65
Kənd təsərrüfatı,
meĢə təsərrüfatı
və balıqçılıq
41.6
160.3
196.4
217.9
241.3
245.8
Mənbə: statistika.gov.az
Cədvəl 3.1.7-yə nəzər saldıqda görürük ki, iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə orta aylıq
əmək haqqı aqrar sektorda islahatlar və yardımlar olunduğu illərdən sonra kifayət
qədəq artım sezilir.
Həyat keyfiyyətinə , ictimai inkiĢafa təhsilin payı böyükdür. Təhsil deyildiyində
ilk olaraq ağla ibtida, orta, ali, təhsil gəlsə də, təhsil anlyıĢı bunlarla kifayətlənmir.
Təhsil fərdin həyatın müxtəlif dövrlərində müxtəlif çağırıĢlarına, yönələn
uzunmüddətli bilgi əldə etmə prosesidir. Təhsil elə bir sahədir ki, hər hansı bir
böhran vəziyyətində özünü ilk olaraq elə bu sahədə göstərir, bu sahənin çatıĢmayan
, zəif sektoru səbəb kimi irəli çıxır. Təhsil, daima inkiĢaf edən dünya üçün hər il
yenilənməsi vacib olan bir sektordur. Dörd il öncə öyrəndiklərimiz artıq bu gün ilə
ayaqlaĢmır.
Ġnsan kapitalı həm də cəmiyyətin baĢlıca məhsuldar qüvvəsidir. Bütün dünyada
insanların təhsil almaq imkanlarının geniĢləndirilməsi insan kapitalının inkiĢafına
səbəb olur ki, bu da eyni zamanda yoxsulluğun azaldılmasında həlledici rol
oynayır. Yüksək təhsilə malik insan yeni maĢın və mexanizmlər ixtira edir,
istehsalı səmərələĢdirir, elmi kəĢflər edir. Digər bir tərəfdən, dünya təcrübəsi
iqtisadi artımın əsasən insan kapitalı hesabına formalaĢdığını göstərir. Dünya
Bankının 192 ölkədə apardığı tədqiqatlar nəticəsində məlum olub ki, planetimizdə
iqtisadi artımın 16%-i fiziki kapital, 20%-i təbii resurslar, 64%-i isə insan kapitalı
hesabına baĢ verir. Buna görə də insan kapitalının inkiĢafına diqqət yetirməyən
ölkələrdə yoxsuluq problemini həll etmək mümkün olmur.
Ġnsan kapitalının formalaĢmasında əsas yük təhsilin üzərinə düĢür. Modern təhsil
ocaqları xalqın mədəni irsinin nəsildən nəslə ötürülməsinə zəmin yaradıır. Ġnsan
inkiĢaf üçün təhsil çox böyük önəm daĢıyır. Təhsilli kütlənin həyata baxıĢı,
66
hadisələrə yanaĢması, problemlərin həlli yolunu araĢdırması, musiqi anlayıĢı,
insanlarla rəftarı, nitq mədəniyyəti və sair bu kimi məvhumlarda daima təhsilsiz
kütlədən gözlə seziləcək dərəcədə yaxĢı mənada fərqlənir. ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələr
dayanıqlı təhsil sistemlərinin sayəsində bu gün öndədirlər.
Təhsil xərcləri iqtisadi artım üçün güclü və əhəmiyyətləri təsirə malikdir. Bu o
deməkdir ki, iqtisadi artımı heç bir resursdan asılı olmayaraq, əmək qüvvəsi və
təhsilin keyfiyyətinin artırılması hesabına təmin etmək mümkündür.
Bundan əlavə Qərbdə aparılan tədqiqatlara görə, inkiĢaf etmiĢ ölkələrdə insan kapi-
talına qoyulan investisiyaların gəlirlilik norması səhmlərdən əldə olunan qazancı
azı iki dəfə üstələyir. Görünür elə bu səbəbdəndir ki, son onillikdə ABġ-da təhsilə
hər il orta hesabla 100 milyard dollardan çox vəsait xərclənib. Öz növbəsində son
40 ildə təhsilə çəkilən xərclər ABġ-da 14.7 dəfə (o cümlədən ali təhsil xərcləri 20
dəfə) artmıĢdır. Son illər büdcədən təhsilə ayrılan xərclərin həcmi davamlı olaraq
artırılır. Təhsil sahəsinə diqqətin artırılması ölkədə insan resurslarının inkiĢafı və
iqtisadiyyatın yüksək ixtisaslı kadrlarla təmin olunması baxımından dayanıqlı
iqtisadi inkiĢafa xidmət edə biləcək çox təqdirəlayiq haldır. Ancaq təhsil sahəsində
kəmiyyət baxımından əldə edilən nəticələr keyfiyyət nəticələrinə çevrilmədikcə bu
sahəyə yönəldilən xərclərin effektliyindən danıĢmaq mümkün deyil
Ölkəmizdə inkiĢaf etmiĢ ölkələrlə eyni sırada yer almaq üçün birsıra proyektlər
həyata keçirir. Ölkədə təhsil islahatlarındakı dəyiĢikliyə 1999-cu ildən start
verilmiĢdir. Bu islahatların həyata keçirilməsi Təhsil Nazirliyinin üzərinə düĢür.
Yuxarıda qeyd ettiyim kimi insan inkiĢafı üçün ilk təhsil-məktəbəqədər təhsil
önəmli faktordur. Altıncı cədvəldə göründüyü kimi də il keçdikcə təhsilin həyat
keyfiyyətinə hələ ilk təhsilin həyat keyfiyyətinə olan əhəmiyyəti cəmiyyətimiz
tərəfindən qəbul olunur. Ġldən ilə təhsil müəssisələrinin artımı tələb olunur.
Ölkədə təhsilə qoyulan investisiya hidrokarbon resurslarının sayəsində əldə olunan
gəlirlər sayəsindədir.
Ölkədə təhsil sisteminin informasiyalaĢdırması üzrə dövlət proqramı 2008-2012-ci
ildə, texniki peĢə təhsilinin inkiĢafı üzrə dövlət proqramı 2007-2012-ci ildə,
67
gənclərin xarici ölkələrdə təhsili üzrə dövlət program 2007-2015-ci illərdə, ali
təhsil sistemində 2009-2013-cü illərdə həyata keçirilib.
Texnologiya erasında təhsil müəssisələrindəki texnologiyanın səviyyəsi təbii ki,
yetərli hesab edilə bilməzdi. Baxmayaraq ki, ölkədə təhsil müəssisələri
texnologiyanın tətbiqi günü-gündən artır, bu yenə də informasiya strukturu
cəhətdən dünya standartları ilə ayaqlaĢmır. Modern təhsil üçün müəssilər
kompyuter avadanlıqları ilə təmin olunmalı, onun intrernətə çıxıĢ sürəti
tənzimlənməlidir.
Bu sahədə ən vacib problemlə dən biri də, bölgələrdə olan texnologiya tətbiqində
olan gerilikdir. Ölkədə olan rəqəmsal Ģəbəkə infrastrukturun geriliyidə təhsil
sistemində texnologiyanın səmərəli istifadəsi qarrĢısında maneədir.
Təhsil sistemin də informasiyalaĢdırılma islahatları 2008-2012-ci illərdə həyata
keçirildi. Bu sərəncam yuxarıda sadalanan bütün problemlərin həlli üçün nəzərdə
tutulub.
Cədvəl 3.1.8. Məktəblərdə mövcud kompüterlərin sayı
Göstərici
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Ölkə
üzrə (vahid)
38489.0 38489.0 40147.0 42694.0 45835.0 51615.0 57975.0 63285.0
Ģəhər (vahid)
21934.0 21934.0 22983.0 24776.0 27258.0 30690.0 34050.0 36986.0
kənd (vahid)
16555.0 16555.0 17164.0 17918.0 18577.0 20925.0 23925.0 26299.0
Bakı
Ģəhəri (
vahid)
10727.0 10727.0 11364.0 12615.0 14542.0 16887.0 19652.0 20157.0
AbĢeron (vahid) 2251.0 2251.0 2226.0 2230.0 2487.0 2632.0 2511.0 3139.0
Gəncə-
Qazax (
vahid)
4585.0 4585.0 4672.0 4868.0 5168.0 5596.0 6031.0 7780.0