88
Abbasabadın yaxınlığında yerləşmiş rus alaylarını mühasirəyə almaq istədi. Plan
belə idi ki, öncə bir neçə dəstə kəşfiyyat amacı ilə gecənin qaranlığından istifadə
edib rus qərargahına yaxınlaşacaq, sonra ruslar onları təqib etdiyində Abbas Mirzə
başqa istiqamətdən hücuma başlayacaqdı. Araz çayının o tərəfində nisbətən geniş
olan Gəçlər adında bir düzənlik vardı. Hər tərəfi açıq olan Gəçlər düzənliyi
Abbasabad qalasının hər tərəfdən görünməsini sağlayırdı. Bu üzdən də rus saxlusu
Azərbaycan alaylarının hərəkətlərini kontrol altına ala bilirdi. Qarşı tərəfdə bu
düzənlik təpələrlə sınırlanırdı. Şahzadə öz komutanları ilə bu təpələrin arxasında
qazılmış xəndəklərdə yerləşdilər. Alaylar isə təpələrin müxtəlif yerlərində səngər
tutdular. Uyğun zamanı gözləməkdə idilər. Öncə bu planın istənildiyi kimi
yürüdüyü sanılırdı. Ruslar Azərbaycan ordusunun kəşfiyyat dəstələrini təqib
etməyə başladılar. Beş rus alayı Arazı keçib onları təqibə başladı.
Abbas Mirzə kiçik qardaşlarından biri olan Əlinağı Mirzəni öz yanında
bulundurmaqda idi. Abbas Mirzə bu qardaşı ilə çox yaxın idi və ona bir çox
mövzular haqqında danışır, danışdıqca da özünü rahat hiss edirdi. Asəf-əd Dövlə
Əlinağı Mirzənin də onların yanında olmasını Şahdan istəmiş, Şah da izn vermişdi.
Şübhəsiz ki, Əlinağı Mirzə gizlincə Şaha bilgilər ötürürdü. Yayın istisi dözülməz
vəziyyətə çatmışdı. Bu yay istisində onlar öz planlarının qaydasında gedəcəyini
düşünürdülər. Ancaq Abbas Mirzə və çevrəsindəki komutanlar düşündülər ki,
Abbasabad qalasının hakimi Ehsan Xanı da plandan xəbərdar etmələri gərəkir.
Lakin Ehsan Xan Abbasabad qalasının hakimliyini Şahzadə sarayının böyük xocası
Ələsgər Xanın vasitəçiliyi ilə almışdı. O, bu postda uzun zaman qalacağına
inanmırdı, bu üzdən də düşməndən bir ödüllər almaq fikrində idi. Ehsan Xanın
bilməsi zəruri olmayan bir çox hərbi sirlər haqqında çox bilgi birikdirmişdi. Ehsan
Xan gizlincə bir çapar göndərib və Abbas Mirzənin bütün planlarını Paskeviçə
çatdırdı. Qalanın bütün savunma sistemi haqda düşmənə bilgi verdi. Özəlliklə bu
savaşda Abbas Mirzənin şəxsən iştirak edəcəyi haqda da bilgi verdi.
43
Rus alayları Azərbaycan ordusuna mənsub kəşfiyyat dəstələrini təqib
etməkdə idi. Artıq rus ordusu Şahzadənin bütün planları haqda bilgi sahibi idi. Bu
səbəbdən General Aristov Naxçıvandan yola düşüb və yardıma gəldi. General
Aristov çox böyük bir təchizatla gəlmişdi. Çayın bu tərəfindən o tərəfinə körpü
sala biləcək bütün təchizatı ilə gəlmişdi. Rus alayları Azərbaycan kəşfiyyat
dəstələrini təqib edərkən Abbas Mirzə ilə qarşılaşacaqlarını və arxadan da General
Aristovun onlara yardıma gələcəyini bilirdi. Çox keçməmişdi ki, rus topxanası
Gəçlər düzəngahını atəş altına aldı. General Aristovun qüvvələri Calalbulaq
dərəsindən keçdiyi üçün rus tarixçilər bu savaşın adını Calalbulaq olaraq
yazmışlar. Lakin biz Cahangir Mirzənin yazdığı bilgiləri daha doğru olaraq bilirik
və bu savaşın adını “Yeni tarix”də olduğu kimi Gəçlər olaraq yazırıq. Abbas
43
Cahangir Mirzə,Yeni tarix.
89
Mirzənin əsas hədəfi rusları Abbasabad çevrəsindən uzaqlaşdırmaq olduğu üçün
buraya çox birlik sövq etməmişdi. Bir ingilis tarixçi yazır ki, bu savaşda Asəf-əd
Dövlə fərar etdi və öz əmrində olan alayını da geri çəkdi. Abbas Mirzə geriyə
çəkilmə zorunluluğunu duyduğunda bu işi fərar şəklində deyil, bir intizamla etmək
istədi. Piyadələr və özəl qvardiya Şahzadənin çevrəsində idi, lakin düşmənin
amansız top atəşi onlara savaşmaq imkanı vermirdi. Abbas Mirzənin əsir alınması
üçün ruslar çox münasib fürsət yaxalamışdılar. Qazaqlar geri çəkilməkdə olan
Abbas Mirzəni bir neçə dəfə mühasirəyə aldılar. Şahzadənin yanında bulundurduğu
bayraqdarlarından bəziləri öldü və bəziləri də əsir düşdü. Abbas Mirzə əsir
düşməməsi üçün atdan enib və piyadələri ilə bir yerdə düşmənlə savaşa başladı.
Şahzadənin piyadələrə qatılması piyadə nəfərlərdə ruh yüksəkliyi yaratmışdı. Onlar
Şahzadəni qorumaq üçün ölüm-dirim savaşına girmişdilər. Rus piyadələri ilə
Azərbaycan ordusunun piyadələri iç-içə girmiş və süngülərlə savaşırdılar. Artıq
Abbas Mirzə savaşın tam ortasında idi və Azərbaycan piyadələrinin məğlubiyyəti
durumunda Şahzadə ya öldürüləcək ya da əsir alınacaqdı. Abbas Mirzə biricik
qurtuluş yolunu son nəfəsinə qədər savaşmaqda görməkdə idi. Bir çıxış yolu var
idi, o da rus piyadələrini məğlub edib geri püskürtmək. Şahzadə artıq qılıncı və
tüfəngi ilə savaşırdı. Şahzadənin özəl qvardiyası onu nə qədər qorumağa çalışsalar
da artıq iş bu durumu aşmışdı. Şahzadə hər kəsə son nəfəsinə qədər savaş əmri
vermişdi və özü də artıq bir əsgər kimi savaşırdı. Bir neçə dəfə şahzadəni hədəf
alan düşmən gülləsinə və qılıncına onun fədailəri gövdələrini sipər etdilər. Asəf-əd
Dövlənin fərar etməsinə, Azərbaycan ordusuna yardımın gəlməməsinə rəğmən,
zaman keçdikcə rus piyadələrinin sayı azalırdı. Sanki Başvəzir və başqaları da bu
savaşda Şahzadənin əsir düşməsindən yanaydılar. Şahzadənin əsgər kimi savaşa
qatılması Azərbaycan ordusunun gücünü və savaş qabiliyyətini hədsiz dərəcədə
yüksəltmişdi. Sonralar bu savaşla ilgili xatirələrini yazan General Paskeviç əsas
hədəflərinin Şahzadəni əsir almaq olduğunu söyləyəcəkdi. Lakin Şahzadənin
Azərbaycan ordusunun piyadələri ilə bir yerdə başarılı savaşları düşmənin bu
hədəfə çatmasını önləmişdir. Şahzadənin əsir alınması üçün lazımi bilgiləri,
Şahzadənin hansı istiqamətdə olduğunu Ehsan Xan ruslara çatdırmışdı. Çox sayda
piyadələrinin ölümünü görən ruslar hücumu durdurmaq zorunda qaldılar.
***
Bu ağır savaşdan sonra geri dönən Abbas Mirzəni sevindirən bir şey
vardısa, o da Xoyun civarındakı Çorusda qoyub getdiyi ordunun yerində olması
idi. Çorusda gözətçilər hətta təkbaşına gələn nəfərə belə giriş izni vermirdilər.
Şahzadə gələnə qədər hətta dövlət rəsmilərini belə içəri buraxmamışdılar. Şahzadə
gəldiyində isə ehtiram göstərgəsi olaraq böyük bir istiqballa içəri alındı.
Bir neçə gündən sonra Abbas Mirzə üzücü xəbərlər aldı. Ruslar Abbasabad
qalasının qarşısında başqa bir savunma qalası təşkil etmişdilər. Ehsan Xanın
xəyanəti bəlli olmuşdu. O öz xəyanətini çox ustalıqla yerinə yetirmişdi. O, Abbas
Mirzəyə sadiq olan mənsəb sahiblərini qaladan uzaqda saxlamağı başarmışdı.
Dostları ilə paylaş: |