Anab L m dali

 
 
197 
bireyselliklerin ortaya koyulabilmesinden kaynaklandığını ileri sürer.  
Deontoloji,  bir  hak  teorisi  olduğu  için  adalet  ve  tarafsızlığı  ahlâkın  temeline 
koyar.  Deontolojik  karar  alma  biçimleri;  Rawls,  Gewirth  ve  Gauthier’de  olduğu  gibi 
adil ve tarafsız ilkelere ulaştıracak niteliktedir. Hatta daha genel anlamda ahlâk, adalet 
ve  tarafsızlık  aynı  anlama  gelir.  Sonuççuluk  ise  bir  iyilik  teorisi  olduğu  için  menfaat 
duygusunu  ve  mutluluğu  ahlâkın  temeli  sayar.  Ahlâk,  bireylerin  uygun  bir  şekilde 
arzularını  tatmin  etmesi  fikrine  dayanır.  Her  bireyin  elde  edeceği  mutluluk,  toplam 
iyiliği artıracağı için ne kadar çok insan ne kadar yüksek oranda mutlu olursa ahlâkî bir 
toplum  meydana  gelmiş  olur.  Bu anlamda  ahlâkla  adalet  arasındaki  ilişki  bir  özdeşlik 
ilişkisi değil bir içlem-kaplam ilişkisidir. Ahlâk içlem, adalet kaplamdır. Başka ifade ile 
ahlâk adaletten daha geniş bir şeydir. Ahlâk amaç, adalet araçtır. 
Liberal  düşüncedeki  bu  farklı  zihin  yapısı,  iki  farklı  ahlâk  dilini  ortaya 
çıkarmıştır:  1.  Buyurucu  dil  2.  Değerlendirici  dil.  Deontoloji,  doğrudan  bize  ne 
yapmamız  gerektiğini  söyler.  –malı,  hükmünü  doğrudan  bir  ahlâkî  olgudan  alır.  Bu 
anlamda ona tabi olma zorunluluğu, ahlâkî olgunun doğasından kaynaklanır. Her –malı, 
bir  –dır’a  indirgenebilir.  Diğer  taraftan  sonuççu  ahlâk  dili,  –dır  ve  –malı’yı  kesin  bir 
ş
ekilde  ayırır  ve  birinin  diğerine  neden  yapılamayacağını  iddia  eder;  çünkü  ahlâkî 
olguların varlığından bahsedilemez; sadece bazı amaçları gerçekleştirmek için olgulara 
geçici  değer  yükleyebiliriz.  Bu  değerlerin  kaynağı  da  bizim  istek  ve  arzularımızdır. 
Ahlâk, olgularla değil bu olguların bizim üzerimizde bırakmış olduğu etkilerle ilgilidir. 
Deontolojik ahlâk normatiftir; yani nasıl davranmamız gerektiği ile ilgili bazı 
kurallar  koyar.  Ancak  bu  kuralları  belirleyen  şey,  her  türlü  kişisel  tecrübe  ve 
beklentilerden  uzak  olan  saf  akıldır.  Sonuççu  ahlâk  da  normatiftir;  yani  nasıl 
davranmamız  gerektiği  ile  ilgili  bazı  kurallar  koyar.  Bu  kuralları  belirleyen  şey; 
tecrübelerimiz,  eğilimlerimiz  veya  arzularımızdır.  Ahlâk,  duygularımıza  sınırlar 
koymak için vardır; ancak o, aynı zamanda duygularımızı tatmin etmeyi amaçlar. 
Deontolojik ahlâk, sahip olduğu bu temellerden dolayı eşitsizliğin giderilmesi, 
gelir dağılımı, adaletin tam tesis edilmesi, vergilendirme gibi konulara ağırlık verir ve 
bunları ahlâkî bir sorun olarak görür. O, bu yönleri ile pozitif bir özgürlük düşüncesine 
kapı  açar.  Oysa  sonuççuluk,  verimliliğin  artırılması,  vergilerin  düşürülmesi,  devlet 
elinden  yardımlaşmaların  kaldırılması  gibi  esaslara  ağırlık  veren  bir  zihin  durumuna 
sahiptir. O daha ziyade negatif özgürlüğe yönelir.  ktisadi anlamda deontolojik ahlâkın 
amacı  bölüşümken  sonuççulukta  ahlâkın  amacı,  (bölüşümden  ziyade)  verimliliği  ve 
faydayı en yüksek seviyeye çıkarmaktır. 
Liberalizm için bir değer teorisi daha güçlü ahlâkî temeller sağlar. Çünkü her 

---

 
 
198 
ş
eyden  önce  liberalizm,  hem  politik  hem  de  ekonomik  anlamda  bir  teveccüh/yönelme 
teorisidir.  Piyasa  sisteminde değeri  yönelimler  belirlediği gibi  politik  ve ahlâkî alanda 
da  değeri  yönelimler  belirlemektedir.  Liberal  demokrasinin  temelinde  de  bu  düşünce 
yatar.  Çatışan  yönelimlerin  birbirini  yok  etmeyecek  şekilde  var  olmaya  devam  etmesi 
bir  değer  kabul  edilir  ve  buna  çeşitlilik,  çok  kültürlülük  veya  hoşgörü  gibi  terimlerle 
karşılık bulunur. Tıpkı piyasadaki malın değerini arz ve talebin belirlemesi gibi ahlâkî 
ilkeleri de yine yönelimler ve beklentiler oluşturur. Ancak bir malın veya eşyanın piyasa 
değeri  ile  kullanım  değerinin  birbirinden  ayrı  olması  gibi  ahlâkta  da  beklentilerin 
türüne,  şiddetine,  zamanına  vs.  göre  değerler  oluşur.  Onların  oluşumunu  etkileyen 
birçok karmaşık duygusal ilişkiler vardır. 
Liberal  düşünce,  ortaya  çıktığı  günden  beri  insanî  sorunlara  eğilmiş;  fakat 
çevre  sorunlarına  aynı  hassasiyeti  göstermemiştir.  Bunda  çevre  sorunlarının  yakın 
döneme  ait  bir  sorun  olması  etkili  olmuş  olsa  da  bu,  liberal  düşüncenin  bu  konudaki 
eksikliğini gidermez. Diğer taraftan geçmişe dönük olarak insanlardan zihin dünyalarını 
aşan  bir  hassasiyet  beklemek  çok  doğru  olmaz.  Bunlara  rağmen  liberalizm,  insan 
merkezli bir ahlâk düşüncesi ortaya koyar; fakat liberal karar alma yöntemlerini çevre 
sorunlarına  uyarlamak,  imkânsız  değildir.  Nitekim  Thomas  Scanlon,  Tom  Regan  ve 
Paul Taylor, liberal bir çevre ahlâkı oluşturmaya çalışan çağdaş liberal düşünürlerdir. 
Liberalizm,  kendi  tarihi  içinde  birbiriyle  eşzamanlı  gelişen  iki  farklı  ahlâk 
düşüncesini temel alır: sonuççu temel ve deontolojik temel. Liberal ilkelerin sonuççu bir 
ahlâkî  temele  sahip  olması,  bu  ilkelerin  bireyler  üzerinde  ortak  bazı  memnuniyet 
duyguları  meydana  getirmesini  ifade  eder;  deontolojik  bir  temele  sahip  olması  ise 
ilkelerin  bireylerin  ortak  zihinlerine  dayandığına  işaret  eder.  Haklar  temelli  veya 
tarafsızlık  olarak  liberalizm  ve  karşılıklı  çıkar  olarak  liberalizm  gibi  isimlendirmelere 
sahip  olan  bu  iki  tür  liberalizm  dayandıkları  temel  terimler,  kavramsal  çerçeveleri  ve 
ahlâkî  karar  alma  biçimleri  birbirinden  farklı  olmasına  rağmen  ahlakî  bir  düşünceden 
yoksun değildir.  

---

 
 
199 
KAYNAKÇA 
Agar, Nicholas Life’s Intrinsic Value, Columbia University Press, New York, 2001. 
Akarsu, Bedia Çağdaş Felsefe: Kant’tan Günümüze Felsefe Akımları,  nkılâp kit.,  stanbul, 
1994. 
Alston,  William  P.,  “Deontolojical  Conception  of  Epistemic  Justification”,  Philosophical 
Perspectives
, 2, Epistemology, 1988. 
Alston,  William  P.,  “Dini  Tecrübe  ve  Dini  nanç”,  Dini  Bilginin  mkanı,  çeviren  ve 
derleyen: Temel Yeşilyurt,  nsan yay.,  stanbul, 2003. 
Alston,  William  P.,  Epistemic  Justification:  Essays  in  the  Theory  of  Knowledge,  Cornell 
University Press, New York, 1990. 
Alston,  William  P.,  The  Reliability  of Sense Perception,  Cornell  University  Press,  Ithaca, 
London, 1993. 
Anderson, 
Elizabeth, 
"Practical 
Reason 
and 
Incommensurable 
Goods", 
Incommensurability,  Incomparability,  and  Practical  Reason
,  editor:  Ruth  Chang, 
Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1997. 
Anderson,  Elizabeth,  Value  in  Ethics  and  Economics,  Harvard  University  Press, 
Cambridge, 1995. 
Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev.: Saffet Babür, Ayraç yay., Ankara, 1997. 
Armstrong, D. M., Belief, Truth, and Knowledge, Cambridge University Press, New York, 
1973. 
Arslan,  Zühtü  “Anayasa  Mahkemesinin  Siyasal  Partiler  Politikası:  ‘Ve  Çağı’nda  ‘Ya-Ya 
Da’cı  Yaklaşımın  Anakronizmi  Üzerine  Bir  Deneme”,  Liberal  Düşünce,  sayı  22, 
2001. 
Audi, Robert, The Structure of Justification, Cambridge University Press, New York, 1993. 
Aydın, Mehmet, Tanrı–Ahlâk  lişkisi, TDV, Ankara, 1991.  
Ayer,  Alfred  J.,  Dil  Doğruluk  Mantık,  çev.:  Vehbi  Hacıkadiroğlu,  Metis  yay.,  stanbul, 
1984. 
Baldwin, Thomas, G. E. Moore, Routledge Press, New York, 1990. 
Barry, Norman, Modern Siyaset Teorisi, çev.: Mustafa Erdoğan, Yusuf Şahin, Liberte yay., 
Ankara, 2003. 
Başdemir,  Hasan  Yücel,  “ skoç  Aydınlanma  Etiği:  Hutcheson,  Hume  ve  Smith”,  Liberal 
Düşünce
, sayı 37, Bahar, 2005. 
Beauchamp,  Tom  L.,  “Editor’s  Introduction”,  Hume’un  An  Enquiry  Concerning  the 
Principles of Morals
’ına Giriş, Oxford University Press, Oxford, 1998. 
Bentham, Jeremy, An Introduction to Principles of Morals and Legislation, 1781. 
Berlin,  saiah,  “ deal  Arayışı  Üstüne”,  Liberal  Düşünce,  çev.:  Mustafa  Erdoğan,  sayı  12, 
Ankara, 1998.  
Blackburn,  Simon,  "end  in  itself",  The  Oxford  Dictionary  of  Philosophy,  Oxford 
University Press, Oxford, 1996. 
Bond,  E.  J.,  Ethics  and  Human  Well-Being:  An  Introduction  to  Moral  Philosophy, 
Blackwell Publishers, Massachusetts, 1996.  
BonJour,  Laurence,  “Internalism  and  Externalism”,  The  Oxford  Handbook  of 
Epistemology
, Oxford University Press, editör: Matthias Steup, Oxford, 2003. 
BonJour,  Laurence,  The  Structure  of  Empirical  Knowledge,  Harvard  University  Press, 
Cambridge, 1985. 
Chisholm, Roderick M., "The Defeat of Good and Evil," Proceedings and Addresses of the 
American Philosophical Association
, sayı 42, 1968.  

---