Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Teori, Pratik ve Tartışmalar 
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
2
3
İki başlı otorite yapısı, her birimin özerklik potansiyeli devam etmek 
koşuluyla, yürütme içinde farklı dengelere ve güç ağırlıklarının kaymasına 
imkân verir.
5
Sartori’ye  göre,  bir  sistem  yukarıdaki  beş  kriteri  taşıyorsa  yarı-
başkanlık sayılmalıdır. Ona göre, Finlandiya, Fransa ve tartışmalı  da olsa 
Sri Lanka  yarı-başkanlık modeline sahip ülke örnekleridir.
6
Duverger  ve  Sartori’nin  ortaya  koyduğu  tanımları,  “oldukça  önemli 
yetkiler” ve “yetki paylaşımı gibi” sübjektif unsurlara referans verdikleri 
için problemli bulan Robert Elgie, yarı-başkanlığı, “Anayasanın doğrudan 
halk  tarafından  sabit  bir  dönem  için  seçilen  devlet  başkanı  ve  yasama 
organına  karşı  sorumlu  bir  başbakan  ve  kabineyi  birlikte  öngördüğü 
sistem
”  olarak  tanımlamıştır.  Elgie,  Duverger’in  aksine  devlet  başkanı 
veya  başbakanın  yetkilerine  referans  vermek  yerine  daha  güvenilir 
addettiği anayasal hükümlere dayanma taraftarıdır.
7
 
Elgie’ye  göre,  2010  yılı  itibariyle  54  ülke,  yarı-başkanlık  sistemini 
öngören anayasalara sahiptir. Elgie’nin bu indirgemeci tanımına uygun 
anayasalara sahip ülke listesi ekte Tablo 1’de verilmiştir.
 
Shugart’a  göre,  yarı-başkanlık,  karma  bir  sistemdir  ve  asli  özelliği 
seçilmiş bir başkan ve parlamentoya karşı sorumlu hükümetten oluşan 
iki başlı yürütme yapısıdır.
8
 Yazara göre, parlamenter sistemle başkanlık 
sistemine has özelliklere sahip ve halk tarafından seçilen bir başkan ve 
parlamentoya  bağımlı  bir  hükümetin  bulunduğu  sayısız  sayıda  karma 
rejimden  bahsedilebilir.  Yarı-başkanlık  sisteminde  yürütmenin  bir 
parçası  olan  başkanın  kaynağı  ve  varlığını  sürdürmesi  parlamentodan 
bağımsızken  diğer  kanadı  olan  hükümet,  parlamento  çoğunluğuna 
bağımlıdır.
9
Shugart ve Carey, başbakanın ve hükümetin kime karşı sorumlu olduğu 
ya  da  kim  tarafından  görevden  alındığı  hususundaki  farklılıklardan 
dolayı yarı başkanlık modelini, iki alt kategoriye ayırarak incelemişlerdir. 
5
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.60.
6
 
Elgie, “The Politics of Semi-Presidentialism”, s.4.
7
 
Elgie, Semi-Presidentialism, Sub-types and Democratic Performance, s.22. 
8
 
Matthew  Soberg  Shugart,  “Semi-Presidential  Systems:  Dual  Executive  and  Mixed  Authority 
Patterns”,2005, http://www.palgrave-journals.com/fp/journal/v3/n3/pdf/8200087a.pdf,  
Erişim:23.01.2014, s.331.
9
 
Shugart, “Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns”, s.327.

---

Teori, Pratik ve Tartışmalar 
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
4
5
Başbakanlı-başkanlık  (Premier-Presidential)  sisteminde  (Fransa) 
başbakan  ve  hükümet  münhasıran  parlamentoya  karşı  sorumlu  iken, 
başkanlı-parlamenter  (President-Parliamentarism)  sistemde  (Rusya) 
başbakan  ve  hükümet,  hem  parlamentoya  hem  de  devlet  başkanına 
karşı  kolektif  olarak  sorumlu  olup  her  ikisi  tarafından  görevden 
alınabilmektedirler.  Tipik  bir  başbakanlı-başkanlık  sisteminde  başkan, 
kabinenin  başındaki  başbakanı  seçer,  fakat  kabineyi  görevden  alma 
yetkisi  sadece  parlamentoya  aittir.  Başkanlı-parlamenter  sistemde  ise 
devlet  başkanı,  kabineyi  seçtiği  gibi  görevden  alma  yetkisini  de  elinde 
bulundurmaktadır.
10
  Yarı-başkanlığın  farklı  varyasyonlarını  uygulayan 
ülkelerin listesi ekte Tablo 2’de gösterilmiştir.
Cheibub  da  parlamenter  ve  saf  başkanlık  sistemine  ait  özelliklere 
sahip karma bir sistem olarak değerlendirdiği yarı başkanlığı, parlamento 
veya  seçilmiş  devlet  başkanının  hükümeti  görevden  alabildiği  sistem 
olarak tanımlamaktadır.
11
 1946 yılı ile kıyaslandığında sadece üç ülkede 
(Avusturya,  Finlandiya  ve  İzlanda)  uygulanan  karma  sistem,  yıllar 
itibariyle artış göstermiş ve bu artışa paralel şekilde konuya akademik 
ilgi de artmıştır.
12
 
2. YARI-BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE 
DEZAVANTAJLARI
Temel  özelliği  iki  başlı  yürütme  yapısı  olan  yarı-başkanlık  sistemi, 
başkanlık  sistemi  ve  parlamenter  sisteme  ait  birtakım  özellikleri 
bünyesinde taşıması nedeniyle her iki sisteme atfedilen kimi avantaj ve 
dezavantajları da içinde barındırmaktadır.
Yarı-başkanlık modelini savunanlara göre bu sistemin temel avantajı, 
yarı-başkanlık  modelinin temel  özelliği olan  iki başlı yürütme yapısının 
rekabet halindeki güçler arasında bir dereceye kadar işbirliğine ve yetki 
paylaşımına  imkân  vermesidir.
13
  Bir  ülkede  iki  karşıt  grup  arasında 
şiddetli siyasi çatışma var ise, yarı-başkanlık sistemi gücün paylaşılmasına 
10
 
Shugart, “Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns”, s.333-334. 
11
 
Jose Antonio Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy (New York: Cambridge Uni-
versity Press, 2007), s.15, 35.
12
 
Cheibub’ın  2002  yılında  yaptığı  sınıflandırmaya  göre,  toplam  190  ülkeden  %45’i  parlamenter, 
%33’ü başkanlık ve %22’si karma rejimlere sahiptir (Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and 
Democracy
, s.43-44).
13
 
Sophia Moestrup, “Semi-presidentialism in Young Democracies:Help or Hindrance?,” Semi-presiden-
tialism Outside Europe 
içinde, Robert Elgie ve Sophia Moestrup ed. (Londra:Routledge, 2007), s.32.

---