Amea nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov
- ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 65 yaranıb, hər kiçik kürənin üstündə tünd rəngli xırda nöqtə- lər, nöqtələrin ortasında tikanvari nazik tükcüklər var, şirəsi əldə qırmızı ləkələr yaradır, adi su ilə yuduqda bu ləkələr, demək olar ki, yox olur; b. Friktual təmasın nəticələri (toxunma ilə bağlı): ümumi gövdəsi yumşaqdır, diş altında əzildikdə içindən maye çıxır, kiçik kürəciklərin içində diş altında xırçıl- dayan xırda toxumcuqlar var; tikanvari nazik tükcükləri dodaq və dili yüngülcə dalayır, şirəsi əldə və dodaqlarda yapışqanlıq yaradır, su ilə yuduqda yapışqanlıq yox olur; c. Tastual təmasın nəticələri (dadbilmə ilə bağlı): ümumi dadı şirindir, çox çeynədikdə turşluq, diş altında əzilən xırda toxumcuqlarında zəif yağ dadı hiss olunur; d. Attaral təmasın nəticələri (qoxubilmə ilə bağlı): spe- sifik qalıcı (təxminən 1-2 saat) şirin qoxusu var, adi su ilə yuduqda bu qoxu dərhal yox olmur və s. Göründüyü kimi, burada vizual, friktual, tastual, attaral təmas nəticəsində yaranan intellekt obrazlarının yalnız sözlə ifadəsi mümkün olan bir qismi sadalanmışdır. Burada təmasda olduğumuz meyvənin dağ moruğu oldu- ğunu başa düşdünüz və yəqinliklə deyə bilərsiniz ki, bu meyvə ilə bağlı yaranan intellekt obrazları yalnız bu sada- lananlardan ibarət deyil. Təbii ki, həmin meyvə ilə bağlı daha bir sıra xüsusiyyəti yuxarıdakı sıralara əlavə edə bilərsiniz. Bir cəhətə də diqqət yetirmək lazımdır ki, həmin mey- və ilə bağlı sözlə ifadə olunmuş xüsusiyyətlər onların real obrazları ilə müqayisədə daha zəif və solğundur. Yəni bir- başa vizual, friktual, tastual, attaral təmas nəticəsində yaranan intellekt obrazlarının özü isə daha canlı və gerçə- yə daha yaxındır. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 66 Yaz yağışından sonra səmanı bəzəyən göy qurşağını hamımız görmüşük və onu da bilirik ki, istənilən dildə mövcud olan 7 və ya 12 rəng adı onun təsviri üçün kifayət edə bilməz. Yəni həmin rəng adlarının istənilən ardıcıl- lıqla və ən böyük sənətkarlıqla sıralanması belə, heç bir halda göy qurşağındakı əsrarəngiz gözəlliyin real təsvirinə kifayət edə bilməz. Təbii ki, göy qurşağının yaddaşımıza həkk olunmuş obrazının təsviri üçün bu sözlər kifayət deyil. Göy qurşağının rəng keçidlərindəki bütün çalarları sözlə ifadə edə biləcək bir dil mövcud deyil. Təbiətdə göy qurşağını bircə dəfə də olsun görən və daltonik olmayan hər bir insan həmin rəng keçidlərini sözlə ifadə edə bilmə- sə də, yadına salıb gözləri önündə canlandıra, xatırlaya bilər. Bu deyilənlər onu sübut edir ki, gerçəklik elementini insan beynində əks etdirən “Nitq fəaliyyəti nəzəriyyəsi” tərəfdarlarının iddia etdiyi kimi söz va ya nitq yox, intel- lekt obrazıdır. Əksetdirmə imkanları baxımından intellekt obrazı sözdən daha tutumlu və dəqiqdir. Söz və onun əks etdirmək, təsvir etmək imkanları ilə bağlı akademik K.Abdullayev yazır: “Söz, əslində, real həyatda gedən prosesin ümumiləşdirilmiş adıdır… Həyat zəngindir, əlbəttə ki, söz o zənginliyi əks etdirə bilməz. Həyat sonsuzluq qədərincə rəngarəngdir, söz isə sonsuz deyil… Həyat rəngli televizordur, söz isə ağ-qara. Həyat mütləqdir, söz isə təhrif edir…” 1 . Söz də təsvir etmək və ya əks etdirmək qabiliyyətinə malikdir. Amma göy qurşağı nümunəsində də gördüyü- müz kimi, əvvəla, tutum və dəqiqlik baxımından söz intel- 1 Abdullayev K. Dilçiliyə səyahət. Dilçi olmayanlar üçün dilçilik. Bakı, “Mütərcim”, 2010, s. 136-137. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Sosiolinqvistika və dil siyasəti şöbəsi ___ Mayıl B. Əsgərov LİNQVO-PSİXOLOJİ VƏHDƏT NƏZƏRİYYƏSİ Bakı, 2015, s . 67 lekt obrazı ilə müqayisə oluna bilməz dərəcədə zəifdir. İkinci tərəfdən, söz birbaşa gerçəklik elementinin tam mahiyyətini deyil, sadəcə onun dərk olunmuş, birinci intellekt obrazı şəklində mənimsənilmiş xüsusiyyətlərini təsvir və əks etdirən yardımçı vasitədir. Təmasda olduğumuz bütün gerçəklik elementləri ilə bağlı, eləcə də yuxarıda haqqında danışılan dağ gəzintisi ilə bağlı beynimizdə minlərlə intellekt obrazı yaranır, əsas yaddaşa qeyd olunur. ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 ĠO-1 Bunun nəticəsi olaraq həm bütünlükdə dağ gəzintisi, həm də onu əmələ gətirən hər bir daxili element: dağlar, ağaclar, səma, bulaq, quşlar və s., eşitdiyimiz çoxsaylı musiqi notları, davam edən və kəsilən səs axarı və s. bu kimi vahidlər uzun müddət əsas yaddaşımızda qalır. Dərketmə prosesinin birinci fazasında beynimizdə o vahidlərin hər birinə ekvivalent olan ayrı-ayrı intellekt obrazları yaranır. İkinci fazada bu obrazlar beyin apara- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|