Aparan yol kimi

fand ММШ
1
«!д»
K ü llu ro lo g iv a  e ffe k tiv li havat 
уэ
 faalivvatə aparan YOİ
İnsan  hüquqlarının  müdafiəsi  üzrə  beynəlxalq  təşkilatların  ən 
əhəmiyyətlilərindən  biri, 
1975-ci  ildə  yaradılmış, 
Avropada 
təhlükəsizlik  və  əməkdaşlıq  üzrə  Təşkilatdır  (ATƏT).  ATƏT 
fəaliyyətinin  əsasını  avropa dövlətləri,  ABŞ  və  Kanadanın  Helsinki 
razılaşmasında  əks  olunmuş  10  hüquqi  prinsipə  tərəfdarlıq  təşkil 
edir:
1.  Suverenliyə  hörmət.
2.  Güc tətbiqi və ya  onun təhlükəsindən imtina.
3.  Sərhədlərin tanınması.
4.  Dövlətin ərazi bütövlüyü.
5.  Mübahisələrin sülh yolu ilə həlli.
6.  Daxili işlərə qarışmamaq.
7.  Söz,  vicdan,  din  və  əqidə  daxil  olmaqla,  insanın  azadlıq  və 
hüquqların hörmət.
8.  Xalqların bərabərliyi və öz müqəddəratını həll etmək hüququ.
9. 
Dövlətlərarası əməkdaşlıq.
10.  Beynəlxalq hüquqi öhdəçiliyin dönmədən yerinə yetirilməsi.
MƏDƏNİYYƏT  HÜQUQLARI
(mədəniyyət  və  mədəni  irsin  qorunması  və  inkişaf  etdirilməsi 
hüququ)
Mədəniyyət  hüquqları 
cəmiyyətin  ruhi  mədəniyyətinin  mühüm 
göstəricisidir.
Mədəniyyət  hüquqları 
insan  ləyaqətinə  hörmət,  ruhi  və  maddi 
mədəniyyətin  qorunması  və  inkişafi,  onun  süni  və  təbii  dağıdıcı 
proseslərdən  dövlət  və  beynəlxalq  müdafiəsinə  istiqamətlənmişdir. 
Onlar -  vətəndaşların  mədəni  inkişafının bərabər  imkan və şəraitinin 
təmin  edilməsini, bəşəriyyətin yaratdığı mədəni sərvətlərdən,  milli  və 
dünya mədəniyyəti  təhsil  və maarifindən  istifadəsini,  eləcə də mədəni 
yaradıcılıq  və  əməkdaşlıq,  mədəni  dəyərlərin  yaradılması  və 
təbliğində iştirakını nəzərdə tutur.
Müasir sivilizasiyanın dağıdıcı prosesləri, planetdə  olan  xalqlar və 
adamlar 
arasındakı  mədəni  fərqlər, 
xalqların  və  ümumilikdə 
bəşəriyyətin 
mədəni 
hüquqlarının 
müdafiəsi, 
beynəlxalq 
münasibətlərin  hüquqi  və  etik  tənzimlənməsi,  xalqlar  və  dövlətlər
130
Fuad  Mommadov
Küllurologiva effektivli havat va faaliyyala aparan  vol
arasında  qarşılıqlı anlaşma və tolerantlığın  yaranmasına yardım  edən 
sitemli  dialoq  və  qarşılıqlı  təsirlərin  zəruriliyini  şərtləndirir.  Planetin 
bütün  sakinləri  arasında  ədalət,  sülh  və  azadlıq  prinsipləri  əsasında 
mədəniyyət və təhsilin geniş yayaılması  insan ləyaqətinin qorunması, 
keyfiyyətli  həyat və rifahın artması üçün çox vacibdir.
Bəşəriyyətin  mədəni  sərvəti  bir  çox  etnos,  millət  və  xalqların 
zəhməti  ilə  yaradılır,  xalqların  mədəni  müxtəlifliyi 
və  mədəni 
özünəməxsusluğun  qorunması  və  inkişafi  isə  beynəlxalq  birliyin 
qayğıpredmetidir.  Mədəniyyətin  ahəngdar 
inkişafı  və  qorunması 
beynəlxalq  sənədlərdə  geniş  əks  etdirilmişdir.BMT  və  YUNESKO­
nun  sənəd  və bəyanatlarına  əsasən,  hər bir  insan  ,  etnos  və  xalq  öz 
mədəniyyəti, 
mədəni  irsi, 
mədəni  sərvətlərdən  istifadə  etməsi, 
mədəni  həyatda  iştirakı  və  yaradıcı  fəaliyyəti  üçün  təbii  hüquqlara 
malikdir.
Mədəniyyət  hüququ 
insan  hüquqları  üzrə 
aşağıdakı 
beynəlxalq sənədlərdə  müəyyənləşdirilmişdir:
•  
İnsan hüquqlarının  ümumi bəyannaməsi.
•  
İqtisadi,  sosial  və  mədəni  hüquqlar  haqqında 
beynəlxalq 
müqavilə(pakt).
•  
Vətəndaş  və  siyasi  hüquqlar  haqda 
beynəlxalq  müqavilə 
(pakt).
•  
İrqi  ayrıseçkiliyin  bütün formalarının  aradan  qaldırılması 
haqda  saziş (konvensiya).
•  
Beynəlxalq mədəni əməkdaşlıq prinsiplərinin bəyanatı.
Bu sənədlərə əsasən  hər bir insan  və xalq  aşağıdakı hüquqlara 
malikdir:
Ф  Cəmiyyətin  mədəni  həyatında  azad  iştirak  etmək  və 
incəsənətdən bəhrələnmək;
Ф  Elmi  tərəqqi  və  onun  əməli  tətbiqinin  nəticələrindən  istifadə 
etmək;
Ф 
Müəllifi  olduğu  elmi,  ədəbi,  yaxud  bədiiəsərlərlə  əlaqədar 
yaranan  maddi  və  mənəvi  maraqların  müdafiəsindən  istifadə 
etmək;
ф  Mədəni fəaliyyətdə  bərabər iştirak etmək;
Ф  Öz mədəniyyətini  azad  inkişaf etdirmək, ana dilində danışmaq 
və öz dininə sitayiş etmək.
131

---

Kuad  Mammadot
Kullurologiva effektivli haval v» foalivvata aparan vol
Mədəniyyət  hüququ  konsepsiyasının 
işlənməsində,  mədəniyyət 
hüququnun  insanlar üçün  sadələşdirilməsi  və  qorunmaıs,  dövlətin  isə 
bu  ayrılmaz  hüquqların 
təmin  edilməsində  xüsusi 
rolunu  və 
məsuliyyətini  qeyd  edən 
akademik  D.S.Lixaçovun 
xidmətləri 
böyükdür.
• 
Sülh mədəniyyəti
SÜLH  MƏDƏNİYYƏTİ
•  
Bu,  müxtəlif  xarakter,  mədəniyyət,  dil,  din,  irq,  cins,  əqidə, 
millət,  mənşə,  doğulduğu  yer  və  yaşa  mənsub  insanların 
əmin-aman həyatı və ya  dinc birgəyaşamaq qabiliyyətidir.
•  
Bu,  aqoizmə  və  etnosentrizmə  əks  olan,  altruizmin  etik 
prinsipləri  və 
sosial  ədalət  əsasında  fundamental  insan 
keyfiyyətləri  və 
bəşəri  bərabərliyi  etiraf  edərək,  insanları 
sevmək qabiliyyəti, başqalarına görə yaşamaq bacarığıdır.
Sülh  mədəniyyəti
•  
cəmiyyətdə 
tərəqqipərvər 
sosial 
dəyişikliklərə
istiqamətlənmiş  qeyri-zorakı  fəaliyyət  proqramlarının  həyata 
keçirilməsini nəzərdə tutur;
•  
insanlar  arasında  səmimi  münasibətin  yaranmasına,  adamın 
mənəvi  sağlamlığı,  ruhi  vəziyyəti  və  həyat  keyfiyyətinə  təsir 
göstərir.
DÜNYADA 
SÜ LH   M ƏDƏNİYYƏTİ  QURUCULUĞUNUN 
ŞƏ RTLƏ Rİ
Ф 
Beynəlxalq kulturoloji təhsil və maarifin  inkişafi
Ф 
Hörmət:
• 
universal insani dəyərlər olan hüquq, azadlıq və ləyaqətə;
• 
birinin  digəri  tərəfindən 
əzab  və  istiraba  məruz  qalmasını 
qadağan edən  hüquq və azadlıqlara;
• 
bəşəriyyətin  sosial  inkişafının  təbii  qanunu  olan 
xalqların 
mədəni müxtəlifliyinə
& 
İnsanın bütün hüquqlarına hörmət.
Ф 
Sosial ədalət.
132
Fuad  Mammadov
Kulturologiva effektivli haval  va faalivvata aparan  vol
Ф  Yüksək etik mədəniyyət.
Ф  Bəşəri maraqlara cavab verən  mədəni dəyərlərin prioriteti.
Ф  Gender hüquq bərabərliyi.
Ф 
Düzgün humanist tərbiyəsi.
Ф  Tolerantlıq, qeyri-zorakılıq, empatiya.
Ф  Yoxsulluğun azaldırlması, rifahın artması.
Ф  Millətlər və dinlərarası həmrəylik.
Ф  Yüksək idarəçilik mədəniyyəti.
Ф  İrqi bərabərlik.
Ф  Siyasi bərabərlik.
Ф  Mədəni müxtəliflik və özünəməxsusluq.
Ф  Qlobal qarşılıqlı asılılığın  dərk edilməsi.
Ф  Şəxsi və sosial məsuliyyət.
Ф  Ekoloji təhlükəsizlik.
ф  Şəxsiyyətin,  ailənin,  kollektivin,  cəmiyuyətin  və  bəşəriyyətin 
yüksək  ruhi  mədəniyyətinin  inkişafina  təsir  göstərən  sosial 
mühitin formalaşdırılması.
Ф  Mədəniyyət üzrə düzgün  dövlət və beynəlxalq siyasətin həyata 
keçirilməsi.
DÜNYA  MƏDƏNİYYƏTİ  QURUCULUĞUNDA 
ZƏRURİ  İNSANİ  KEYFİYYƏTLƏR
Ф 
Yüksək etik mədəniyyət 
Ф 
Şəxsiyyətə hörmət 
Ф 
İnsan hüquqlarına hörmət 
Ф 
Altruizm 
Ф 
Məhəbbət 
Ф 
Dostluq 
Ф 
Xeyirxahlıq 
Ф 
Düzlük və ləyaqət 
Ф 
Səmimilik və açıqlıq 
Ф 
İntellektual mədəniyyət 
Ф 
Digər mədəniyyətlərə bələdlik
Ф 
Mədəni müxtəliflik və mədəni özünəməxsusluğu anlamaq
133

---