Ənənəvi kitabxanada biblioqrafık kartoçka olmadan
fondlara tematik baxış mümkün olmadığı kımi, elektron
kitabxanada da elektron kataloq olmadan informasiyanı
çeşidləmək, oxucuya düzgün şəkildə çatdırmaq mümkün
deyil. Azərbaycan kitabxanalarmda istifadə olunan “İRBİS-64”
və “VTLS” AKİS-ləri elektron kataloq yaratmaqla bəra-
bər, elektron kitabxanalann da yaradılmasma imkan verir
və kitabxanalanmız bu imkanlar sayəsində elektron
kitabxanalannı yaradırlar.
Elektron kitabxanalar müstəqil informasiya sistemi
olduqlarından onlann müstəqil axtarış mexanizmləri də
olur. Yəni oxucu elektron kitabxanaya daxil olaraq, ümu-
mi axtarış apara və informasiya əldə edə bilər. Hazırda
məsələn, AMEA MEK-in elektron kitabxanasmda elmin
müxtəlif sahələrinə dair
10
mindən artıq tammətnli elek-
tron nəşr mövcuddur. Həmin elektron kitabxanadan bəhrə-
lənmənin
2
üsulu var: məlumatm bilavasitə axtarışı və
elektron kataloq vasitəsilə axtarışı. Birinci variantda oxu-
cu, elektron kitabxanadan kortəbii şəkildə yararlanır.
Məsələn o, elektron kitabxananm axtanş panelinə
“Qıpçaq türkləri” sözünü daxil edir və axtanş üzrə göstəri-
lən kitablarm elektron versiyasmı tapır:
- Mahmudov Y. Azərbaycan: qısa dövlətçilik tarixi;
- Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə;
- Ziya Bünyadov. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə;
- Ziya Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti.
154 |
C.A. Csfərov
Nəticənin belə təqdimatının səbəbi həmin nəşrlərdə
“Qıpçaq türkləri” ifadəsinə rastgəlmə əmsalınm yüksək ol-
masıdır. Elə buna görə də axtanş zamanı sistem bu ifadəyə
rast gəldiyi bütün elektron kitablan nümayiş etdirir. Bu
zaman oxucu, belə qənaətə gəlir ki, AMEA MEK-in elek-
tron kitabxanasmda “Qıpçaq türkləri” ilə bağlı cəmi 4 ki-
tab var. Halbuki, bu mənzərə reallığı tam şəkildə əks etdir-
mir. Bu misal elektron kitabxanada elektron kataloqsuz
axtanşm nəticəsidir.
Eyni sorğu ilə elektron kataloq vasitəsilə elektron
kitabxanada axtanş apardıqda isə sistem bizə əvvəlki
kitablarla yanaşı, müxtəlif dillərdə əlavə kitablar da təq-
dim edir. Məs.:
- Istvän Väsäry, Cumans and Tatars Oriental
Military in the Pre-Ottoman Balkans 1185-1365, Cam-
bridge University Press, 2005
- Csäki, E. Middle Mongolian loan words in Volga
Kipchak languages. Turcologica, Bd. 67. Wiesbaden:
Harrassowitz, 2006
- S.A. Pletneva, Kipchaks, Publishing house "Scien-
ce", 1990
-Roux Jean-Paul. L'Asie Centrale, Histoire et Civili-
zation,1997
Beləliklə, məlum olur ki, həmin kitabların elektron
kataloqunu yaradarkən, kitabxanaçı EK sisteminin “açar
Kitabxana-inform asiya xidm ətində elektrorı kataloq
| 155
sözlər” bölməsinə “qıpçaq, qıpçaqlar, türklər” sözlərini
azərbaycanca əlavə edib və sonradan adıçəkilən kitablarm
xarici dillərdəki tam mətnlərini elektron kitabxanaya
yerləşdirib. Elektron kitabxanada birbaşa axtarış apararkən
bu nəticələrin əldə olunmamasmm səbəbi isə həmin kitab-
lann tam mətnində azərbaycanca bu sözlərin olmamasıdır.
Bu isə onu deməyə əsas verir ki, elektron kataloq müasir
kitabxana resurslanna, elektron kitabxanaya ən optimal əl-
yetərlik vasitəsidir və EK ilə bağhlığı olmayan elektron
kitabxanada nəticələrin tam relevantlığmı təmin etmək
mümkün deyil.
3.3. Elektron kataloq sistem lərinin ink işaf
perspektivləri: yenilik lər və təldiflər
Monoqrafiyada əks olunan faktlar onu göstərir ki,
Azərbaycanda bir çox iri kitabxanalar artıq 10 ilə yaxmdır
ki, modemləşməyə hazırlıq dövrünü yaşayır, elektron ka-
taloq sistemini qurur, elektron kitabxana yaradır, müxtəlif
elektron məlumat bazaları formalaşdırır. Buna baxmaya-
raq, yaxm gələcəkdə kitabxanalanmızda elektronlaşma
proseslərinin daha mütərəqqi istiqamətlərini müəyyənləş-
dirmək üçün bir sıra yeniliklərə ehtiyac duyulur.
Bu ehtiyacı nəzərə alaraq, Azərbaycan kitabxanala-
rmda yaradılan elektron kataloq sistemlərinin yaxm 5 il ər-
zində inkışafı üzrə təklif etdiyimiz yeniliklər aşağıdakılar-
dan ibarətdir.
156 |
C.A.Cəfərov
-Azərbaycan kitabxanalarında elektron kataloqu
inkişaf etdirmək üçün İlk növbədə MAKİS yaradılmalıdır.
- Kitabxanalardakı elektron kataloq sistemi RFID
(radiotezliklə identifıkasiya) texnologiyaları ilə uzlaşdırıl-
malıdır.
- Veb kataloq sistemi genişləndirilməli, Respublika
kitabxanaları üzrə vahid, toplu elektron kataloq sistemi
istifadəçilərin ixtiyarına verilməlidir.
- Veb kataloq sistemi elektron sənədlərin göndəril-
məsi mexanizmi ilə təchiz edilməlidir.
- Elektron kataloqa əlyetərliyin səviyyəsini yüksəlt-
mək üçün 3G və Web 3.0 texnologiyalarından istifadə
olunmalıdır.
- Elektron kataloq sisteminin təhlükəsizlik məsələləri
həll olunmalı, kibertəhlükəyə qarşı önləyici tədbirlər gö-
rülməlidir.
- Nitqin tanınması sistemi ilə elektron kataloqun ya-
radılması işi uzlaşdırılmalıdır.
- Mətnin nitqə çevrilməsi üsulu ilə kor və görmə qa-
biliyyəti z ə if olan oxucuların elektron kataloqa əlyetərliyi
təmin olunmalıdır.
Təklif etdiyimiz yeniliklərin (Azərbaycan kitabxana-
lan üçün nou-hau olduğundan) bir qədər geniş izahatma
ehtiyac duyulur:
Kitabxana-in/orm asiya xidmətirıdə elektrorı kataloq
| 157
Dostları ilə paylaş: |