Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- Nizamidə azərbaycançüıq
Mübariz Yusifov «Leyli və Məcnım»da Axsitanın tərifi ilə bağlı hissədə, əslində, Əfrasiyabın (Ər Tonqa) adı xatırlanır. Xatırlanır ki, bu ad nəsillərdən-nəsillərə keçib unudulmasın: Düşmən qarşısında Əfrasiyabdır Təkbətək döyüşdə Günəşə babdır. Qoşun kəmərini bağlamamışdan Düşməni məhv edər bu mərd Axsitan L-M, 2004,41. «Xosrov və Şirin» əsərində isə Məhinbanu Xosrovun müqabilində özünün Əfrasiyab (Ər Tonqa) nəslindən olduğu ilə fəxr edir: Görsə ki, vəfalı, ismətli qızsan Elçi göndərəcək adətlə, inan Əgər o aydırsa, biz afıtabtıq O Keyxosrov, bizsə Əfrasiyabıq. X-Ş, 2004, 119. Nizami Azərbaycanlı olduğu üçün türk xalqlarının yaşadığı məskənlərin adına da rəğbətlə yanaşır:
Qırğızların məskunlaşdığı münbit, səfalı, istirahət üçün sərfəli bir yer kimi xatırlanır. Xırxız, həmçinin ədəbiyyatda indiki Çinin Türküstan hissəsində (Şimal-Qərbi Çində) əla müşkü və toxunma malları ilə məşhur olmuş yer adı kimi də işlənmişdir. Həmin toxunma mallar da xərxiz adı ilə tanınır. Yayın ən şiddətli, isti çağında Daş muma dönəndə gün qabağında İskəndər gözündən yumub yuxunu İstədi Xırxıza çəksin qoşunu. İ, II, 2004, 174.
öz gözəlləri ilə məşhur olan bir şəhərin adıdır: Nizami də Tərazı gözəlləri ilə tanınan bir məkan kimi təqdim edir: Şah alsaydı satın bir saçı sünbül Aldadardı qarı töküb yağlı dil 0:-Rumun xanımı, Təraz gözəli Deyə, təriflədi hər incə beli. YG, 2004, 157. Xötən. (Xütən, Xotan). İndiki şimal-qərbi Çində (Tür küstanda) şəhər adıdır. Şərq ədəbiyyatında gözəl qadınları, əla ipəyi və qiymətli müşkü ilə məşhur olmuşdur. Nizami də bu yeri gözəllər məskəni kimi təsvir edir: Xötən ölkəsində maral ürküdən Pələngə, ceyranı göstərib gedən Gözəllər qənd saçıb gəldi meydana Salsınlar işini onun sahmana. YG, 2004, 251.
kü ilə məşhur bir şəhər olmuşdur. Nizamidə də bu şəhərin adı gözəlliklər diyarı kimi yad edilir: Təbimin bakirə gəlini ancaq Bu dünya üzünə gəlsin üzü ağ. Onu oxuyanda ürək şadlansın Müşk səpdiyi yer Xəllux adlansın. X-Ş, 2004, 23 Nazını çəkərəm, naz çəkmək peşəm Sən Xəllux əhlisən, mənsə həbəşli Qarşında ey qonaq, ey sevgili yar Belə süfrələrin nə qiyməti var? YG, 2004, 151. 111
Mübariz Yusifov Onun gətirdiyi qul yox, pəridir Xətanın, Xəllüxün gözəlləridir. Ürəyi dünyanı işıqlandırar Mehribanlıq edər, aşiq yandırar. Y G , 2004, 157. Çaç. Daşkənd şəhərinin qədim adıdır. Bəzən Çaç Kaşkar şəhərinin adı olduğu da deyilir. Yolda gecikdim ki, könlüm pənahım İşlərim qurtarsın, sevimli şahım. Tamğaçı bağlasın həbəşi saça Şüştər zinətini bağlasın Çaça. X-Ş, 2004, 35 (Tamğaç, Tabğaç Çinin paytaxtı, sonra isə qədim adı kimi işlənmişdir).
ibarətdir. El və bürüz (burüz). Sözün ikinci tərkibi türk dillərindəki borü-qurd (canavar) sözü ilə bağlıdır. Elbrus İranın şimalında Xəzər dənizinin cənub sahilləri boyunca şimal-qərdən cənub-qərbə doğru uzanan dağ silsiləsidir. İran mifologiyasında Elbrus adı xüsusi bir yer tutur. «Şahnamə»də Rüstəmin atası Zalı, babası Samı, Samın atası Nərimanı himayə edən əfsanəvi Simurq quşunun bu dağda olması təsvir edilir. Nizamidə bu yer əfsanəvi bir məkan kimi təsvir edilir: Gecənin samuru yerindən endi Gündüz qaqumundan qaçdı, gizləndi. Əlbürzün başında Günəş göründü Cəmşid xələtinə dünya büründü. X-Ş, 2004,71.
şərqində və Volqa çayının aşağı axannın hər iki sahilində 112
yaşamış türkdilli tayfalardan birinin adıdır. Xəzər dənizinin adı da Xəzərlərlə bağlıdır. Nizami Qızıl Arslanı tərif edərkən Xəzərlərin onun lütfükarlığından bəhrələndiyi təsvir edilir: Möhtac olanlara qapısı dəniz Məyus yola salmaz bir kəsi hərgiz. Xəzər yoxsulları, Rum varlıları Lütfsüz görməmiş o hökmdarı. X-Ş, 2004, 44. Nizami özünün milli mənşəyi olan Azərbaycanlı mənasında işlətdiyi türk adma rəğbət və ehtiramla yanaşır. Xüsusən, ana dilinə, onun çox böyük sevgisi, məhəbbəti və ehtiramı diqqəti, xüsusilə daha artıq cəlb edir. «Leyli və Məcnun» əsərinin «Kitabın yazılmasının səbəbi» adlanan hissədə deyilir ki, bu mövzunun işlənməsi barədə şairə Şirvanşah Axsitan tərəfindən məktub göndərilir. Şair özü bu hadisə barədə belə yazır: Bir gün nəşəliydim aləm şad kimi Dəmlər içindəydim Keyqubad kimi Qaşlarım açıqdı sanki bir kaman Qarşımda dururdu yazdığım divan Bu zaman bir elçi gəldi eyvana Şahın məktubunu gətirdi mana On-on beş sətirdi şahın bu sözü Gözəl xətti ilə yazmışdı özü. «Ey söz dünyasına hakim Nizami Qulluğa məhrəmsən, tut ilticamı. İstərəm Məcnunun böyük eşqinə Bir söz xəzinəsi açasan yenə Bakirə Leyli tək ey böyük ustad Şeirdə iki-üç bakir söz yarat. Bu təzə gəlinə çəkəndə zəhmət Fars, ərəb diliylə vur ona ziynət. Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|