Azərbaycan qirğinlari şƏKİl və SƏNƏDLƏRDƏ
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi, f. 1061, siy. 2, iş. 1, v. 17
Yüklə 10,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ГА АР, ф. 1061, опись 2, д. 1, лл. 1-2.
| 1918. AZƏRBAYCAN QIRĞINLARI ŞƏKİL VƏ SƏNƏDLƏRDƏ 164 FÖVQƏLADƏ TƏHQİQAT KOMİSSİYASININ SƏDRİNİN ƏDLİYYƏ NAZİRİNƏ MƏRUZƏSİ Bakı quberniyası Cavad qəzasının müsəlman kəndlərinin talan edilməsi və həmin kəndlərin müsəlman əhalisinə qarşı törədilmiş zorakılıqlar haqqında iş üzrə Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının apardığı istintaqla aşağıdakılar müəyyən edilmişdir: 1918-ci ilin mart ayında Cavad qəzasının onlarla müsəlman kəndi eynilə qonşu Şamaxı qəzasının bütün müsəlman kəndlərinin aqibəti ilə üzləşdi. Ermənilər Cavad qəzasının müsəlman kəndlərinə bolşevik bayrağı altında hücum edərək, onları talayır və yandırır, sakinlərini isə qətlə yetirirdilər. Ən birincilər sırasında Ərəb-Şahverdi (Zubovka) və Xilə-Mirzəlikənd kəndləri talanlara məruz qaldı, bu kəndlərin sakinləri isə amansızlıqla öldürüldü. Onlar hücumu gözləmədikləri üçün qəfildən yaxalandılar. Ermənilər Ərəb-Şahverdi kəndinə top və pulemyotlarla yaxınlaşdılar və onu atəşə tutmağa başladılar. Sakinlər özlərini itirərək hərə bir tərəfə qaçdı. Çoxları bərəyə çatmağa müvəffəq oldu və çayın o biri sahilinə keçərək canlarını qurtara bildi. 37 kişi, qadın və uşaq Kür çayının yarğanında gizlənmişdi və təxminən eyni sayda sakin də kənddə qalmışdı. Ermənilər bir nəfərə belə rəhm etmədən hamını qətlə yetirdilər və bu zaman bir çoxlarına ağır işgəncələr verdilər. Məs., qoca Pənah kişini tikə-tikə doğramış, Şirvan adlı yaşlı qadının əvvəlcə əllərini bədənindən ayırmış, sonra isə qətlə yetirmişlər. Mal-qaranı və daşınan əmlakı qarət edərək onlar kəndi zəbt etmişlər və türklər gələnə kimi orada qalmışlar. Kəndi tərk edərkən ermənilər ona od vurmuşlar. Nəticədə 44 ev yanmış, qalanı dağıdılmış, qapı-pəncərələr sındırılmışdır. Məscid də dağıdılmışdır. Məscidin tikilmə tarixini göstərən mərmər lövhə qırılmış, divardan asılan Məkkə və Mədinənin şəkilləri qopardılmışdır, Quran və digər müqəddəs kitablar yoxa çıxmışdır. Xilə-Mirzəlikənd də eyni aqibətlə üzləşib. Kənddə qalan 18 sakin ağ bayraq qaldırdıqlarına baxmayaraq güllələnmiş, cəsədləri isə yandırılmışdır. Ümumilikdə 28 nəfər, o cümlədən 17 kişi, 7 qadın və 4 oğlan uşağı qətlə yetirilib. Bütün daşınan əmlak talan edilib və 22 ev yandırılıb. Adı çəkilən kəndlərdən başqa ayrı-ayrı vaxtlarda Bəkdili, Yaxşıkənd, Xocalı, Uzunbabalı, Seyidlər, Tamojnya, Aşağı-Sorra, Xırmandalı, Ərəb- Qardaşbəyli, Qaralı-Qəzvinli, Pirabba, Qara İmamlı və bir çox digər kəndlər talan edilmiş və yandırılmışdır. Hər yerdə olduğu kimi, bütün bu kəndlərdə 165 də talanlar və yanğınlar işgəncələr və qətllər ilə müşayiət olunmuşdur . Xocalı kəndində baş verən belə bir hadisəni qeyd etmək lazımdır. Ermənilər kəndə basqın etdikləri zaman bir neçə nəfər - Sürəyya Məşədi Dadaş qızı, südəmər körpə qızı, iki azyaşlı qardaşları – 9 yaşlı Abbas Əli və 6 yaşlı Abı Səməd və həmkəndliləri Ənnanə Allahverdi qızı, Məşədi Tuba Mikayıl qızı, Qönçə İbadulla qızı südəmər oğlu ilə və Ağakişi İbadulla oğlu, çöllərə qaçaraq orada təpəliklərdə gizlənmişlər. 8 nəfər erməni onları tapmış və qadınları zorlamaq istəmişlər. Ağakişi buna etiraz etmiş və ermənilər onlara bir neçə yaylım atəşi açmışlar. Hamı yerə yıxılmışdır. Ermənilər çıxıb getmişlər. Sol çiynindən, sağ qolundan və sağ ayağından yaralanan Sürəyya, onun körpəsi və qardaşları, eləcə də Qönçənin uşağı sağ qalmış, qalanları isə ölmüşlər. Bir müddət keçdikdən sonra həmin ermənilər həmin yerə qayıtmış və özləri ilə gətirdikləri dörd müsəlmanı elə oradaca güllələmışlər. Sürəyya ermənilərə yalvararaq onu öldürməyi xahiş etmişdir, lakin onlar cavab vermişlər ki, müsəlman qardaşlarının onu bu vəziyyətdə görməsi üçün onu sağ qoyurlar. Bunlar azmış kimi, onun qucağında olan körpəni, iki qardaşını və Qönçənin uşağını vəhşicəsinə doğramışlar. Qadın şikəst edilmişdir: onun sağ əlinin yerində güdül qalıb. Bədbəxt qadının şəkli çəkilib və şəkil işə əlavə olunub. Aşağı-Sorra kəndinin bir neçə sakini öldürülüb, o cümlədən iki nəfər diri-diri yandırılıb. Bu il dekabrın 7-dək Cavad qəzasının bir çox müsəlman kəndləri, məs., Yuxarı və Aşağı Xırmandalı, Qarğıkənd, Çuralı, Günlü, Təklə, Alankənd, Ammanıkənd, Ağəlikənd, Dəyruş, Zəbannı, Dələli, Alar, Ocaqlı, Bazayram, Babaxanlı, Bədirli və s., bolşevik ermənilərin və xoxolların tam hakimiyyəti altındadır. Onlar ətrafda öz keşikçilərini qoyaraq heç kimi bu kəndlərə girməyə və çıxmağa qoymurlar. Bütün bu kəndlərin aqibəti məlum deyil, lakin bir çox şahidlərin ifadələrindən görünür ki, kəndlərin müsəlman əhalisi ilə qul kimi davranırlar. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sədri: imza. Ə.Xasməmmədov Doğrudur: Komissiya üzvü: Aleksandroviç. ГА АР, ф. 1061, опись 2, д. 1, лл. 1-2. CAVAD QƏZASI Yüklə 10,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|