Azərbaycan elmlər akademiyasi şardəN
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İZAHLAR VƏ ŞƏRHLƏR I kitab 1.
- II kitab 2.
60
edə bilmədim. Yanımda olan (ucuz) az qiymətli qaş-daşların bir hissəsini ona göstərdim. Onlardan müxtəlif hissələr seçib apardı. Axşam həmişə sarayda olan atası Mənsur xanın yerinə Azərbaycan qubernatoru (canişini (?)—V. A.) vəzifəsini icra edən Təhmasib bəy öz zərgərini mənim yanıma göndərib, ertəsi gün hökmən onun görüşünə gəlməyimi dedirtdi. Zərgər dedi ki, ona qaş-daş və bir qədər çox qiymətli nadir əşyalar aparım. Buna əməl edəcəyimə söz verdim və həqiqətən həmin gün mən və Mirzə Tahir onu görməyə getdik. 25. (aprelin 25-də—V. A.) bu əyanların evində (Mirzə Tahir və Təhmasib bəyin—V. A.) bir ay əvvəl onlara məlum olmuş bir xəbərin həqiqət olduğunu təsdiq etdilər və təfsilatı ilə danışdılar. Bu ilin yox, keçən ilin dekabr ayında İsfahandan quru yolla Hindistana gedən bir karvanda edilmiş oğurluqdan bəhs etdilər. Karvan ildə bir dəfə, avqust ayında yola düşür. Baktiriyada yerləşən Qəndəhardan keçir. Bu oğurluq adamların sayına, karvanda olan xəzinənin zənginliyinə və nəticələrinə görə çox böyük oğurluq idi. Bu oğurluq Hindistan sərhədlərindən üçgünlük məsafədə də aqvanlar (Aqvan—Əfqan (?)—V.A.) az qala tatarların eyni olan və farsdan asılı olan, ona xərac verən bir xalq tərəfindən edilmişdi. Onlar karvanın yola düşməsindən xəbər tutmuş və belə bir zərbə üçün əlverişli bir keçiddə karvanın başının üstünü almışdılar. Onların hamısı yaxşı silahlanmış və tam qətiyyətlə beş yüz adamdan ibarət idilər. Karvan isə iki yüz konvoydan (konvoy—mühafizə dəstəsi—V.A.) ibarət olub, əksəriyyəti hindlilər olmaqla iki min nəfərlə möhkəmləndirilmişdi. Mühafizə dəstəsi demək olar ki, heç bir müqavimət göstərmədən qaçmağa üz qoydu. Karvandakı adamların əksəriyyəti onları mühafizə etməli olanlardan nümunə götürüb konvoyların dalınca qaçdılar. Onlar o qədər az müqavimət göstərdilər ki, hamısı bir yerdə on bir nəfər ölən oldu. Bundan təəccüblənmək lazım deyil. Belə ki, karvanların, xüsusilə Hindistana gedib-gələn karvanların tərkibi erməni və hindlilərdən düzəldilmiş dəstələrdən ibarət olur, bu adamların əksəriyyəti dəyənək görəndə qorxuya düşürlər. Onların içərisində cəsarətli olanları tək-tənha qalırlar. Onların yanındakılar qaçırlar. Qeyri- adi nizamsızlıq üzündən onlar ancaq özlərini salamat saxlamağa çalışırlar. Oğurluq bir neçə milyon miqdarında olmuşdu. Oğurluğun dəqiq miqdarı bilinmədi. Çünki tacirlər belə görüşlərdə onlara qarşı olan inam itməsin deyə həqiqəti təhrif edirlər. Bəziləri də tacir hüququnu qorumaq üçün və bunun üstünün açılmasından qorxaraq göndərilən şeylərin bir hissəsini gizlədirlər (danırlar). Oğurluq haqqında şaha verilən məlumat vərəqəsində altmış əlaqədar adamın imzası vardır. Ordakı məbləğ üç yüz tümənə çatır, bu da on üç milyon beş yüz min livrdir. Bununla belə, israr edirlər ki, bu, itirilmişin yarısı qədərdir. Qəndəhar qubernatoru oğurluqda əli olduğu üçün günahlandırılmış və şah onu həbs etmək üçün adam göndərmiş, onu öz əli ilə seçmiş olduğu tək bir Səh.—334 nökəri ilə bərabər boynuna xalta keçirib, dəvəyə mindirib İsfahana gətirməyi əmr etmişdir. Danışırlar ki, karvanı soyan oğrular dünyadakı şeylərdən xəbəri olmayan, qızılı, qaş-daşı tanımayan vəhşi 61
dağlılar olmuşlar. Onlar öz aralarında qızıl və gümüş pulları bir-birinə qarışdırıb bölmüşlər, metalın çəkisinə fikir verməmişlər. Həqiqi mirvariləri fərq qoymadan süni mirvarilərlə qarışdırmışlar. Mən buna zorla inanıram, əgər hamı daim bunu təsdiq etməsəydi, məlumat verməzdim.
62
I kitab 1. Səh. 253. Şah I Abbas 1587—1629-cu illərdə hakimiyyətdə olmuş, idarə sistemində fars əyanlarına üstünlük vermişdir.
Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin banisi. 3. Təhmasib. Şah I Təhmasib. 1524—1576-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Xətainin oğludur. 4. Şah II İsmayıl. 1576—1578-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. 5. Məhəmməd Xudabəndə. 1578—1587-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Zəif gördüyündən ona kor Xudabəndə deyirmişlər. 6. Səh. 136. Kaxetiya kralı Aleksandr. Kaxetiya çarlarından II Aleksandr (1527— 1605) ASE-nin məlumatına görə Şah I Abbasın təhriki ilə öz oğlu Konstantin Mirzənin əmri ilə öldürülmüşdür (Bax: ASE, I c., səh. 224). Şardənin məlumatına tənqidi yanaşmaq lazım gəlir. 7. Səh. 137—138. Mehru və ya Murad. Burada tarixdə Böyük Mouravi adı ilə tanınan Georgi Saakadze (1580—1629) nəzərdə tutulur. Saray çəkişmələri nəticəsində 1612-ci ildə İrana mühacirət etdiyi göstərilir. Lakin Şardənin «Abbas və Pəri» dastanı haqqında verdiyi məlumat dəqiqdir və o, xalq arasında geniş yayılmışdır.
mühacirət etməsini inkar edir. Şardən daha sonra 1613-cü il hadisələrini təsvir edir. Bu da tədqiqatçıdan həmin dövrü bir daha araşdırmağı tələb edir.
bələdçilik edir. Bu fakt da digər faktları təkzib edir. 1623-cü il hadisələrində də G. Saakadze Səfəvilər əleyhinə üsyanın başçısı kimi təsvir edilir (bax: Şardən, II c., səh. 142). 10. Səh. 146. Şardənin təsvir etdiyi səfir haqqında dəqiq məlumat əldə edə bilmədim. 11. Səh. 147. Müasir tarixçilər Şah I Abbasın 1629-cu ildə vəfat etdiyini təsdiq edirlər. 12. Səh. 212. Şardənin təsvirindən belə məlum olur ki, Qazax ölkəsi (Şəmşəddil xanlığı) tez-tez mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxdığından Şah I Abbas onu Gürcüstanla eyni vaxtda fəth etməyə və orada irsi idarəetməni saxlamağa məcbur olmuşdur. 1622/23-cü ildən Axaltsixi də Şəmşəddil sultanlığının tərkibində idi. Qazax-Şəmşəddil sultanlığı Qarabağ (Gəncə) bəylərbəyliyinin tabeliyində idi.
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|