118
Mühazirə 19
Mühərrikin orta effektiv təzyiqi, effektiv gücü, effektiv və mexaniki f.i.ə.-ları, xüsusi effektiv
yanacaq sərfi.
19.1. Mühərrikin orta effektiv təzyiqi.
Orta effektiv təzyiq (
P
e
) mühərrikin dirsəkli valındakı effektiv işin silindrin işçi həcminə
nisbətidir. Hesablamalarda
P
e
orta indikator təzyiqinə görə təyin edilir:
m
i
e
P
P
P
[
MPa]. (19.1)
Mexaniki əlaqəli üstəlik üfürməli mühərriklər üçün:
n
m
i
e
P
P
P
P
[
MPa],
(19.2)
burada
P
n
– üfürücü nasosun hərəkətə gətirilməsi üçün itirilən təzyiqdir.
Müxtəlif növ mühərriklər üçün nominal iş rejimində orta effektiv təzyiq aşağıdakı hədlərdə
olur:
- qığılcımla alışdırmalı dördtaktlı mühərriklərdə
3
.
1
5
.
0
e
P
MPa;
- dördtaktlı üstəlik üfürməsiz dizellərdə
85
.
0
55
.
0
e
P
MPa;
- dördtaktlı
üstəlik üfürməli dizellərdə
0
.
2
8
.
0
e
P
MPa;
- ikitaktlı yüksək dövrlü dizellərdə
75
.
0
4
.
0
e
P
MPa.
Orta effektiv təzyiqin böyüməsi nəticəsində silindrin işçi həcmindən daha səmərəli istifadə
olunur ki, bu da yüngül və yığcam konstruksiyalı mühərriklərin yaradılmasına imkan verir.
19.2. Mexaniki f.i.ə.
Mexaniki f.i.ə. mühərrikin mexaniki itkilərini xarakterizə edir və aşağıdakı nisbətlərlə ifadə
edilir:
i
m
i
m
i
i
e
m
P
P
P
P
P
P
P
1
. (19.3)
Mühərriklərdə mexaniki itkilər artdıqca
m
kiçilir. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərdə yük
azaldıqca nasos itkiləri artdığından
P
m
də çox kəskin artır. Boş işləmə rejimində
m
i
P
P
və
0
m
olur. Mühərriklərdə sürtünmələrə və köməkçi mexanizmlərin hərəkəti üçün sərf olunan itkilər
azaldıqca və müəyyən hədlərə qədər yük artırıldıqda mexaniki f.i.ə. böyüyür.
Müxtəlif növ nəqliyyat mühərrikləri üçün, nominal iş rejimində, mexaniki f.i.ə. aşağıdakı
hədlərdə dəyişir:
- qığılcımla alışdırmalı dördtaktlı mühərriklərdə
9
.
0
7
.
0
m
;
- dördtaktlı
üstəlik üfürməsiz dizellərdə
82
.
0
7
.
0
m
;
- dördtaktlı üstəlik üfürməli dizellərdə
9
.
0
8
.
0
m
;
- ikitaktlı yüksək dövrlü dizellərdə
85
.
0
7
.
0
m
.
19.3. Mühərrikin effektiv gücü.
Effektiv güc mühərrikin dirsəkli valında alınan gücdür. Effektiv güc indikator gücündən
mühərrikin mexaniki itkilərinə sərf olunan güc qədər azdır:
m
i
е
N
N
N
[
kVt]. (19.4)
Mühərrikin mexaniki f.i.ə.
məlum olarsa
e
N indikator gücünə görə təyin edilə bilər:
119
m
i
е
N
N
[
kVt]. (19.5)
Mühərrikin effektiv gücünü orta effektiv təzyiqə görə də hesablamaq mümkündür:
30
in
V
P
N
h
е
е
[
kVt], (19.6)
burada:
h
V —
3
dm
və yaxud
litr-lə,
P
e
—
MPa ilə,
n —
dəq
-1
ilə ifadə edilir.
Effektiv güc ilə mühərrikin digər parametrləri arasındakı əlaqə aşağıdakı asılılıqla ifadə olunur:
m
i
v
к
u
h
е
l
H
in
V
N
0
30
[
kVt] (19.7)
burada
u
H
—
kq
MC
ilə və
k
—
3
m
kq
ilə ifadə edilir.
(19.6) və (19.7) ifadələrinin təhlili göstərir ki, mühərrikin effektiv gücü aşağıdakı tədbirlərin
həyata keçirilməsi nəticəsində böyüdülə bilər:
a) silindrin diametrinin və porşenin gedişinin artırılması hesabına
işçi həcmin böyüdülməsi;
b) silindrlərin sayının artırılması;
c) mühərrikin dövrlər sayının artırılması;
d) mühərrikin dördtaktlı sikldən ikitaktlı siklə keçirilməsi;
e) yanacağın aşağı yanma istiliyinin artırılması;
f) yanıcı qarışığın sıxlığının və doldurma əmsalının böyüdülməsi (məsələn, üstəlik üfürmə və
ətalətli doldurma tətbiq etməklə, sorma və xaricetmə sistemlərində müqavimətlərin azaldılması ilə
və s.);
g) yanma prosesinin təkmilləşdirilməsi, sıxma və genişlənmə proseslərində istilik itkilərinin
azaldılması nəticəsində indikator f.i.ə.-nin artırılması;
h) mühərrikin mexaniki f.i.ə.-nin yüksəldilməsi (məsələn, daha keyfiyyətli yağlardan istifadə
etməklə nasos itkilərini azaltmaqla və s.).
Mühərrikin effektiv gücünü bilərək burucu momentin qiymətini tapmaq olar:
e
е
е
N
M
1000
[
Nm] (19.8)
və ya
n
N
M
е
е
4
10
3
[
Nm], (19.9)
burada
е
– dirsəkli valın fırlanma tezliyidir
san
rad
.
Mühərrikin litr gücü:
l
е
l
V
N
N
l
kVt
, (19.10)
burada
l
V – mühərrikin litrajıdır:
h
l
iV
V
[
l]. (19.11)
19.4. Effektiv f.i.ə. və xüsusi effektiv yanacaq sərfi.
Effektiv f.i.ə. (
е
) mühərrikdə yandırılan yanacağın enerjisindən effektiv güc almaq üçün nə
dərəcədə istifadə olunduğunu göstərir.
е
ümumi halda mühərrikin dirsəkli valındakı effektiv işə ekvivalent olan istilik miqdarının
yanacağın yanması nəticəsində alınan ümumi istiliyə nisbəti kimi təyin edilir:
u
e
e
H
L
, (19.12)