Gürcüm, B. H. ve Arslan, A. (2016). Süfraj Hareketini Hazırlayan Etmenlerin Tekstil Sanayi Bağlamında İrdelenmesi. idil, 5 (25), s.1305-1350.
.
www.idildergisi.com
1310
Görsel.1-Tekstil baskı örnekleri (URL1)
Görsel.2-Jacquard, Napolyon’a jakar makinasını açıklarken (URL2)
1801’de Fransız mucit Joseph-Marie Jacquard (1752–1834), tekstil dokuma
alanında yeni bir mekanizmanın tanıtımını yapmıştır (Görsel.2). Jakar tertibatı adı
verilen bu icat ile daha önceden üretilmesi mümkün olmayan resme benzeyen
karmaşık tasarımların üretilmesi mümkün olabilmektedir. Jakar mekanizması çekmeci
çocuk adı verilen ve gerektiğinde motif kordlarını çeken dokumacı yardımcısına
duyulan ihtiyacı da ortadan kaldırmıştır. Sanayi Devrimi’nden önce desenli ipekli bir
kumaşı dokumak için çok yetenekli bir dokumacı, büyük bir dokuma tezgâhı,
hammadde ve cihaza yoğun bir yatırım gerektirmekteydi. Dokuma için tezgâha
tekstilin desenine uygun çözgü çekilirdi. Tezgâh iki kişiyle çalıştırılabilirdi; dokumacı
atkıyı atar ve çekmeci çocuklar da desen mekanizmasını üretim sırasında kontrol
ederdi. Jakar makinasının icad edilmesi Fransız ipek üretiminin merkezi olan Lyon
kenti gibi Avrupa’da pek çok üretim merkezinde tekstil hammadde üreticileri üzerinde
büyük bir baskı oluşturmuş, ücret kesintilerinin ve sosyal imkânlardaki kısıtlamaların
sürekli olmasına sebep olmuştur. Jakar mekanizmasının dantel makinalarına da adapte
edilmesi ile basit ağ danteller yerine resimli desenli makine dantellerinin üretilmesi
DOI: 10.7816/idil-05-25-01 idil, 2016, Cilt 5, Sayı 25, Volume 5, Issue 25
1311
www.idildergisi.com
mümkün olabilmiştir. Elişi dantel az miktarda ve büyük ücretlerle lüks pazarın en
önemli unsurlarından bir olmaya devam etmiş ancak 19. yüzyıl makine danteli yüzyılı
olmuştur (Görsel.3,4).
Görsel.3(solda)-Son derece zor desenlerin el dantellerinden daha hızlı yapılmasına imkan veren
Brode-Makine dantelleri fabrika üretimi ile sunulmaktadır (URL3)
Görse.4(sağda)-Makine dantelleri ile çeşitli resimleri işlemek mümkün olmaktaydı. Demiryolları ile
artan seyahati resmeden bir dantel örneği (URL4)
Uluslararası Sergilerin Etkisi
1851 yılına gelindiğinde, Sanayi Devrimi’nin yol açtığı gelişmeler sonucu hızlı
üretim artışı ve çeşitlerin çoğalması, sanayi ülkelerini pazar arayışına yöneltmişti. Bu
konuda ilk girişim, özellikle dokuma sektöründe ileri bir düzeye ulaşan İngiltere
tarafından Kristal Saray Sergi Merkezi’nde 26 dönüm sergi alanında 28 ülkenin
katılımıyla 6 milyonu aşkın ziyaretçi ve 17 bin 62 sergiciyle Londra Büyük Sergisi
olarak düzenlenmiştir (Görsel.5) .
Fransızlar 1851 yılında Londra’da düzenlenen bu serginin karşılığını 1855
yılında Paris sergisini düzenleyerek vermiştir. Lüks giyim ve ev tekstilleri alanında
Fransa lider pozisyonda olmasına rağmen diğer tüm lüks tüketim malları pazarında
İngiltere liderlik yapmaktaydı. Fransız tekstil tasarımcıları geleneksel olarak daha iyi
eğitim görmüşler ve çok daha iyi para kazanan kişilerdi. Fransız tasarım stüdyoları
ihracat ürünlerin desen tasarımları konusunda uzmanlaşmışlardı. 1852 yılında
İngiltere’de Victoria and Albert Museum; Fransa’da ise 1856 ve 1863 yılları arasında
Gürcüm, B. H. ve Arslan, A. (2016). Süfraj Hareketini Hazırlayan Etmenlerin Tekstil Sanayi Bağlamında İrdelenmesi. idil, 5 (25), s.1305-1350.
.
www.idildergisi.com
1312
Lyon’da the Musée Historique des Tissus, Paris’te Musée des Arts Décoratifs ve
Mulhouse’da
Musée de l’Impression sur Étoffes kurulmuştur.
Görsel.5-Londra Büyük Sergisi, 1851 (URL5)
19. Yüzyıl Reform Hareketleri
Her uluslararası sergi büyük sayıda ürünü bir yerde sunduğu için memnuniyetle
karşılanmıştır. Bu sergilerin bir olumlu etkisi pek çok İngiliz mimarın tekstil dâhil
diğer dekoratif sanatlara da ilgi duymasını sağlaması olmuştur. Tekstil ve mobilya
tasarımında kullanılan pek çok mimari form ve desen 19.yüzyıl sanatında beklenen
modernleşmeyi bu sergilerin bir sonucu olarak ortaya koymuştur. Bununla birlikte
Fransa’da Neo-Rönesans ve İngiltere’de Gotik Uyanış tarzları en üst temsil yeteneğine
ulaşmıştır. Tasarım reformcuları örneğin mimar Owen Jones (1809-1874), botanikçi
Christopher Dresser (1834–1904), geometrik olarak üstün özellikleri olan tekstil
desenleri çalışmışlardır (Watt, 2004) (Görsel.6). 1861 yılında Morris, Marshall,
Faulkner & Co. şirketi William Morris (1834–1896) ve kendisi gibi Gotik Uyanış
stiline kendilerini adamış hepsi sanatçı ve tasarımcı olan yedi arkadaşı tarafından
kurulmuştur (1875 yılında şirket daha sonra Morris & Co. olarak tescillenmiştir).
Sanatçılar arasında Ford Madox Brown (1821–1893) ve Dante Gabriel Rossetti
(1828–1882), gibi Ön-Raffael Kardeşliği hareketinin önemli ressamları da
bulunmaktadır. 1851 Büyük Sergisi teknik başarının sunulduğu bir ortam yaratmışsa,
İngiliz Arts & Crafts hareketi sanatçıları da sanatın tekstil sanayine alındığı bir ortam