Alisher navoiy nomli samarqand davlat unversiteti jismoniy madaniyat fakulteti
Yüklə 440,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TEZKORLIKNI RIVOJLANTIRISH
|
Jadval YUGURISHDAGI CHIDAMLILIK KOEFFITSIENTI. Masofalar Masofani boshdan oyoq eng yaxshi natija bilan o’tgandagi o’rta xisobda 100 m ga sarf qilingan vaqt bilan 100 m ga yugurishdagi eng yaxshi natija o’rtasidagi sekund hisobidagi farq 400 800 1500 5000 10 000 0,9-1,0 2,5-2,6 3,2-3,4 4,1-4,4 4,9-5,9 Jadval 14ENGIL ATLETIKACHILARNING CHIDAMLILIGINI RIVOJLANTIRISH USLUBLARI № Asosiy yo’nalishi Metodni ng nomi Metodning mazmuni Asosiy maqsad 1 Umumiy chidamlilikni rivojlantirish Aralash Galma-gal goh sekin yugurish goh sayr qadam bilan yurish Endi boshlayotga nlar uchun 2 Umumiy chidamlilikni rivojlantirish va aktiv dam olish Kross Past-baland ochiq joyda o’rtacha yoki kam jadallikda yugurish yoki changida yurish. hamma engil atletikachila r uchun 3 Umumiy chidamlilikni rivojlantirish Bir xil sur`atli Masofani bir me`yordagi tezlik bilan bosib o’tish ishning davom etish vaqti asta-sekin olib boradi. hamma engil atletikachila r uchun 4 Umumiy va maxsus chidamlilikni rivojlantirish Asta- sekin ko’niktiri sh Masofani asta-sekin oshira borib, doimiy tezlikda bosib o’tish, keyin masofani asta- sekin kamaytira borib, tezlikni oshira borish Endi boshlayotga n staerlar va o’rta masofalarga yuguruvchil ar uchun 5 Umumiy chidamlilikni Fartlek Ochiq joyda turish jadallikda yugurish bilan hamma yengil rivojlantirish yurishni ketma-ket to’xtovsiz almashtiraverish. atletikachila r uchun 6 Umumiy chidamlilikni rivojlantirish va faol dam olish o’zgaruv chan tiklovchi o’rtacha kuch keladigan trenirovka ishlari bilan faol dam olish, juda engil ishni to’xtovsiz ketma-ket almashtiraverish hamma yengil atletikachila r uchun 7 Maxsus va umumiy chidamlilikni rivojlantirish o’zgaruv chan staer Musobaqadagiga nisbatan ko’proq jadallikdagi trenirovka ishlari bilan faol dam olishni (juda bemalol ishni ketma-ket to’xtovsiz almashtiraverish) o’rta masofalarga yuguruvchil ar, asosan saerlar uchun 8 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish a) takroriy b) takroriy Maksimal jadallikdagi trenirovka ishlarini o’rtacha intervalda dam olib, takror-takror bajarish. Bo’ladigan musobaqadagiga nisbatan ko’proq kuch keladigan trenirovka Spinterlar sakrovchilar va uloqtiruvchi lar uchun o’rta masofalarga yuguruvchil ar va saerlar v) takroriy ishlarini uzoq-uzoq intervalda dam olib, takror-takroriy bajarish. Musobaqadagidek yoki undan ham ko’proq kuch keladigan, uzoq davom etadigan trenirovkadan keyingi qisqartirilgan trenirovka ishlarini juda kichik intervalda dam olib, takror bajarish. uchun Marraga etish qobiliyatini rivojlantiris h uchun 9 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish Intervalli Umumiy yig’indisi musobaqadagi to’liq masofani tashkil qiladigan masofa qismlarni musobaqa tezligida mashg’ulotdan mashg’ulotga o’tgan sari qismlar o’rtasidagi dam olish intervalini tobora kamaytirib o’tish. o’rta masofalarga yuguruvchil ar va sprinterlar uchun 1 0 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish Nihoyag acha Mashqni to’g’ri bajarilishi buzila boshlagan darajagacha charchoq paydo hamma yengil atletikachila r uchun bo’lgunga qadar trenirovka ishini to’xtovsiz bajarish. 1 1 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish o’zgaruv chan sprinterc ha o’rta va maksimal jadallikdagi qisqa tezlanishlarni qisqa sekinlashlar bilan galma-gal almashtirish. Sprinterlar uchun 1 2 Maxsus chidamlilikni va sur`tni xis etishni rivojlantirish Bir xil sur`atli Asosiy masofadan o, u bilan teng va undan ko’proq masofani belgilangan tezlikda bosib o’tish o’rta masofaga yuguruvchil ar va staerlar uchun 1 3 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish va mashq ko’rganlik darajasini tekshirish Kontrol’ Asosiy masofaning 3/4/- 4/5 qismini musobaqadagidek yoki undan ham yuqoriroq tezlikda bosib o’tish. 1 4 Maxsus chidamlilikni oshirish Standart Musobaqada o’tiladigan standart masofani bosib o’tish 1 5 Maxsus chidamlilikni oshirish Taktik Asosiy masofani sal kam, lekin musobaqadagidek o’rta masofalarga yuguruvchil o’zgara boradigan tezlikda bosib o’tish ar uchun 1 6 Maxsus chidamlilikni rivojlantirish Musobaq a Tanlab olingan engil atletika turini mumkin qadar yuqori natija bilan bajarish. YUguruvchi lar, g’ov oshuvchilar va yuruvchilar uchun Endi boshlayotgan yuguruvchi yugurish oxirigacha chuqur, bir tekis nafas olishni, shuningdek, marra tezlanishga qadar qadam uzunligini va xarakat strukturasini saqlab qolishga intilishi kerak. Odatda nafas olish vakti nafas chikarish vaqtidan uzunroq bo’ladi. endi boshlayotganlar 3-4 qadamda nafas oladilar va 2-3 qadamda nafas chiqaradilar. Jismoniy mashqlardan juda ko’pini bajarishda ham chuqur va bir tekis nafas olish kerak. Biroq yengil atletikachi o’zi uchun eng yuqori sport natijasiga erishishga intilsa, 400 m va undan ortiq masofalarga yugurishda, shuningdek, sportcha yurishda uning nafas olishi endi boshlayotganlardan farq qiladi. YAxshi tayyorgarlik ko’rgan yuguruvchilarning kupchiligining nafas olishlari unchalik uzun va chuqur bo’lmaydi. Sportdagi tajriba va ilmiy tekshirishlar shuni ko’rsatadiki qachon kislorod iste`mol qilish ko’paysa, nafas olish ham tezlanadi. YUgurish kancha tez bo’lsa, nafas olish ham shuncha tez bo’ladi. Lekin nafas olish yuzaki bo’lmasligi kerak. TEZKORLIKNI RIVOJLANTIRISH Xarakatlarni tez bajara olish yengil atletikachining muhim fazilatlarni biridir. Tezkorlik sakrovchining depsinish, uloqtiruvchilarning siltanish sprniterning yugurishi uchun zarur bo’libgina qolmay, balki tezkorlik bosh fazilat xisoblanmagan atletlarga ham zarurdir. YUqori darajadagi tezkorlik tezligi ham xarakatlarni osonroq bajarishga imkon beradi. Bu esa ishning ko’proq vaqt davom etishiga yordam beradi. Sportchining xarakat tezligini uning muskul kuchini oshirish yo’li bilan ancha yaxshilash mumkin. Ma`lumki, atlet xarakatlariga tashqi qarshilik qancha oz bo’lsa, bu xarakatlar shuncha tez bajariladi. Lekin snaryadning musobaqa qoidalariga asosan belgilangan og’irligini kamaytirish mumkin emas. SHuningdek yaxshi mashq ko’rgan atlet og’irligini uning sog’ligiga zarar etkazmasdan uzaytirish mumkin emas. Lekin sportchining kuchini oshirish mumkin. Kuch ko’paysa, u tashqi qarshiliklarni osonroq engadi demak, tezroq xarakat qila oladi. Tezkorlik-tug’ma fazilat, masalan, tug’ma qobiliyat bo’lmasa, qisqa masofada yuguruvchi bo’lish mumkin emas degan fikrlar hali ham uchrab turadi. Albatta, tabiiy mayillik va tug’ma imkoniyatning muayan ahamiyati bor, ammo bosh rol’ o’ynaydigan-tarbiya, o’rganish va taraqqiy topishdir. Sistematik ko’p yillik trenirovka jaraenida har qanday sportchi tezkorlik fazilatini nihoyat darajada oshirib olish mumkin. Xarakat tezligini (ayniqsa o’yinlar mobaynida) 10-12 yoshdan rivojlantira boshlash kerak. Mana shunda, 18-20 yoshga etganda, xarakat tezligini rivojlantirishda yuqori darajaga erishish va sport masteri razryad talablarini bajarish mumkin. Xarakat tezligini oshirishning eng muhim tomoni-yugurish, sakrash va uloqtirishning mukammal texnikasini amallashdir. Bunga faqat o’rganish protsessidagina erishib bo’lmaydi. Mashqlarni ko’p martalab takrorlayverish, xatto mashq texnikasinn to’la o’zlashtirib olgandan keyin ham takrorlayverish zarur. Takrorlash (masalan 10-15x100-150 m, 30-60 marta yadro itkitish, diskni 30-40 marta uloqtirish, langarcho’p bilan 30 marta sakrash) maksimaldan pastroq (maksimumning 9-10 qismicha) kuchlanishda bajarilishi kerak. Bunday takrorlashlar ayniqsa sprinterlar va g’ov osharlar uchun juda kerakdir. Bularda yugurish tezligining ortish, avvalo, faqat xarakat texnikasidagi juda murakkab nerv muskul koordinatsiya qaror topgani va ruhiy ishtiyoq natijasidagina emas, balki ular nihoyat darajada mustahkam bo’lgan taqdirdagina ro’y beradi. Bunga esa bir mashg’ulotda 100-110-150-200 m ni maksimal tezlikka yaqin tezlikda ko’p martalab yugurib o’tish natijasida erishiladi. Bunday trenirovka ishlari-xarakatni bajarishda chinakam mahoratga erishishning, ya`ni tashqi ko’rinishda engil, erkin, ortiqcha zo’rma-zo’rakisiz, lekin maksimal kuchlanish bilan xarakat qila bilishning eng muhim yo’lidir. qisqa masofaga yuguruvchilarning, sakrovchi va uloqtiruvchilarning natijalari turg’unlashib qolishiga ko’pincha qaror topgan dinamik stereotipini o’zgartirib, xarakat tezligini oshirib olish uchun sportchiga yordami tegadigan mashqlar yo’qligi sabab bo’ladi. Stereotipni o’zgartirib xarakat tezligini oshirish uchun atlet anchagina iroda kuchini ko’rsatib xarakatlarni mumkin qadar tezroq bajarishga o’zini majbur qilish kerak. Ma`lumki, balandlikka, uzunlikka sakrashda yugurib kelish uzunligi optimal darajadan kamaysa, depsinishning davom etish vaqti ortadi, depsinish tezligini mashq qilish va texnikani takomillashtirish uchun ko’proq yugurib kelishning optimal uzunligini qo’llash kerak. Lekin bir mashg’ulotda to’la masofadan yugurib kelib sakrashni ko’p marta takrorlab bo’lmaydi, chunki charchash sababli yugurish tezligi va depsinish tezligi pasayadi. SHuning uchun sal qiya yo’lkadan yugurib kelish mumkin (qiyalik 2-3, oxirgi 4 qadam qo’yiladigan qismi garizontal) bunday qiya yo’lkada qisqa masofaga yugurib borish uzoq yugurib kelish o’rniga o’tadi, uzunlikka, uch xatlab va langarcho’p bilan sakrashdagi yugurish va depsinishni maksimal tezlikda ko’proq bajarishga imkon beradi. YUgurib kelib balandlikka sakrovchilar depsinishni tezlashtirish uchun boshqacharoq usul qo’llaydilar. Ma`lumki, balandlik ortgan sari, depsinpsh tezligi ham orta boradi. Balandlik ortishi sakrovchida qo’g’atuvchi protsessni oshiradi, uni bor iroda kuchini ishga solishga, sakrashni chaqqon va tez bajarishga majbur qiladi. SHuning uchun depsinish tezligini oshirish uchun eng yuqori balandlikka sakrash kerak. Lekin tinmay bunaqa qilaverish yaramaydi. Tajriba shuni ko’rsatadiki, har kuni eng yuqori balandlikka sakrayverganda natija pasayib ketar ekan. Buning sababi maksimal iroda kuchini haddan tashqari ko’p marta safarbar qilaverish natijasida nerv charchab qolishdir. Sprinterlar uchun 50-60 m qiya (2-3) yo’lkada yugurish samaraliroqdir. YUgurib kela turib, 30-50 m ga qiya yo’lkadan yugurib ketganda turg’unlashib qolgan maksimal tezlik ortadi. YUguruvchi tezroq depsinishga o’rganadi, burilishidan tug’ri yo’lkada chiqishda jadalroq qadam tashlaydigan bo’ladi. Lekin yengillashtirilgan sharoitda bajariladigan qiya yo’lkada yugurish gorizontal yo’lkada yugurishga to’la o’xshash emas. SHuning uchun u sprinter mashg’ulotining oz qismigina tashkil etish mumkin. Tezkorlikni oshirish uchun yengil atletika turida to’la mashq qilishning foydasi ko’proq. Ularni xam, maxsus mashqlardagi kabi, shu paytda turg’unlashgan chegaraga yaqin tezlikda va yengillashtirilgan sharoitda esa undan ham tezroq takrorlash kerak. Jadvalda tezkorlikni rivojlantiradigan mashqlarni o’tkazishning asosiy uslublari, mashg’ulot ishining vazifalari, hajmi va jadalligi ko’rsatilgan. Jadval Asosiy uslublari Asosiy vazifalar Mashg’ulot ishining hajmi Mashg’ulot ishining jadalligi % Mashg’ulot davri Eng yuqori tezlikka yaqin tezlikda. Mashqlarni takror bajarish (maxsus mashqlar va tanlangan yengil atletika turi). Texnikani takomillashtirish, jumladan harakatlarni oson bajara oladigan bo’lish. Bosh miya qobig’idagi xarakat tezligini belgilab beruvchi tegishli jarayonlarni takomillashtirish. Kuchni, Katta va juda katta 70-90 Tayyorlov va musobaqalashuvning boshlari muskullar qayishqoqligini va bug’inlar xarakatchanligini yaxshilash. Tez xarakatlarda chidamlilikni rivojlantirishning boshlanishi. Tez xarakatlarda mashq olganlik darajasini saqlab qolish. Xarakatlarni oson bemalol bajarilishiga erishish Mashqlarni nihoyaga etgan tezlikda. Takror bajarish (maxsus mashqlar va tanlangan yengil atletika turi). Xarakatlarni avtomatlashtirish. Bosh miya qobig’idagi xarakat maksimal tezligini belgilab beruvchi tegishli jarayonlarni takomillashtirish. Kichik va o’rta 100 Musobaqalashuv davri Kuchli muskullar qayishqoqligini va bug’inlar xarakatchanligini yaxshilash. Maxsus chidamlilikni rivojlantirish. Ayni paytda erishilgan eng yuqori tezlikda ortiq tezlikdagi mashqlarni takror bajarish (kattaroq tezlikka erishishni osonlashtiradigan sharoitda tanlangan yengil atletika turlarini bajarish). Maksimal tez xarakatlarni yangi darajaga ko’tarish uchun nerv jarayonlarining dinamik streotipni takomillashtirish. Tezkorlik chegarasi ortgani munosabati bilan xarakat periferik nervlarini takomillashtirish. YAngi, tezkor sur`atda xarakatlarni Kichik va o’rta 100 Musobaqalashuv davri avtomatlashtirish. Katta tezlik talab qiladigan mashqlari tez-tez mashg’ulot qilish ma`quldir. Bir mashg’ulotdagi yuklama sportchining keyingi mashg’ulotgacha to’liq dam ola biladigan va mashg’ulot ishini yanada samarali bajara oladigan darajadan ortib ketmasligi kerak. Yüklə 440,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|