Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
106 bu dünyaya günahkar gəlirlər. Yalnız Xristianlığı qəbul edəndən və xaç suyuna salınma mərasimindən çıxandan sonra bu günah silinir. «De Trinitate» (Üçlük haqqında) kitabı Avqustinusun daha bir tanınmıĢ əsərlərindən biridir 221 . Bu əsərdə o, ilahiyyata aid fikirlərini açıqlamıĢdır. Bundan baĢqa Avqustinus «De libero arbitrio» (Azad iradə haqqında), «De magistro» 222 (Müəllim haqqında), «Contra academicos» 223 (Akademiklərə qarĢı), «De immortalitate aniniae» (Ruhun ölməzliyi haqqında) və baĢqa əsərlərin müəllifi olmuĢdur 224 . Avqustinusun fəlsəfəsində Tanrı hər bir ideyanın, düĢüncənin mərkəzindədir. Ona görə də, onun fəlsəfəsi teosentrikdir. Tanrının hər Ģeydən əvvəl olması fikri Avqustinus ruhun bədən, iradənin düĢüncə üzərində yüksəlməsi fikrinə gətirmiĢdi. Bu yüksəlmə həm metafirik, həm qnoseoloji, həm də etik xarakter daĢıyır. Avqustinusun fəlsəfəsində Tanrı ən yüksək varlıqdır (summa essentia). Yalnız Onun varlığı onun öz təbiətindən irəli gəlir. Dünyada mövcud olan baĢqa Ģeylər isə Onun tərəfindən yaradılıb və Onun iradəsinə tabedir. Eyni zamanda, Tanrı, hər bir varlığın mövcud olmasının səbəbidir. O, dünyanı yaradıb mühafizə edir. Onun yaratmaq qabiliyyəti bununla kifayətlənmir. O hər an yaradılıĢı davam edir (creatio continua). 225 Plato fəlsəfəsindən fərqli olaraq, Avqustinus Tanrını bir Ģəxsiyyət kimi qəbul edirdi. Antik dünyada yayılmıĢ taleyin hər Ģeyə qadir olması inancına gəldikdə, Avqustinus onu inkar etmədən tamamilə Tanrının iradəsinə tabe edir 226 . Tanrının iradəsi isə onun mahiyyətinə aiddir 227 . Hər Ģeyin Tanrının iradəsindən asılı olması fikri Avqustinusu bir tərəfdən fatalizmə, digər tərəfdən isə, gerçəkliyin irrasional yozulmasına 221 «Üçlük haqqında» əsərin ingilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.ccel.org/fathers2/NPNF1-03/TOC.ht m 222 Блаженный Августин. Творения. Т. 1: Об истинной религии. СПб.; Киев: Алетейа; УЦИММ-Пресс, 1998. С. 264-312. http://antology.rchgi.spb.ru/Sanctus_Aurelius_Augustinus/teacher.html 223 Блаженный Августин. Творения. Т. 1: Об истинной религии. СПб.; Киев: Алетейа; УЦИММ-Пресс, 1998. С. 5-85. http://antology.rchgi.spb.ru/Sanctus_Aurelius_Augustinus/academ.htm 224 Avqustinusun əsərlərinin siyahısı bu ünvanlarda yerləĢdirilmiĢdir: Ġngilis dilində: http://www.ccel.org/fathers2/ Rus dilində: http://aleteia.narod.ru/august/august.htm#2 225 De civitate Dei XII , 25. http://www.newadvent.org/fathers/120112.htm 226 De civitate Dei IV , 33. http://www.newadvent.org/fathers/120104.htm 227 Confessiones XI, 10. 107 gətirmiĢdi. Ətraf mühit insan əqli ilə dərk edilməyən möcüzələrlə doludur. Bu möcüzələrin arxasında isə, Tanrı durur. Ümumiyyətlə Avqustinus əqlə yox, iradəyə üstünlük verirdi. Onun fikrincə, hər bir Ģeyin mahiyyəti onun aktivliyindədir, passivliyində deyil. Deməli insan mahiyyətini passiv olan əql deyil, aktiv olan iradə təĢkil edir. Buna görə də ruhun mahiyyətini azad iradə təĢkil edir. Bu fikri Avqustinus Tanrıya da aid edirdi və onun mahiyyətində iradənin üstünlüyünü qeyd edirdi. Beləliklə, onun fəlsəfəsi rasionallıqdan uzaqlaĢaraq, voluntarizmə 228 daha yaxındır. Avqustinusa görə, hər bir Ģeyi Tanrı yaratmıĢdır. Məxluq cismə malik ola bilər, olmaya da bilər. Məlakələr və insanın ruhu olduğu kimi yaradılmıĢdı. Onlar mənəvi aləmə aiddir. Bütün baĢqa Ģeylər isə materiya ilə bağlıdır. Materiyanın əsasını təĢkil edən dörd ünsür - yer, su, hava və od - olduğu kimi, Tanrı tərəfindən yaradılmıĢdır, neoplatonizmdə olduğu kimi, emanasiyanın nəticəsi deyil. Neoplatonizmdə dünya Vahidin (Tanrının) emanasiyasıdırsa, Avqustinus fəlsəfəsində o, Tanrı iradəsinin məhsuludur. Avqustinusda Tanrı ilə dünyanın dualizmi ideyası, neoplatonizmin monizmini (yəni Tanrı ilə dünyanın eyniliyi ideyasını) əvəz etmiĢdi. Eyni zamanda Tanrıda Platonun ideyaları cəmlənir və Onda gerçək dünyanın ideal nümunəsi gizlənib. Beləliklə həm Platoda, həm də Avqustinusda iki dünya var. Biri Tanrıda olan ideal dünyadır. Digəri isə, ideyaların Tanrının iradəsi ilə materiyada əks olunan, yaradılan maddi dünyadır. Yaradılan dünyada inkiĢaf proseslərini Avqustinus bu dünyada mövcud olan potensial səbəblərlə izah edirdi. Yəni insanların, heyvanların, bitkilərin böyüməsi və tədricən inkiĢaf etməsi, Onları yaradan Tanrı tərəfindən əvvəlcə nəzərdə tutmuĢdu və onlarda bu inkiĢafın səbəbləri Onun tərəfindən yaradılmıĢdı. Burada Avqustinus stoiklərin təlimindən istifadə etmiĢdir, lakin səbəblərin yaradılıĢını Tanrı ilə bağlayırdı. Tanrı üç hipostasisdən (sifətdən) ibarətdir. Onlar bir-birindən ayrılmazdır. Bunun necə baĢ verdiyini insan düĢüncəsi ilə dərk etmək olmaz. Üç insan bir insan ola bilməz, lakin Tanrının üç sifəti bir Ģəxsiyyətdir. 229 Avqustinusun fəlsəfəsində Tanrı yalnız xeyri yaradır. ġər ona məxsus deyil. Hələ mani dinində olan dövrlərdə Ģərin təbiəti problemi Avqustinusu düĢündürürdü. Lakin onu manilikdəki kimi, ayrıca bir baĢlanğıc, substansiya 228 Voluntarizm (latınca ―voluntas‖ - iradə) – iradəni varlığın ən yüksək prinsipi elan fəlsəfi təlim. 229 De Trinitate 15, 43. http://www.ccel.org/fathers2/NPNF1-03/npnf1-03-21.ht m#P1897_946543 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|