tərəfindən tutulmuş gəmilərin qaytarılması əmrini verdi. Kanoner gəmiləri artıq olan gəmilərin arxasınca düşmüş və bütün donanmanı limana geri qaytarmışlar..." Daha sonra general göstərir ki, "tərksilah prosesi bir neçə gün çəkdi... Biz arsenalı qəbul edəndə onun bütün əmlakı bir yerə tökülüb qalmışdı... Şaumyan və Petrovun gəmiləri boşaldılarkən bütün növ sursat ayrılmadan anbarlarda olan əmlakın üstünə yığılırdı. Qoşunların hansısa tələbini yerinə yetirmək olmurdu, misal üçün, lazım olan kalibrli mərmiləri tapmaq üçün bütün qalaqlanmış əmlakı axtarmaq lazım gəlirdi. Silah anbarlarında müxtəlif dərmanlar, qramofonlar, tikiş maşınları və başqa şeylər var idi. Cəbbəxananın heyətində bütün növ toplar var idi- çatışmayan hissələri, sınıq çaxmaqları və s. ilə. Tezliklə bütün bunlar sortlaşdırıldı, tələb olunan qaydaya salındı və cəbhəyə göndərildi; tərəfimizdən otuz ədəd dəqiq atəş açan toplar tam döyüş vəziyyətinə gətirildi..." 172 Qeyd etmək lazımdır hələ anbarlarda olan əmlak ki, qaydaya salınmadan polkovnik Keyvort 15 avqust raportunda göstərirdi ki, onun "sərəncamında (ingilislərin öz silahlarından başqa) 6000 ədəd tüfəng var. Materiallarda qıtlıq hiss olunur, lakin şəhərdə kifayət qədər lazım olan material var; onların müsadirəsinə başlamaq lazımdır. Əhalinin böyük hissəsi - həm bizim tərəfimizdə olanlar, həm də bizi görməyə gözləri olmayanlar əla silahlanıblar və hökumət bizim üçün arzuolun-maz qruplaşmaları tərksilah etmək üçün özündə kifayət qədər qüvvə görmür... Hərbi materialar üzərində nəzarət yoxdur və çox material hədər yerə sərf edilir". General Denstervil də materialların israf edilməsinə diqqət yetirmişdir. O, yazırdı: "hərbi sursatların qənaətlə istifadəsi barəsində ciddi əmrə baxmayaraq həm top, həm də tüfəng sursatı hədər yerə sərf olunurdu. Mən mövqelərin sağ cinahına rəhbərlik edən bir polkovnikin diqqətini onun mənasız yerə atəş açan artilleriyasına cəlb etdim, Polkovnik cavab verdi: "bəli, onlar düşmənə atəş açmırlar, lakin səngərlərdə olanlar bizim toplardan atəş açmağımızı çox xoşlayırlar və əgər mən ara-sıra toplardan atəş açmasam onlar səngərlərdə qalmazlar". İngilis qoşunlarının tərkibində olmuş kapitan Sesil Cadd özünün "General Denstervillə İran və Zaqafqaziyada" adlı kitabında qeyd edir ki, Bakı uğrunda sentyabrın 14-də baş vermiş döyüşdə "pulemyotların böyük hissəsi itirilmiş üstəlik topların çoxu sıradan çıxmışdı". 173 172 Денстервиль, с.103. 173 Captain Cecil G. Judge. With General Dunsterville In Percia And Transcaucasus // Kitabın mətni İNTERNET səhifədən götürülüb. 62 4. “Densterfors” 174 4.1. "Densterfors"un təĢkili 1917-ci ilin payızında ingilislər artıq anlamışdılar ki, rus ordusu, demək olar ki, yoxdur və Qafqaza yol tapmaq üçün fürsət yaranır. 175 Öz məqsədlərini "Hindistana gedən yolları almanlardan qorumaq" şüarı ilə gizlətməyə çalışsalar da, aydın idi ki, onları maraqlandıran Cənubi Qafqazın strateji mövqeyi və Bakının neftidir. Lakin baş verən hadisələrə dərhal reaksiya vermək elə də asan olmadı: general Denstervil yazır ki, Bağdaddan Bakıya qədər 800 mil məsafə var, bu məsafəyə qoşun göndərmək üçün isə güc yoxdur. Nəticədə ingilis komandanlığı tərəfindən qərara alır ki, hərbi təlimatçıların başında general Denstervil Tiflisə göndərilsin, rus, gürcü və erməni hərbi hissələrini yenidən təşkil etsin və "türk-alman təhlükəsinə qarşı" mübarizə aparsın. Generalın qeydləri göstərir ki, onlar "osmanlı ordusunun yorğunluğu və az ehtiyatlara malik olması", gürcü və ermənilərin isə "öz torpaqlarını qoruduqlarına görə böyük ruh yüksəkliyi ilə vuruşacağına" və bütün əməliyyatları təmin edəcək "ingilis qızılına" ümid edirdilər. "Türklər almanlardan da bezikiblər və onların pulu yoxdur. Almanlar isə türklərlə daim küsüşürlər". Lakin, general yazır ki, "təcrübə başqa nəticəni göstərdi". General qeyd edir ki, ingilislərin planları alt-üst oldu: "erməni motivlərlə bağlı olmayan müsəlmanlarla küsüşdülər, və gürcülər dini səbəblərə görə kommunist - xristianların hərəkətləri isə ona gətirdi ki, tatarlar türklərlə əlaqə yaratdılar". Cəbhə xəttində mövcud olan boşluğu doldurmaq üçün ingilis ko-mandanlığı general Baratovun rus korpusunu yenidən təşkil etməyə çalışsa da, buna nail ola bilmədi. Təkcə polkovnik L.Biçeraxovun dəstəsi ingilislərin təklifini qəbul etdi və onlara xidmət etməyə başladı, lakin sayca az olan bu dəstə əməliyatların gedişində dönüş yaratmaq iqdidarında deyildi. 12 zabit, 40 əsgər, 1 zirehli və 41 minik avtomobili ilə Həmədan-Qəzvin-Ənzəli marşrutu ilə hərəkət edən ingilis dəstəsi rəsmən "Densterfors" 176 , yəni "Denstervilin qoşunları" adını aldı. Biçeraxovun dəstəsi general Denstervilə Ənzəliyə qədər yol aça bildi, çünki onun rəqibləri zəif silahlanmış, hərbi təhsili və təcrübəsi olmayan yerli əhalidən ibarət idi. Lakin nizami Osmanlı qoşunlarını məğlub edib Qars tərəfdən Tiflisə yol açmaq və ya Bakı Sovetini məğlub edib Bakıdan Tiflisə yol açmaq Biçeraxovun imkanları xaricində idi. Nəticədə ingilis komandanlığı planlarını dəyişməyə məcbur oldu. General Denstervil regionda olan qüvvələrlə əlaqə yaradıb ingilis qoşunları gələnə qədər onların Osmanlı qoşunlarına qarşı müqavimətini təşkil etməli, eyni zamanda ərazilərin ingilis nəzarəti altına keçməsi üçün şərait yaratmalı idi. Generalın yazdığına görə özü ilə kifayət qədər, "ingilis qızılı və İran gümüşü" götürən Denstervil siyasi baxışlarından asılı olmayaraq ingilislərlə işləmək istənilən qüvvəni öz tərəfinə çəkməli idi. Arxada təhlükəsizliyi təmin etmək üçün general Denstervil əkskəşfiyyat işinə böyük diqqət yetirirdi. Bu işi o, kapitan Saundersə tapşırmışdı. Nəticədə o, alman və türk agentlərini zərərsizləşdirmiş, inqilabi təbliğatçıları aradan götürə bilmişdi. Kəşfiyyat işinin yaxşı təşkili onun dəstəsini dəqiq məlumatlarla təmin edirdi. Eyni zamanda general öz qüvvələrinin sayını artırırdı. O, qeyd edir ki, "Bakı bolşeviklərindən qaçmış rus zabitlərinin bir tərəfə cəlb olunması həm də bütün hadisələrdən xəbərdar olmaq imkanı verirdi. Zabitlərdən ikisi gizli missiya ilə Bakıya göndərildi. Bizim tərəfimizdən xidmətə götürülmüş zabitlər çox dürüst insanlardı, müharibədə fərqlənmişdilər və özlərini göstərmək üçün istənilən tapşırığı yerinə yetirməyə hazır idilər, onlar öz reputasiyalarını doğrultdular". Tədricən missiya "beynəlxalq çalarlar almağa başladı, çünki bizə üç fransız- 174 Bakıya çıxarılmış ingilis qoşunlarının komandanı L.Denstervil təyin edildiyinə görə rəsmi sənədlərdə bu qoşunlar «Densterfors», yəni «Denstervilin qoşunları» adlanırdı. 175 Rıhtım M. İngilislərin Bakı və Xəzər dənizinə hakim olmaq xüsusunda cəhdləri // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu, s.488-491. 176 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.1, s.303. 63 Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|