AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dünya ərzaq təhlükəsizliyi.
- Dünya səviyyəsində ərzaq təhlükəsizliyi.
təsərrüfatı sahəsində bərqərar olmuş məhsuldar qüvvələr bütün dünya əhalisini yedizdirməyə qadirdir. İngilis tədqiqatçıları rəqəm də göstərirlər. Qeyd edirlər ki, hətta torpaqların bugünkü üsullarla işlənməsi yolıı ilə belə 10 milyard nəfərdən çox əhalini ərzaqla təmin etmək olar. Bunun üçün ilk növbədə ziddiyyətlərdən maksimum can qutarmaq lazımdır.
Müasir dövrdə elm və texnika sahəsində əldə edilən naliyyətlərə baxmayaraq, dünya miqyasında yararlı torpaqlardan çox aşağı məhsuldarlıqla istifadə edilir. Qeyd etdiyimiz kimi ərzaq problemi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə özünü daha kəskin şəkildə göstərir. Burada ənənəvi səbəblərlə bərabər yerli, yəni bilavasitə bu ölkələrin tarixi inkişafından doğan səbəblər də az rol oynamamışdır. Söhbət ondan gedir ki, keçən əsrin ortalarında siyasi sərbəstlik olan bu ölkələr iqtisadi sərbəst ola bilməmişlər. Uzun müddət inkişaf etmiş ölkələrin təsiri altında qalmaq, onlarla qeyri-ekvivalent əmtəə mübadiləsində olmaq, dövlətin özünün uyuşqanlı iqtisadi siyasətinin olmaması, etnik və dini toqquşmalar, transmilli korporasiyaların fəaliyyəti, demoqrafik partlayış və s. bu kimi amillər bu ölkələrin iqtisadi vəziyyətini gərginləşdirmiş, ərzaq məsələsini isə böhran səviyyəsinə çatdırmışdır. Göründüyü kimi, dünyada baş verən elmi-texniki inqilabın nailiyyətlərini bu ölkələrin kənd təsərrüfatlarına çox qısa bir müddətdə tətbiq etmək mümkün olarsa belə, əgər "yerli" adlandırdığımız amillər həll edilməzsə ərzaq probleminin bu ölkələrdə həll edilməsindəki çətinlikləri aradan qaldırmaq asan iş olmayacaqdır. Təbii amilləri su, münbit torpaq quraqlıqları və s. nəzərə alsaq məsələnin çox mürəkkəb olması aydın olur.
Dünya əhalisinin aclıq içərisində yaşayan və normadan az qidalana bilən hissəsi həmişə olmuşdur və yuxarıda göstərdiyimiz kimi yenə də vardır. Lakin müasir sivilizasiya keçmişdən fərqlənir. Bu fərqlənmənin biri də ondan ibarətdir ki, indi dünya təşkilatları, alim və mütəxəssisləri "ərzaq təhlükəsizliyi" konsepsiyası irəli sürürlər. Bu konsepsiyaya görə dünya, regionlar, ölkələr miqyasında ərzaq
mallarının müəyyən səviyyəsi təyin edilməli və nəzarətdə saxlanılmalıdır. Bu səviyyə bütün insanların aktiv və sağlam həyat keçirməsini təmin etməli, insanlar isə ərzaq mallarını əldə etmək üçün iqtisadi və fıziki imkanlara malik olmalıdırlar. Ərzaq təhlükəsizliyi bir neçə səviyyədə nəzərdən keçirilir və təhlil edilir: а) Dünya ərzaq təhlükəsizliyi. Dünya ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası nəzərdə tutur ki, planetimiz vahid bir orqanizm kimi kifayət miqdarda ərzaq malları istehsal etməli və insanların artan tələbatını ödəməlidir. Ərzaq mallan üzrə dünya ticarəti elə təşkil olunmalıdır ki, iddialı ölkə istədiyi qədər qida məhsullarını münasib qiymətlə əldə edə bilsin. Bunun üçün ərzaq ehtiyatları yaratmaq və gözlənilməz hallar baş verdikdə ondan istifadə etmək lazımdır. Ərzaq təhlükəsizliyi günlərin sayı və ortagünlük tələbata əsasən hesablanır. FAO-nun hesablamalarına görə ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tələb olunan ehtiyatın minimum səviyyəsi keçmiş məhsula görə təyin edilməli və dünya istehlakı həcminin 17%-nə bərabər olmalıdır. Bu ehtiyat təxminən dünyanın iki aylıq tələbatına uyğun gəlir və həmişə nəzarətdə saxlanılmalıdır. Lakin 1970 və 1990-cı illərdə bu ehtiyatın səviyyəsi 14% (40 günə) qədər asağı düşmüşdür ki, bu da taxılın qiymətinin dünya bazarında xeyli yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Bütövlükdə götürdükdə mütəxəssislər bu fıkirdədilər ki, dünyada əhalinin tələbatlarını ödəyə bilən həcmdə ərzaq istehsal edilir. b) Dünya
ərzaq probleminin həlli ауrı-ауrı milli dövlətlərin və regionların bu məsələyə ciddi münasibət bəsləyib-bəsləməməsindən çox asılıdır. Milli dövlətlər, region və iqtisadi zonalar miqyasında ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyasının məqsədi də bu ölkələrin və regionların ərzaqla təmin olunmasına kömək göstərməkdir. Lakin milli dövlətlər səviyyəsində ərzaq təhlükəsizliyini özünütəminetmə kimi başa düşmək olmaz. Burada ərzaq təhlükəsizlyi birincisi, dövlətin özünün ərzaq istehsalını artıra bi lmək və ikincisi, çatışmayan hissənin kənardan almağa qadir olmaq qabiliyyəti başa düşülür. Problemin təhlili zamanı "əhalinin bir nəfərinə düşən ərzaq məhsullannın miqdarı" və "özünütəminetmə əmsalı" kimi mühüm göstəricilərdən istifadə edilir.
Dünya təsərrüfatının yarımsistemləri səviyyəsində ərzaq təhlükəsizliyi insanların ərzaqla təmin olunmasına təzminat vermir, о ancaq milli dövlətin və yaxud da müəyyən bir regionıın ərzaq əldə etmək imkanını və bu imkanın səviyyəsini müəyyən edir. Məhz bu imkan
ı reallaşdırmaq üçün dünya miqyasında ərzaq təhliikəsizliyi normativlərinə həmişə əməl olunmalıdır. Yəni dünya bazarında müəyyən miqdarda və münasib qiymətdə ərzaq mallarının olması, (FAO-
nun normativlərinə görə iki aylıq ehtiyatın olması) və ancaq bu hal
da lokal səviyyədə ərzaq əldə etmək imkanı reallaşa bilər. Dərc olunmuş məlumatların təhlili göstərir ki, inkişafda olan ölkələrin 15-20 faizində ərzaq təhlükəsizliyi çox aşağı səviyyədədir. Bu ölkələrin də əksəriyyəti Afrikada yerləşir. v) Ailə və ev təsərrüfatı səviyyəsində ərzaq təhlükəsizliyi. Aclıqla mübarizədə qalib gəlmək, yer kürəsi əhalisini ərzaqla təmin etmək üçün ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası cəmiyyətin ilk və əsas həlqəsi olan ailəni və ev təsərrüfatçılığını da əhatə etməlidir. Bu təhlükəsizlik əhalinin hər nəfərinə düşən orta gəliri ilə sıx bağlı olur. Aşağı gəlirli ailələrin ərzaq təhlükəsizliyi bir qayda olaraq çox aşağı olur və qiymətlərin dəyişməsi həm şəhər və həm də kənd sakinlərini aclıq təhlükəsi altında qoya bilər. Ailələrin ərzaq təhlükəsizliyi onların alıcılıq qabiliyyətləri ilə şərtləşir. Dövlətin burada başlıca rolu əhalinin alıcılıq qabiliyyətini yüksəldə bilən tədbirlər həyata keçirməkdən ibarət olmalıdır. §5. QLOBAL URBANİZASİYA PROBLEMİ 5.1.Urbanizasiya bəşəriyyətin qlobal poblemləri sistemində
Urbanizasiya, çox sadə yanaşdıqda cəmiyyətin inkişafında şəhərlərin rolunun yüksəldilməsi prosesini ifadə etmək üçün işlədilən latın mənşəli sözdür (urbs - şohər deməkdir). Şəhərlər sayı artdıqca və ölçülərinə görə böyüdükcə urbanizasiya prosesi güclənır və hətta qarşısıalınmaz bir prosesi xatırladır. Urbanizasiyanın sürətlə inkişaf etməsi öz əksini şəhərlərdə yaşayan insanların xüsusi çəkisinin artmasında tapır. Müasir dünya getdikcə daha kəskin şəkildə urbanizasiyalaşır. Əslində kənd yerlərində də şəhər yasayış tərzləri sirayət etmə Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|