Azərbaycan neftġ
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Akademik A. Mirzəcanzadə
8
"...Hacı Zeynalabdin Tağıyev Bakı neft sənayesində əsas hərəkata təkan verən şəxslərdən biridir. Bakıda, Bibiheybətdə dəniz qırağında ağıla gəlməyən qüvvə ilə inadla quyu qazmağa başlayır və qazdığı çoxlu quyuların hamısı güclü fontan vurur. Neft hasil edilən yerin lap yaxınlığında böyük zavod tikir, Rusiya şəhərlərilə ticarətə başlayır, işlərini çox ehtiyat və bacarıqla elə idarə edir ki, Bakıda baş verən çoxlu böhrandan salamat çıxır". Əcnəbilərdən fərqli olaraq, məhz adları hörmətlə yad edilən milli sahibkarlar Azərbaycanın müstəqillik qazanmasında, milli dövlətin yaranmasında misilsiz xidmətlər göstərmişlər. Nəhayət Birinci dünya müharibəsinin başlanması ilə böyük dövlətlərin müharibəyə sövq edilməsində neft amili qısaca da olsa, kitabda öz əksini tapmışdır. Bununla bağlı Elliot Alvesin müharibənin ilk günlərində söylədiyi sözlər obyektiv gerçəkliyi bir daha sübut edir. O deyirdi: "Ordu da, donanma da dünyanın bütün qızılları və xalqları da neft sahibi olanlar qarşısında gücsüz və acizdirlər". Tarix sübut etdi ki, bu həqiqətən də belədir. XX əsrin başlanğıcı ilə dünyanın siyasi iqtisadiyyatı bir sıra köklü struktur dəyişikliklərinə məruz qaldı. Dünyada kapitalın və texnologiyanın mobilliyi artdı. Eləcə də transmilli neft şirkətləri, ayrı-ayrı kapital sahibləri arasında münasibətlərin hər iki tərəf üçün səmərə konsepsiyası işlənib hazırlandı. Lakin son mərhələdə Bakı əldən-ələ keçməklə, xüsusilə bolşevik-erməni talanlarından sonra, onun neft sənayesi ciddi ziyan çəkərək ağır vəziyyətə düşdü. Beləliklə, Birinci dünya müharibəsinin sonunda hərbi diplomatik mübarizə son nəticə etibarilə Azərbaycan neft sənayesinin Sovetlərin əlinə keçməsi ilə nəticələndi.
9
Bakı XIX əsrin son iyirmi beş ili ərzində özünün saysız-hesabsız mədənlərinin neməti və bir çox neftayırma zavodlarının istehsal etdiyi məhsullarla neft dünyasında hökmranlıq etməyə başlamışdır. Bütöv bir nəslin yaşadığı dövr ərzində Bakı dünyanın bu vacib əmtəəsi ilə ticarətdə tarazlığı saxlamış, onun qara qızılla dolu yeraltı xəzinələri bu mühüm məhsula olan tələbatı ödəməklə dünyada Amerika monopoliyasının qarşısını almış və Atlantik okeanının bu tayında neftin bahalaşmasına imkan verməmişdir. Buxarla işləyən qazma qurğuları tətbiqi Bakıda quyuların əllə qazılmasına son qoymuşdur. Neft istehsalı sahəsində Bakının misli-bərabəri yoxdur. Dünyada elə bir neft şəhəri tapılmaz, həm zəngin neft ehtiyatları, həm də özünün qədim tarixi, adət-ənənələrilə, Bakı ilə müqayisə edilə bilsin. Uzaq Kaliforniyanın neft mədənlərinin arasında yerləşən Los-Ançeles, Kanadanın neft paytaxtı Petrolea, Texas ştatında neft sənayesinin inkişafı nəticəsində yaranmış Bomont qədim polyakların ana vətəni Qalisiyada geniş bir ərazidə səpələnmiş neft mədənləri arasında boy atmış Borislav, Rumıniyadakı Kampina və onlarla digər neft istehsalı mərkəzləri heç vəchlə Bakı ilə müqayisə edilə bilməz. Bakı dünyadakı bütün neft şəhərlərinin ən qədimi, böyüyüdür. Əgər neft — dünyanın hökmdarıdırsa, Bakı — onun əyləşdiyi taxtdır. C. Henri qeyd edirdi ki," Bakı unikal şəhərdir; onun canlı məxluqatla bağlı həyatı qiyamlar, üsyanlar və məhəbbət əfsanələri ilə, xatirələrlə doludur; əhalisi bir-biri ilə qeyri-adi ziddiyyətdə, münaqişədə olan xalqlardan və millətlərdən yaranmış bir kütlədən ibarətdir, bir-biri ilə antaqonizm təşkil edən təsirlər bura xas olan bir cəhətdir, bütün bunlar Bakı sakinlərinin özünəməxsus, gözə görünməz sirləridir, bunlardan ən böyüyü isə hüdudsuz neft yataqlarının Bakıya məxsusluğudur. Onun ticarət aləmindəki nailiyyətləri heç də əvvəldə söylənilənlərdən geri qalmır. Bu ölkədə biz rus neftindən danışırıq: əslində isə Bakı neftindən söhbət açmalıyıq, çünki Rusiyanın bütün nefti Bibiheybət və Balaxanı — Sabunçu — Ramana neft mədənlərindən gəlir. Bu iki qurum dünyada ən məşhur neft mədənləridir ki, böyük Rus imperiyasının lap cənub ucqarında yerləşir. Amerikanın nefti Pensilvaniya, Ohayo, İndiana, Texas, Kaliforniya və digər bir neçə ştatda çıxarılır və bu mənada bu neft doğrudan da Amerika neftidir, daha Abşeron yarımadasının Rus nefti kimi qəribə səslənmir." 1905-ci ildə Londonun aparıcı səhər qəzetlərinin birinin ilk səhifələrində qeyd edilmişdir ki, Bakının ən böyük problemi budur ki, onu tez-tez dünyaya tamamilə yanlış formada və tərzdə, özü də həmişə yox, xüsusilə milli zəminlə əlaqədə təqdim etmişlər. Bu gün Bakının bir çox binaları dağılıb, ona görə də onun əvvəlki mənzərəsini tündləşdirib təsvir etmək mümkün deyil, ancaq bu qırğınlardan qabaq Bakı böyük və möhtəşəm bir şəhər idi. Müasir Bakı gözümüz önündə yaşadıqca onun keçmiş görünüşü, əhalisi və neft ticarəti haqqında bizə qarışıq, ziddiyyətli məlumatlar verilirdi. Bu məlumatlar elə bil gizli şəkildə çap olunan və bu gözəl şəhərin həyatını özündə əks etdirən gündəlik bir qəzetdən götürülmüşdür. Çünki "elə bil" sözlərini bu məlumatları əks etdirən cümlələrdən çıxarsaq, onda aşağıdakı deyilənlər Bakını əvvəllər görməmiş adamlarda yanlış təsəvvür yarada bilər: "Bakı çox zəngindir, amma çox da eybəcərdir... ilk təəssürat ürəkaçan deyil: yaxından tanışlıq da o qədər cəzbedici deyil". Bu böhtan, lakin kifayət qədər qərəzsiz qələmə alınmış cümlələrdir. Burda Bakı haqqında deyilənlərdən yəqin ki, ancaq üç söz (Bakı çox zəngindir) düzdür. Bakı şübhəsiz ki, tərif xatirinə yox, doğrudan da zəngindir bəzilərinin dediyi kimi, onda romantik dərəcədə bir zənginlik var. Bakı nefti ilə maraqlanan milyonçuların sayı Rusiyanın digər sənaye sahələri ilə maraqlananlardan qat-qat çox idi. Bunlardan bəzilərini, xüsusilə zənginlərinin adını çəkmək olar, məsələn, Nobel qardaşları (İsveç), Rotşild (fransız), Ceyms Vişau (ingilis) adlarını çəkmək olar. Onların neft şirkətlərinin Londonda ofisləri olmuşdur. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan öz müstəqilliyini qoruya bilmədiyindən, bu milyonçular neft quyularının, tankerlərinin, boru kəmərlərinin dağıdılmasından çoxlu ziyan çəkmişsələr də, lakin bununla belə onlar tarixdə milyonçu kimi qalmışlar. Bakının ən böyük neft krallarından bəziləri özlərinin neft verən sahələrini Britaniyanın və digər xarici ölkələrin şirkətlərinə satmaqla var-dövlət sahibi olmuşlar. Onlardan bir çoxları uzun illər neft istehsalı və neftayırma konsernlərində fəal surətdə çalışaraq böyük mövqe sahiblərinə çevrilmişlər. Bakının yerli neft milyonçuları özlərinə bir sıra gözəl saraylar tikdirmiş, öz xeyriyyəçilikləri ilə tarixdə qalmışlar. Bu sarayların memarlıq işlərini ölkənin məşhur memarları, bəzək işlərini İtaliyanın tanınmış rəssamları görmüşlər. Bir həqiqəti qeyd etmək lazımdır ki, təkcə Con Rokfelleri çıxmaqla Bakı Amerikada da xeyli adamı zənginləşdir- mişdir. Bakı doğrudan da zəngindir: bu elə bir şəhərdir ki, burda var-dövlət qədərsizdir. Yazırlar ki, Bakı özü böyüklükdə olan İngiltərə şəhərlərindən qat-qat zəngindir. Bu zənginliyinin mənbəyi neftdir. Bakı xüsusilə əcnəbilər üçün, sonsuz müvəffəqiyyətlər şəhəri kimi tarixdə qalır. Bakının ticarət şəbəkəsi Həştərxanda, Nijnidə sona yetmir, öz neftinin qüdrətindən Volqa ilə hərəkət edərək imperiyanın lap mərkəzinə, oradan Baltik dənizinə, oradan da Avropaya, Xəzər dənizi vasitəsilə Yaxın və Uzaq Şərqə, İrana və Mərkəzi Asiyayadək qol-qanad açırdı. Bakı nə üçün zəngindir? Sualın cavabı çox sadədir, çünki Bakı elə bir məhsul istehsal edir ki, onun bazarı sivil dünyanın özündən böyükdür, çünki bu məhsul dəvələrə yüklənib Asiya qitəsinin ən dərinliklərinə, Himalayın yolsuz-izsiz nöqtələrinə daşınır. Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|