Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
44
imzanı əvəz edən möhürün vurulma tərzindən asılıdır: hörmətinin böyüklüyünü ifadə etmək üçün möhür məktubun arxasına aşağı küncünə, özü də küncün qurtaracağına o şəkildə vururlar ki, kağız üzərinə möhürün ancaq bir hissəsi düşür, bir hissəsi isə düşmür. Bu o deməkdir;—Mən sizin qarşınızda görünməyə layiq deyiləm. Hörmət əlaməti olaraq, sizin qarşınızda ancaq yarı görünməyə cəsarət edirəm. Adətən, məktublarda möhür vurmaq üçün üç yer vardır. Belə ki, bir-birinə bərabər adamlar məktub yazarkən bizdə—Qərbdə, (Fransada—V. A.) aşağı küncdə sağ tərəfdən, Şərqdə isə aşağı küncdə sol tərəfdən möhür vururlar. Əgər məktub yuxarıdan aşağıya, yəni hökmdardan ona tabe olana və ya sahibdən (ağadan— V.A.) xidmətçisinədirsə möhür yuxarıdan vurulur. Əksinə, məktub aşağıdan yuxarıdırsa, dediyim kimi, arxa tərəfdən yarımçıq möhür vururlar. Məktublarda gözlənilən axırıncı nəzakət üsulu ondan ibarətdir ki, zərf ən yüksək hörmət əlaməti olaraq, naxış tökülmüş torbaya qoyulur, ipək və qızıl sapla bağlanır, hətta sapların uclarında kiçik qotazlar olur, oradakı ispan mumu üzərinə möhür vurulur.
Özləri də nə buna haqq qazandıra, nə də yaxşı bir əməl kimi təqdim edə bilirlər. Birincisi, həmişə nəticədə, kağız dördkünc kvadrat formada deyil, beşkünc olur. Onlar deyirlər ki, vərəq dördkünc olanda bütün ölçüləri bərabər olur. Vərəqlərin küncünü bu cür kəsib, qeyri-bərabər ölçüyə salmaqda məqsədləri yaratdıqları bütün şeylərin, bütün hərəkətlərinin, hələ tamamlanmadığına, qüsurlu olduğuna, nəticə etibarı ilə kiçicik olduğuna işarədir. İkincisi, kağız zərfin içərisinə qoyduqları məktubların üzərindəki möhürün yanında üç dəfə «Kratim» sözünü yazırlar. Bu sözün də heç bir mənası yoxdur. Bəzilərinin buna haqq qazandırmaq istəməməsindən daha gülünc və ağlasığmaz bir şey yoxdur. Deyirlər ki, «Kratim» yeddi yuxuculun itinin adıdır. Buna aid onlarda ağlasığmaz əfsanələr vardır. Şərq xristianları və başqaları bu əfsanələri onlardan götürmüşdür. Guya bu it rəsmi məktublara sədrlik edir. Onlar nağıl edirlər ki, bu it yeddi yuxuculun mağarasında idi, üç əsr idi ki, onlar orada yuxulayırlar, it də onların keşiyini çəkirdi. Allah bu yeddi yuxuculu qaldırıb cənnətə aparanda it onlardan birinin paltarından yapışdı. O da bu yolla səmaya qaldırıldı. Allah onu göydə görüb dedi: Kratim, sən hansı vasitə ilə cənnətə düşdün? Mən səni bura gətirməmişəm, burdan da qovmaq istəmirəm. Daha sənin sahiblərin olmadığından, sən burada yiyəsiz qalmayasan deyə rəsmi məktublar üzərində nəzarət edəcəksən və yatarkən xəbər aparıb- gətirənlərin çamadanlarını oğurlamasınlar deyə onlara keşik çəkəcəksən». Üçüncüsü, Səh.—302 farsların bu sahədəki mövhumi hərəkəti ondan ibarətdir ki, heç vaxt məktubu ələ vermirlər. İstər özlərindən yüksək, istərsə də özlərinə bərabər adamlara məktubu onların gözü qarşısında dizlərinin üstünə qoymaqla təqdim edirlər. Məktubu gətirənə, çapara və ya özlərindən yüksək şəxslərə məktub verərkən uzaqdan atırlar. Bu da onların dəyişməz və adi adətlərindən biridir. Hər şeyə inanan sadə adamlar buna haqq qazandıra bilmirlər. Bu adət haqqında da başqa adətlər haqqında dediklərini deyirlər: «Qaydadır» — yəni adətdir.
45
Mən düşərgədə olarkən şahın qasidi gəlib çıxdı. O, patriarxın işi ilə əlaqədar olaraq, əlahəzrətin «cavabını gətirmişdi. Bəylərbəyidən öyrəndim ki, nazirlərin məsləhəti ilə Eçmədzinin xəzinəsinin bütün ornamentləri, hücrələrindəki var- dövləti ilə bərabər satsınlar, əldə olunan pulla patriarxın borclarını ödəsinlər, bu məsləhətə ermənilər təqdim etdikləri şeylərlə onun borcunu ödəyə bilmədikləri üçün gəlmişdilər. Əgər Eçmədzinin xəzinəsini və bəzəklərini götürsəydilər, Səfəvilərdə hamını cəzb edən və Şərq xristianlarının köməyi və dindarlığı nəticəsində hər il böyük bir məbləğ hasil edən bir yeri viranə qoymuş olardılar. Buna görə də şah Ermənistandakı bütün xristian şəhərlərində Konstantinopol gömrükxana xidmətçilərinə verilməsi lazımi ödənclərin (həmin borcu ödəmək üçün bu, lazım idi) ləğv edildiyini elan etmişdi. Patriarx bu xəbərdən çox sevindi. Xəbər gətirənə hədiyyə verdi. Lakin bu Səh.—303 hadisə şəhərin bütün namuslu adamlarının nifrətinə səbəb oldu. Bunlar nifrətlə başa düşürdülər ki, bu prelat (katolik kilsəsində yüksək ruhani vəzifəsi—V. A.) yaxşı düşünülməmiş şöhrətpərəstliyindən irəli gələn xərcləri ödəmək üçün minlərlə kasıb xristianlara qarşı çılğın bir hissiyyatsızlıqla hərəkət etmişdir. 8. (8 aprel, 1673 V-A.). Gün çıxandan bir saat əvvəl İrivandan yola düşdüm, təpələrdən və vadilərdən keçib dörd lyö qət etdim. Keçib getdiyim ölkə şəhərciklərlə dolu idi. Çox böyük və çox gözəl bir şəhərdə yerləşdim. Onun adı Dvin idi. 9. (9 aprel, 1673. V. A.). Çox düzən və barlı-bəhərli bir ölkə ilə beş lyö getdik. O, dağlarla əhatə olunmuşdu. Sağdakı dağları Nuh dağı adlandırırlar. Biz Qaynar adlı kiçik bir şəhərdə mənzil saldıq. 10. (10 aprel, 1673 V.A.). Biz həmin yolla gedib səkkiz lyö qət etdik. Yolun yarısında, sol tərəfdə Sədərək adlı böyük şəhərciyin yanından ötüb keçdik. Mahalın sultanı da bu şəhərcikdə yaşayır. Həmin gecə çox acınacaqlı bir mənzildə gecələməli olduq. Bu, Noraşen adlı bir şəhərin yaxınlığındakı viran qalmış karvansara idi. 11. (11 aprel, 1673). Həmin yolla, həmçinin gözəl, lakin düzənliyi az, daş və təpələrlə örtülü bir ölkə ilə dörd lyö getdik. Bütün qonşu torpaqları suvaran Arpasu adlanan çaydan keçdik. O, bu hissədə paytaxtı İrivan olan bəylərbəyiliyini İrivanın digər hissəsindən ayırır. Bu hissənin paytaxtı Naxçıvandır. 12. (12 aprel, 1673). Beş lyö qət edib, bol bəhrəli və çox Səh.—304 hamar düzənlikdən keçib Naxçıvana gəlib çatdıq. Naxçıvan səksən faiz dağılmış böyük bir şəhərdir: yaxud böyük və qeyri-adi viranə topasıdır. Bu şəhər yavaş-yavaş məskunlaşır və bərpa olunur. Şəhərin mərkəzi hal-hazırda yenidən qurulmuş və məskunlaşmışdır. Orda böyük bazarlar deyilən hər iki tərəfi hər cür mal və yeyinti məhsulları satılan dükanlarla dolu qalereyalardan və ya örtülü küçələrdən ibarətdir. Naxçıvanda beş karvansara, hamamlar, bazar meydanları, tütün və qəhvə verən iri mehmanxanalar və təxminən iki min ev vardır. Fars tarixçiləri əvvəllər orada qırx min ev olduğunu təsdiq Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|