Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 yerli hakimlərə bildirir: "Mən sizə göstərərəm! Sizin lə işimi bitirən kimi Cahan Pəhləvana qarşı çıxacağam!" Hic ri 579-cu il cu mad əvvəl ayında (20.08.-20.11.1183) İzzəddin I Məsud Öz naibi - ölkənin həqiqi hakimi Mücahidəddin Qay mazı həbs etdirir, ancaq bu, səhv hərəkət idi. Çünki vassal hakimlər Mücahidəddindən qorxur və Mosul atabəylərinin xəzinəsinə vergini müntəzəm verirdilər. Mücahidəddin həbs olunandan sonra isə verginin arası kəsilir. Ölkədə iğtişaş baş verir. Bundan istifadə edən xəlifə ən-Nasir Dakuku işğal edir. Səlahəddin isə İzzəddin I Məsudun keçmiş vassalları arasında özünə müttəfıq lər tapır. Mücahidəddin Qaymaz hicri 580-ci ilin məhərrəm ay ında (14.04.- 13.05.1184) Cahan Pəhləvanın havadarlığ ı sayəsində həbsdən azad olunur. Bundan sonra o, Səlahəddinə qarşı yardım üçün Cahan Pəhləvan, eləcə də Qızıl Arslanın yanına gedir. Əvvəlcə, onu Azərbaycanın hakimi Qızıl Arslan qəbul edir və qardaşının yanına buraxmayaraq deyir: "Onun verəcəyi hər şeyi sən məndən ala bilərsən!" Qızıl Arslan ona 3000 atlı qoşur və Mücahidəddin hakimi Mosul atabəyindən üz döndərmiş İrbili mühasirəyə alır. Irbilə gedən yol boyu Qızıl Arslanın atlıları yaşayış məntəqələrini v iran qoyur, əhalini qarət ed ir, qadınları zorlayır. Mücahidəddin isə bunun qarşısını ala bilmird i. İrb ilin hakimi Zeynəddin Yusif qoşun dəstəsinin üzərinə hücum çəkib, onu darmadağın ed ir 1 . 581-c i il rəbiəs-sani ayının 9-da (08.07.1185) Cahan Pəhləvanın vassalı, Xilatm hakimi Şah-ərman Nəsirəddin Məhəmməd ibn İbrahim II Sö kmən ölür. Bunu eşidən Səlahəddin Yusif rəbiəs-sani ayının 20-də (19.07.1185) Xilatı tutmaq üçün qoşun göndərir. Mərhu m Şah-ərmanın varisi olmad ığı üçün Xilatı onun məmlü kü Seyfəddin Bəy -Tey mur əlinə keçirir. Mərhu m Şah-ərmanın vəziri Məcdəddin ibn əl-Müvəffəq başda olmaqla Xilatın əyanları - məmlükün rəqibləri Səlahəddinə müraciətlə Xilatı Bəy-Tey murdan geri almasını xahiş edirlər. Bir qədər sonra Səlahəddinin qoşun dəstəsi Xilata yaxınlaşır və ət-Tavana kəndi yaxınlığında məskən salır. Bu radan kəşfiyyat məqsədi ilə fəqih İsa Xilata göndərilir. Vəzir ona bildirir: "Seyfəddin Bəy-Tey mur və Pəhləvanın qızı - [mərhu m] Şah -ərman ın arvadı Xilat qalasındadırlar, bəlkə Pəhləvan da buraya gəldi". Fəq ih heç bir nəticə əldə etmədən geri qayıdır. Tezliklə atabəy Cahan Pəhləvan "Azərbaycan, Həmədan və Şərq" qoşunları ilə Xilata gəlir. Xilatın şərq cinahında məskən salaraq, Səlahəddin Yusifin yanına elçi göndərib bildirir: "Bu ölkə mənim qızıma mənsubdur və o, hazırda qaladadır. Mənim məsləhətim budur: qoy aramızda olan dostluq münasibəti əvvəlki kimi qalsın və davam etdirilsin". Bundan sonra Səlahəddin əl-Cə zirəyə, Pəh ləvan isə öz 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.163-165; yenə də onun: "Atabəylər", səh.183-184; İbn Xaldun, V, səh.581. 65 ölkəsinə qayıdırlar. Seyfəddin Bəy-Tey mur ona pul və hədiyyə gətirir və Xilatda Cahan Pəhləvanın adı ilə xütbə o xunmağa başlanır" 1 . Səlahəddin Yusif və Cahan Pəh ləvan hələ Xilat hasarların ın yaxınlığında yerləşdiyi vaxt Səlahəddin Atabəyə müraciətlə xahiş edir ki, "Qəzvin, Bistam və Dəmqan vilayətlərində olan is maililərin qalalarını mühasirəyə alıb tutmaq üçün" onun qoşunlarının Atabəylər dövləti ərazisindən keçməsinə icazə vers in. "Atabəy bir qədər fikirləşdikdən sonra ona rədd cavabı verir və ehtiyatla tərpənərək Səlahəddinlə müharibəyə hazırlaşır. Lakin iş bu yerə gəlib çatmır" 2 . Bu hadisələr zamanı atabəy Cahan Pəhləvanın "qarn ından ağrı" tutur. Atabəy əmr edir ki, onu tikdirdiy i Təbərək qalasına, ailəsinin yanına apars ınlar. İraq təbiblərin in bütün səylərinə baxmayaraq, onlar Atabəyi ölü m yatağından qaldıra bilməd ilər. Hicri 581-ci il zilhiccə ayın ın sonunda (23.02.-23.03.1186-cı il) "İslamın padşahı, qüdrətli hökmdar, dahi atabəy, Əcəmin xaqanı Şəms əd-Dünya vəd-Din Nüs-rət əl-İslam va-1-müslimin Əbu Cəfər Məhəmməd Cahan Pəhləvan ibn İl-dəniz İl-şah vəfat etdi" 3 . Atabəyin müasiri İbn əl-Əsir Cahan Pəhləvan haqqında bir qayda olaraq (ənənəyə müvafıq) müsbət xasiyyətnamə verir: "O İraq ın, A zərbaycanın, Arranın, əl-Cibəlin, Rey in, İsfahanın Həmədanın və başqa vilayətlərin hakimi id i. O, xoş xasiyyətli insan, ədalətli, müdrik və səbirli hakim id i. Onun hakimiyyəti illərində [tabeliy ində olan] ölkələr əmin -aman lıq, təbəələri isə dinclik şəraitində yaşayırdılar" 4 . Başqa bir mənbə Atabəyin hədsiz qəddarlığını qeyd edir 5 . Eyni zamanda məlu mdur ki, o, misilsiz miras qoymuşdur: onun 5000-dən art ıq şəxsi mə mlükü və 70 min atı, qatırı və dəvəsi var idi 6 . Cahan Pəhləvan mütləq hakim id i: o, zah irdə də olsa, azyaşlı sultan III Toğrul ilə hesablaşmır, Səlcuq sülaləsinin sonuncu nümayəndəsinin nüfuzunun qayğısına belə qalmırdı. Görünür, Atabəy atasının başladığı siyasətdən - tənəzzülə uğrayan sülalənin müdafiəsi siyasətindən istifadə etmək tərəfdarı olmamış, ancaq onu devirmək üçün də heç bir səy göstərməmişdir. Cahan Pəhləvanın hakimiyyətinin əsas yekunu Eldənizlər dövlətinin xarici siyasət mövqeyinin gələcəkdə daha da möhkəmləndirilməsindən ibarət olmuşdur. Lakin Atabəyin hakimiyyətinin son dövrlərində vilayətlərin daxili vəziyyəti mü rəkkəb idi. Sonralar 1 Sibt ibn əl-Cövzi, VIII/I, səh.384; İbn əl-Əsir, IX, səh. 168-169; İbn əl-İbri, səh.220; Bar Ebrey, II, səh.436; İbn Xəllikan, III, səh.359-360; Vardan, səh.163; İbn əl-Vardi, II, səh.134; Rəşid əl- Cəmili, səh.157; V.Minorsky, Studies, p.48. 2 Ravəndi, səh.312; müəllifi naməlum "Oğuznamə", səh.73. 3 İbn Xəllikan, III, səh.361; Bütün başqa müəlliflər Atabəyin ölüm tarixini hicri 582 -ci ilin əvvəli hesab edir. Bu, 1186-cı ilin mart -aprel aylarına müvafıq gəlir. 4 İbn əl-Əsir, IX, səh.173; İbn əl-İbri, səh.220. Арабский аноним . D-173,vər.673b; Əbül-Fida, IV, səh.72, İbn Xaldun, V, səh.160. 5 Sibt ibn əl-Cözvi, VIII/1, səh.391. 6 Yenə orada, səh.391-392; İbn əl-Hənbali, IV, səh.296. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|