Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
nəticəsində bir-birindən aralı ayrı-ayrı məhəllələrdən ibarət dağınıq formalı kəndlər getdikcə sıxlaşır və məhəllələrarası sərhəd yox olurdu. Şimali Azərbaycanın mərkəzi rayonlarında yerləşən bəzi iri kəndlər istisna olunmaqla kəndlərin çoxu öz keçmiş strukturunu saxlamışdı. Belə ki, kəndlər əsasən yaşayış evlərindən, həyət və təsərrüfat tikililərindən ibarət idi. Yeganə ictimai bina bəzi kəndlərdə mövcud olan məscidlər, mollaxanalar, məktəb və mədrəsələr idi. Bəzi kəndlərin ətrafında hündür yerlərdə gözətçi məntəqələri var idi. Kəndlərdə əhaliyə xidmət etmək üçün müalicə məntəqəsi, xəstəxana, mədəni- maarif ocaqları, ticarət və məişət xidməti müəssisələri, demək olar ki, yox idi. Kənd yolları, küçələr ensiz və dar idi. Şübhəsiz ki, Şimali Azərbaycan kəndlərində feodalizm cəmiyyətinin, feodal münasibətlərinin məhsulu kimi meydana gəlib formalaşmış olan və əsrlər boyu davam edən bu cür həyat tərzi, məişət forması, onun bəzi əlamətləri kapitalizm inkişafı yoluna təzəcə qədəm qoyan bir ölkədə həmçinin, onun müstəmləkəsində qısa müddətdə və tezliklə aradan qaldırıla bilməzdi. XIX əsrin ikinci yarısında Şimali Azərbaycan kəndlərinin məişətinin səciyyəvi cəhətlərindən birini heyvandarlıqla məşğul olan əhalinin müəyyən hissəsinin heyvanların yaylaq şəraitində saxlanması ilə əlaqədar olaraq yay aylarında yaylaqlara çıxması və müvəqqəti yaşayış məskənləri salıb orada yaşaması təşkil edirdi. Maldar əhali yay aylarında yaylaqlara 10-15 ailəni birləşdirən obalar halında gedir və onlar müvəqqəti yaşayış məskənləri salırdılar. Bu müvəqqəti yaşayış məskənləri oba adlanırdı. Onların yaylaq yaşayış evləri isə alaçıqdan, musxur və dəyədən ibarət idi. Kəndli yaşayış evlərinin əsas formalarından birini ikimərtəbəli və kürsülü
kapitalizmin inkişafı ilə əlaqədar olaraq daha geniş yayılmağa başlamışdı. Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərində Quba-Xaçmaz zonasında yaşayan əhali əsasən daş və kvadrat formalı çiy kərpicdən tikilmiş ikimərtəbəli, çoxgözlü evlərdə yaşayırdı. Bu evlərin ikinci mərtəbəsindən təsərrüfat məqsədilə də istifadə edilirdi. Evin birinci mərtəbəsindən əhali həm heyvanları saxlamaq üçün pəyə, həm də anbar və habelə mətbəx kimi istifadə edirdi. Evlərin işıqlandırılması üçün əhali qara və ağ neftlə, yağla yanan çıraqlardan istifadə edirdi. Kapitalizmin inkişafı ilə əlaqədar olaraq ölkədə nəqliyyatın inkişafı, xüsusilə də onun ən mühüm növü olan dəmir yol nəqliyyatının meydana gəlməsi nəticəsində Bakı neftinin Şimali Azərbaycanın müxtəlif yerlərinə aparılması xeyli asanlaşmışdı. Bakı-Tiflis dəmir yol xəttinin çəkilişi bu işi daha da yaxşılaşdırmışdı. Əhalinin xeyli hissəsi, xüsusilə, varlılar evlərində onluq, iyirmilik və otuzluq çıraq yandırırdı. Belə ailələrdə paltar ütüləmək üçün kömür və odunla qızdırılan ağır dəmir ülüdən istifadə edilirdi. Kəndlilərin ev avadanlıqları, məişət avadanlıqları yerli avadanlıq və əşyalardan ibarət idi. Kənd əhalisi qab-qacaq, yorğan-döşək və palaz- paltar yığmaq üçün evdə rəfdən, yükaltından, taxçadan, sandıqdan, məfrəşdən istifadə edirdi. Əhali əsasən yerdə yatırdı. Adətən evlərin içinə xalça-palaz döşənir, onun üstünə kiçik döşəkçələr qoyulur, bardaş qurub, yaxud yastıq və mütəkkəyə söykənib otururdular. Onlar yeməyi də yerdə oturub yeyirdilər. Həmin palazın və xalçanın üstündə də yer salıb yatırdılar. Lakin XIX əsrin sonlarında varlı ailələrdə taxta çarpayıdan, taxta masa və kürsüdən, dolabdan və digər məişət avadanlıqlarından istifadə edilirdi. Kənd əhalisinin geyimi başlıca olaraq yerli materiallardan hazırlanan, sənətkarlar və əhalinin özü tərəfindən tikilən paltarlardan ibarət idi. Kəndli kişi baş geyimi quzu dərisindən tikilmiş müxtəlif formalı papaq, pambıq və yun parçadan, bir çox hallarda yer xanasında qadınların toxuduğu şal (yun) parçadan tikilmiş şərq formalı üst paltarları - pencək şalvar, çuxa, arxalıq, habelə kətandan tikilmiş alt paltarlarından ibarət idi. Kişi ayaq geyimi kimi əsasən göndən hazırlanmış müxtəlif formalı çarıq və başmaq, habelə yun ipdən müxtəlif formada toxunmuş corablar geniş yayılmışdı. Lakin bu dövrdə Şimali Azərbaycan kəndlərində bəy, ağa və varlı təbəqələrin geyimində əsaslı fərq mövcud idi. Belə ki, ağa, bəy və kəndli varlı təbəqələrinin digər nümayəndələri mahud çuxa, mənkülə arxalıq, qaragül cinsli quzuların dərisindən tikilmiş və əhali arasında ―buxara papağı‖ kimi məşhur olan bahalı papaq, uzunboğaz xrom çəkmə geyir, bellərinə gümüş kəmər bağlayırdılar. Kəndli qadın geyimi isə pambıq və ipək parçadan, əsasən, qadınların özlərinin evdə tikdiyi uzunluğu ayağın üstünə qədər və altı-yeddi taxtadan olan gen tuman, habelə kofta, nimtənə, güləcəzıbını, köynək və s. ibarət idi. Qadınlar başlarına baş örtüyü və geyimi kimi ipək yaylıq, kəlağayı, çutka, araqçın, yaşlı qadınlar isə dingə, habelə bəzi yerlərdə çarşab-çadra örtürdülər. Qadınlar adətən həya əlaməti kimi örpəyin ucu ilə ağızlarını da yaşmaqlayırdılar. Onlar, kənar adamların və böyüklərin yanında heç vaxt başlarını açmır və başıaçıq, yaşmaqsız gəzmirdilər. Qadınların ayaq geyimi əsasən yüngül başmaq olardı. Bu dövrdə qadınlar müxtəlif ziynət və bəzək şeylərindən istifadə edirdilər. Qadınların zinəti qızıl üzük, tənə, boyunbağı, bilərzik, bazubənd, mirvari, enli gümüş kəmər, müxtəlif muncuqlar və s. idi. Kişilər arasında olduğu kimi, qadınlar arasında da varlı ailələrlə yoxsul ailələrdə qadınların geyimi bir-birindən əsaslı surətdə fərqlənirdi. Belə ki, qızıl və qiymətli daş-qaşlardan hazırlanmış bahalı bəzəklərdən, habelə ipək parçalardan tikilmiş paltarlardan hakim sinfə, varlı təbəqələrə mənsub olan qadınlar istifadə edə bilirdilər. Məişətin mühüm məsələlərindən biri uşaqların tərbiyəsi idi. Kəndlərdə mədəni-maarif ocaqları olmadığından və ya çox az qisim kəndlərdə məktəb olduğundan geniş kəndli kütlələri arasında uşaqların tərbiyəsi əsasən ailənin üzərinə düşürdü və onların fiziki tərbiyəsinə fikir verilirdi. Uşaqlar hələ kiçik yaşlarından ev və təsərrüfat işləri görür, həmin sahələr üzrə müəyyən əmək vərdişləri qazandıqları və müstəqil fəaliyyət göstərə bildikləri halda, onların zehni tərbiyəsi, mənəvi inkişafı
Yüklə 4,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|