Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
olmayanbölmələri də) mənfəət mərkəzi kimi nəzərdən keçirilməlidir. Hətta bəzi ştab bölmələrinin əsas vəzifəsi gəlir əldə edilməsi olmasa da onların gəlirləri ola bilər. Gəlirlərin bankın funksional bölmələri arasında bölüşdürülməsinə ikinci yanaşma “Vəsaitlərin ümumi fondu”nun aktivlərinin bölüşdürülməsi modelinə əsas- lanır. Bu modelin əsasını bütün resursların biləşdirilməsi ideyası təşkil edir. Sonra isə məcmu vəsaitlər əlverişli hesab edilən aktivlər (ssuda, dövlət qiymətli kağızları, kas- sada olan pul və s.) arasında bölüşdürülür. “Vəsaitlərin ümumi fondu” modelində konkret aktiv əməliyyatın həyata keçiril- məsi üçün, cəlb edilmiş vəsaitlərin yerləşdirilməsi bank qarşısında duran məqsədə nail olumasına imkan verənə kimi, həmin vəsaitin hansı mənbədən daxil olması heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Gəlirlərin bankın bölmələri arasında “Vəsaitlərin ümumi fondu”modeli əsasında bölüşdürülməsi metodu “Bank daxilində bank” modeli əsasında bölüşdürülməsi metodundan fərqlənəcəkdir. “Bank daxilində bank” modelində bankın resursların cəlb edilməsi və yerləşdi- rilməsini həyata keçirən idarələri fərqləndirilir, vəsaitlərin yerləşdirilməsi əməliyyat- larının hər bir üçün resursların cəlb edilməsi mənbələri müəyyən edilir və bunun ə sasında gəlir faizləri (resursların yerləşdirilməsindən əldə edilən gəlirlər) resursların yerləşdirilməsi və yerləşdirilməsini həyata keçirən arasında yenidən bölüşdürülür. Biz “Vəsaitlərin ümumi fondu” modelinə əməl edərək aktiv bank əməliyyatlarının aparıl- ması üçün zəruri olan resurların mənbələrini fərqləndirmirik. Şərti olaraq belə hesab edirik ki, bankın hər bir idarəsi tərəfindən cəlb edilmiş vəsaitlər vahid ümumbank fondunda birləşdirilir və bu vəsaitlər sayəsində hər bir idarə özünün aktiv əməliy- yatlarını həyata keşirir. Maliyyə xidmətləri bazarında kredit xidmətləri başlıca bank məhsulu olduğun- dan yuxarıda izah edilən metodikaya və prinsiplərə əsaslanaraq biz şərti misalla kredit xidmətinin qiyməti müəyyən edilmişdir. Banklar tərəfindən müştərilərə göstərilən xidmətlərin spektrinin genişləndirilməsinə baxmayaraq kreditləşmə 47
kommersiya banklarının gəlirlərinin əsas mənbə olaraq qalır və bank aktivlərinin strukturunda ən böyük xüsusi çəkiyə malikdir. Hər bir məhsul kimi bank ssudasının da özünü borc alanın bankın müəyyən vaxt kəsiyində müvəqqəti istifadə üçün ona verdiyi vəsaitə görə ödədiyi haqq kimi təqdim edən bir qiyməti vardır. Bankın ssudanın verilməsini həyata keçirən bölməsinin xərcləri kredit xidmətinin maya dəyərini təşkil edir. Kredit xidmətlərinin maya dəyəri birbaşa və dolayı xərclərdən ibarətdir. Birbaşa xərclər a) kredit əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün zəruri olan resursların cəlb edilməsi ilə əlaqədar faiz xərclərindən və b) kreditin verilməsi prosesinin təşkili ilə ə laqədar olan qeyri-faiz xərclərindən (işçilərin əməkhaqqı, bank avadanlıqlarının amortizasiyası və s.) ibarətdir. Dolayı xərclər isə bankın ştab bölmələrinin xərclərinin müəyyən hissəsindən və bilavasitə bankın müxtəlif idarələrinin xərclərinə aid edilməsi mümkün olmayan ümumbank xərclərindən ibarətdir. Müştərilərə verilən kreditin qiyməti banka həm kredit əməliyyatlarını həyata keçirlməsi ilə əlaqədar faiz və qeyri-faiz xərclərini ödəməyə, həm də onun inkişafı üçün lazım olan mənfəəti təmin etməyə imkan verməlidir. Aşağıda və qeyri-faiz xərclərinin müəyyən edilməsinə yanaşmalar nəzərdən keçirilir. 1. Kredit əməliyyatlarını həyata keçirən idarənin faiz xərclərinin müəyyən edil- məsi. Faiz xərclərinin məbləğinin funksional bölmələr arasında bölüşdürülməsi ban- kın fəaliyyətinin müxtəlif istiqamətlərinin effektliliyinin qiymətləndirilməsinin yuxa- rıda izah edilən prinsipləri əsasında aparılır. Faiz xərclərinin məbləği resursların həcmi və quruluşu, həmçinin resursların ayrı-ayrı növlərinin qiyməti əsasında müəyyən edilir. Bu xərclərin hesablanması qaydası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir (cədvəl 2.1):
48
Cədvəl 2.1 Resurslara görə ödənişlərin məbləğinin bankdaxili bölgüsü darələr Aktivlərdə xüsusi çəkisi (%-lə)
Resurslara görə ödənişlər (min man.) * Passivlardə xüsusi çəkisi (%-lə)
Resurslara görə
daxilolmalar (min man) **
bankdaxili ödə- nişlərin həcmi (min man) ***
Beynəlxalq ə məliyyatlar 70,47
7037,45
74,54
5245,72
1791,73
Ssuda ə məliyyatları 8,91
889,79
0
0
889,79 Dilinq ə məliyyatları 7,69
767,96
7,57
58,13
709,83
2. Kredit əməliyyatlarını həyata keçirən idarənin qeyri-faiz xərclərinin müəyyən edilməsi. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu xərclər bankın idarələri arasında birbaşa və dolayı bölüşdürülə bilər. Bank bölmələrinin avadanlıqların amortizasiyası, icarə haqqı və bu kimi birbaşa xərclərinin uçotu üçün hər bir idarə və hər bir birbaşa xərc növləri üzrə ayrıca şəxs hesabların açılmalıdır (cədvəl 2.2): Cədvəl 2.2 Dolayı və bilvasitə konkret bölmənin xərclərinə aid edilməsi mümkün olmayan birbaşa xərclərin idarələr arasında bölüşdürülməsi darələr
ş çilərin sayı (nəfər)
ş çilərin
xüsusi çəkisi (%-lə)
Xərclərin məbləğinin hesablanması formulu
darələrin xərclərinin ümumi məbləği
Hesablaşma-kassa xidməti idarəsi 36
25.7 3263.36
× 0.257
838,68 Beynəlxalq əməliyyatları idarəsi 20 14.3
3263,36 × 0,143 466,66 Təhlükəsizlik idarəsi 19 13.6
3263,36 × 0,136 443,82 Amortizasiya idarəsi 17 12,1
3263,36 × 0,121 394,86 Ssuda əməliyyatları idarəsi 12 8.6
3263,36 × 0,086 280,65 Marketinq idarəsi 8 5,7
3263,36 × 0,057 186,01 Təhlil idarəsi 8 5,7
3263,36 × 0,057 186,01 Qiymətli kağızlar idarəsi 8 5,7
3263,36 × 0,057 186,01 Depozit əməliyyatları idarəsi 5 3,6
3263,36 × 0,036 117,48 Dilinq əməliyyatları idarəsi 7
× 0,050
163,17
Onda bankın idarələrinin faiz və qeyri-faiz xərcləri ümumi məbləği 2.3. saylı cədvəldə verilmiş məlumatlarla xarakterizə olunacaqdır. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|