Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi
Yüklə 65,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 quru çəkinin miqdarını bilməklə xlorofilin miqdarını 100 mq quru çəkiyə görə hesablamaq olar. Xlorofilin depressiya dərəcəsi Z = 100-Y x100 Z- depressiya dərəcəsi Y-təcrübə variantı X- nəzarət variantı Osmotik məhlullarda saxlanılan dairələrdən alınmış xlo- rofilin miqdarı, suda saxlanılan dairələrdən çıxarılmış xloro- filin miqdarına bölünmüş, əldə edilən nisbət nə qədər böyük olarsa, həmən nümunənin quraqlıq və duzluluq streslərinə davamlılıq dərəcəsinin də bir o qədər yüksək olduğu qəbul edilmişdir. Alınan nəticələr cədvəl 2.6 - da verilmişdir. Cədvəl və şə- kildən göründüyü kimi öyrənilən arpa nümunələri, yarpaq- larında xlorofilin miqdarının dəyişmə dərəcəsinə görə bir-bi- rindən, toxumların cücərmə qabiliyyətində olduğu qədər kəskin fərqlənmirlər. Öyrənilən arpa nümunələri içərisində, duzluluq stresi təsirindən yarpaqlarda xlorofil sintezinin depressiya də- rəcəsi ən çox Arpa 57/9 nümunəsində müşahidə edilmişdir. Bu sortun yarpaqlarında xlorofilin miqdarı nəzarətə nisbətən 39% azalmışdır. İki cərgəli arpa sortnümunələrindən 6 №-li Seçmə, Nutans 28/92 və Arpa 43-də duzluluq stresi yarpaqlarda xloro- filin miqdarına nəzərə çarpacaq dərəcədə təsir etmiş, bu nümunələrdə xlorofilin miqdarı 22-26% azalmışdır. Çox cər- gəli arpalarda duzluluq stresinin təsirindən yarpaqlarda xloro- filin depressiyası ən çox iki nümunədə Arpa 40 və 76 №-li Seçmədə müşahidə olunmuşdur. Bu arpa genotiplərinin yarpaq- larında duzluluq stresinin təsirindən xlorofil (a+b)-nin miqdarı nəzarətə görə 19,5 və 18,6% azalmışdır. 102 Bir çox nümunələrdə isə duzluluq stresinin təsirindən xlorofilin miqdarında önəmli dəyişmələr müşahidə edil- məmişdir. Bu sortnümunələrə, iki cərgəlilər arasından Arpa 47, Nutans 303, Nutans 86-35/18-i, çoxcərgəli arpalardan isə 84 №-li Seçmə, Naxçıvan dəni və Arpa 29-u aid etmək olar. Bu nümunələrin yarpaqlarında xlorofil (a+b)-nin nəzarətə görə dəyişmə faizi 97,1 ilə 99,1% arasında olmuşdur. Lakin, elə nümunələr də vardır ki, onlarda duzluluq stresi təsirindən xlorofilin miqdarının hətta bir qədər artdığı müşahidə edil- mişdir. Bu nümunələrə iki cərgəli arpalardan Nutans 80/32- 21, Arpa 77, Nutans 80-34/14 və Hüseyn 1 sortlarını, çox- cərgəli arpalardan isə Arpa 78, 55 №-li Yerli, Arpa 32 və Arpa 44-ü misal göstərmək olar. Bu arpa sortnümunələrinin yarpaqlarında duzluluq şəraitində xlorofilin miqdarı nəzarətə görə 2,6-20% artmışdır. Göründüyü kimi duzluluq stresi təsi- rindən arpa bitkisi yarpaqlarında xlorofilin miqdarında o qədər də, böyük dəyişmələr baş verməmişdir. Lakin bu göstə- riciyə görə də öyrənilən arpa genotipləri bir-birindən müəyyən qədər fərqlənmişlər. Duzluluq stresi təsirindən toxumların cücərmə qabiliyyəti ilə yarpaqlarda xlorofilin depressiya dərəcəsi arasındakı əlaqəyə baxıldıqda, əksər nümunələrdə bu göstəricilərin bir- birinə uyğun gəldiyi görünür. Məsələn, iki cərgəli arpalardan Nutans 67/91 və Nutans 303-də toxumların NaCl məhlulunda cücərmə qabiliyyəti yetərincə yüksək olmuş və 91, 93% təşkil etmişdir, yarpaqlarda xlorofil (a+b)-nin miqdarında da ciddi dəyişmə baş verməmiş və bu göstərici nəzarətə görə 96 və 98%-ə bərabər olmuşdur. Çox cərgəli arpalardan Arpa 31 və Arpa 44- də toxum- ların NaCl məhlulunda cücərmə qabiliyyəti 92 və 94%, stres təsirindən sonra yarpaqlarda xlorofilin miqdarı isə demək olar 103 ki, dəyişməmiş, 100 və 103%-ə bərabər olmuşdur. Öyrənilən arpa sortnümunələrinin böyük əksəriyyətində oxşar qanuna- uyğunluqlar müşahidə edilmişdir. Lakin bəzi nümunələrdə toxumların cücərmə qabiliyyəti ilə yarpaqlarda xlorofilin miq- darının dəyişməsi arasında müəyyən uyğunsuzluq müşahidə edilmişdir. Məsələn, ikicərgəli arpalardan Nutans 57/9 sortu toxumlarının NaCl məhlulunda cücərmə qabiliyyəti 62% ol- duğu halda, duz stresi təsirindən yarpaqlarda xlorofil sin- tezinin depressiya dərəcəsi cəmi 39% olmuşdur. Cəlilabad 19 sortunda isə toxumların cücərmə qabiliyyəti 50%, xlorofilin depressiya dərəcəsi isə cəmi 4%-ə bərabər olmuşdur. Oxşar nəticələr, iki cərgəli arpa nümunələrindən Nutans 124/32, Arpa 59, Hüseyn 1, Arpa 47, çox cərgəlilərdən isə Arpa 81, Arpa 78 və 55 №-li Seçmədə də müşahidə edilmişdir. Bizim fikrimizcə toxumların soruculuq qabiliyyəti nisbətən aşağı olan bu kimi nümunələr öz vegetasiyaları dövründə genetik potensiallarından daha yaxşı istifadə etməklə güclü kök sistemi yarada bilirlər ki, bu da yarpaqlarda xlorofilin depres- siyasının qarşısını ala bilir. Beləliklə, tədqiq edilmiş 34 arpa sortnümunələri içəri- sindən, həm toxumların cücərmə qabiliyyətinə, həm də xloro- filin stres depressiya dərəcəsinə görə fərqlənmiş, iki cərgəli arpa nümunələrdən Nutans 80/32-21, Arpa -77, Nutans 34/14 və Nutans 118/21-in, çox cərgəli arpalardan isə Arpa 44, Arpa 29, Arpa 31, Arpa 32 və Arpa 78-in duzluluq stresinə ən davamlı genotiplər olduğu aşkar edilmiş, onların orta və zəif duzlu torpaqlarda becərilməsi və duzluluğa davamlılıq istiqa- mətində aparılan seleksiya proseslərində istifadə edilməsi tövsiyə olunur. Yüklə 65,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|