359
altına almağa çalıĢırdı. Onların hamısın ı Sovet Ġttifaqına - ko mmunist sisteminin
dayağına qarĢı düĢmən mövqe birləĢdirirdi.
1 sentyabr 1939-cu ildə faĢist Alman iyası PolĢa üzərinə hücuma keçd i
və ikinci dünya müharibəsi baĢlandı. Təhlükə SSRĠ-n in qərb sərhədlərinə
yaxınlaĢırdı. Hö ku mət faĢist Alman iyası ilə toqquĢmanın labüdlüyünü nəzərə
alaraq sərhədləri möhkəmləndirmək tədbirlə rin i həyata keçirməyə baĢladı. 1939-
cu il avqustun 23-də SSRĠ ilə Almaniya arasında on il müddətin ə hücum
etməmək barədə müqavilə bağlan mıĢ və bu, beynəlxalq vəziyyəti xeyli
mürəkkəbləĢdirmiĢdi. Dünya ağalığına çalıĢan hər iki tərəf bu müqaviləyə öz
qəsbkarlıq plan ının həll ed ilməsi yolunda müvəqqəti bir mərhələ kimi baxırd ı.
1939-cu il sentyabrın 28-də SSRĠ ilə Alman iya arasında dostluq və sərhədlər
haqqında müqavilə bağlandı. Müqavilədə Alman iya və SSRĠ ġərqi Avropanı öz
təsir dairələrinə böldülər. 1939-cu ilin sentyabrında sovet qoĢunları Qərbi
Ukrayna və Qərb i Be lorusiya torpaqlarına girdilər. Sovet hökuməti Leninqradın
təhlükəsizliy ini təmin etmək üçün Finlandiyadan tələb etdi ki, Vıborq rayonunu
Sovet Ġttifaqına versin. Bu, 1939-cu ilin əvvəlində Fin-Sovet hərbi toqquĢmasına
səbəb oldu.
1939-cu il noyabrın 30-da Leninqrad hərbi dairəsin in hərbi qüvvələri
Fin landiyanın sərhədlərin i keçdi. Sovet-Fin müharibəsi baĢlandı və nəticədə
SSRĠ-nin sərhədləri Murmansk dəmir yolu xəttindən 130-150 kilo metr aralandı.
1939-cu il avqustun 23-də Alman iya ilə imzalan mıĢ müqaviləyə əlavə
olan gizli protokola görə, Ba ltikyanı ölkələ rə sovet ordu qüvvələri yeridild i.
Litva, Latviya və Estoniya SSRĠ tərəfindən istila edild i. 1940-cı ilin yayında
SSRĠ Ru mın iyanı Bessarabiyanı və Bukov inanın Ģimal hissəsini güzəĢtə getməyə
məcbur etdi.
1937-1941-c i illərdə Sovet Ġttifaqın ın cənub sərhədlərində təhlükəli
vəziyyət yarandı. 1937-ci ildə Qərb dövlətlərinin təĢəbbüsü ilə Yaxın və Orta
ġərq ölkələri öz aralarında Saadabad müqaviləsini imzaladılar. Ġngiltərə və
Fransanın hakim dairələri, ABġ-ın onları müdafiə etməsilə Yaxın ġərqdə Sovet
Ġttifaqına qarĢı " Yaxın ġərq Antantası" adlanan birlik yaratdılar. 1939-cu ildə
onlar həmin ittifaqa daxil olmuĢ dövlətlərə ço xlu silah verdilər. Yaxın ġərq
Antantası SSRĠ-yə hücum edib, Qa fqazın, ilk növbədə Azərbaycanın neft
sənayesini məhv etməli idilər
87
. Azərbaycan nefti bütün antisovet qüvvələrin
cazibə mərkə zi olmuĢdu.
Özlərin in SSRĠ-yə qarĢı davakar siyasətlərində Türkiyədən istifadə
etməyə çalıĢan Ġngiltərə və Fransa Türkiyə ilə 1939-cu ildə "QarĢılıqlı yard ım
ittifaq ı" müqaviləsini imzaladılar
88
. Onlar SSRĠ-yə
qarĢı Türkiyənin hərbi yürüĢ
planını hazırlayır, onunla birlikdə SSRĠ-yə qarĢı çıxmaq istəyirdilər. Türkiyədəki
Fransa səfiri R.Massiqli Tü rkiyə höku mət nümayəndələri ilə birlikdə Türkiyə
360
ərazisində Batu m və Bakıya havadan basqın planını hazırlad ı. Səfir bu barədə
Fransa hökuməti baĢçısı Daladyeyə məlu mat verərək yazırdı ki, "Türkiyə həvəslə
Ġran ərazisi vasitəsilə Bakıya hücumda iĢtirak etmə təklifın i qəbul etməyə
hazırdır"
89
.
1940-c ı ildə Fransa generalı Qa melon SSRĠ-yə qarĢı Ġngiltərə-Fransa
hərbi hücumu p lanını hazırlad ı. Burada Batu m və Bakı Ģəhərlərin i bo mbalamaq
da nəzərdə tutulmuĢdu
90
. Suriyada olan və bu planı həyata keçirməyə hazırlaĢan
Fransa qoĢunlarının ko mandanı general Beyçan özünü öyürdü ki, bəzi əlavə
kö məklə o, iki yüz təyyarə ilə "Qafqazı ələ keçirə və bıçaq yağa gird iyi kimi,
Rusiyaya daxil ola bilər"
91
.
FaĢist Alman iyası da Yaxın ġərqdə öz fəallığını artırırd ı. 1941-ci il
iyunun 18-də, yəni SSRĠ-yə hücumdan üç gün əvvəl o, Türkiyə ilə dostluq və
hücum etməmək barəsində, Sovet Ġttifaqına basqın zamanı özünün cənub
cinahını bu yolla təmin etmək niyyəti ilə müqavilə bağladı.
Hitlerçilər Rza Ģah Pəhləvinin kö məyi ilə özlərinin sovetlər əleyhinə
fitnələ rin i gücləndirir, Ba kıya təxribatçı qruplar göndərmə k yolu ilə Ġran tərəfdən
Sovet Ġttifaqına hücum etməyə hazırlaĢırdılar
92
.
Yaran mıĢ beynəlxalq vəziyyət SSRĠ-n i sülhü qorumaq və
möhkəmləndirmək uğrunda mübarizə aparmaqla bərabər, ö zünün müdaf iəsi üçün
ciddi tədbirlər həyata keçirmək məcburiyyəti qarĢısında qoyurdu.
Hərbi təhlü kənin getdikcə güclənməsi ilə əlaqədar olaraq, SSRĠ Ali
Sovetinin Rəyasət Heyəti 1940-cı ilin iyununda yeddi saatlıq iĢ günündən səkkiz
saatlıq iĢ gününə, yeddi günlük iĢ həftəsinə keçmək, fəhlə və qulluqçuların idarə
və müəssisələrdən özbaĢına getməsini qadağan etmək barəsində fərman verdi.
Dövlət Əmək ehtiyatları barəsində verilmiĢ fərmanla sənət-peĢə, dəmir yol və
fabrik-zavod təhsili məktəblə rində cavan ixtisaslı fəhlə lərin kütləvi surətdə
hazırlan ması baĢlandı. Müdafiə sənayesinin iĢinə diqqət artırıldı, hərbi
təyyarələr, toplar, silahlar istehsal edən yeni zavodlar tikildi, müasir tank
sənayesi yaradıldı. Sovet konstruktorları yeni döyüĢ maĢ ınları hazırlad ılar. 1940-
cı il və 1941-ci ilin birinci yarısında sovet sənayesi iki minə qədər tank buraxd ı.
Təyyarə sənayesi 1940-cı ildə səkkiz min doyüĢ təyyarəsi istehsal etdi. Bu
zavodları yanacaqla təmin etmək üçün neft sənayesində gərgin iĢlər görülürdü.
Bakıda və respublikanın rayonlarında mexanikləĢdirilmiĢ və son texnika ilə
təchiz olunmuĢ neft, maĢınqayırma, metal emalı və baĢqa sənaye müəssisələri
tikild i. Yeni neft yataqları aĢkar edilərək istifadəyə verildi: Ġliç bu xtası, Puta,
Qaraçu xur, Neftçala
Xıllı, Lö kbatan, Qala, Sulutəpə, Korgöz, ġonqar, Siyəzən
neft mədənlə ri ölkəni zəru ri o lan yanacaqla təmin et mək imkan ı yaratdı
Müharibə ərəfəsində Azərbaycan bütün ölkədə çıxarılan neftin 70 faizini
verird i
93
.