Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 40 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübahisələrin həlli.
- XII FƏSİL. QLOBALLAŞAN MƏRHƏLƏDƏ İNTERNET ŞƏBƏKƏSİNİN GENİŞLƏNMƏSİ
- 12.1. İnterenetin yaranması və inkişafı
- 12.2. İnternetin struktur quruluşu
edilə bılməz, yaxud bunu fərdi təşəbbüs qaydasında hoyata keçi- rə bilməz. “Elektron ticarət haqqında” Qanunun toləblorino osason - va- sitəçi xidmot göstərdiyi ahcmın (sifarışçinin), satıcınm (təchızat- çmın) qanunsuz fəaliyyəti və ya ınformasiya ötürməsi barədo .so- lahıyyətli dövlət orqanlannı məlumatlandırmalıdır və onların mü- raciətıno əsasən xidmətlərin alıcılarmın (sifarişçilərinin), sattcıla- rın (təchizatçıların) müəyyənləşdirilməsinə imkan verən məlu- matkrı təqdim etməlidir. Mübahisələrin həlli. “Elektron ticarət haqqında” Qanunun 13.1-maddosilə mübahi- sələrin həlli yolları müəvyən edilmişdir. Belə ki, elektron ticarətin iştirakçılan arasçmda mübahisələr qanunvericüiyə zidd olmayan məhkəmədən kənar vasitələrlə, o cümlədən elektron vasitələrdən istifadə etməklo hol.l edilo bilər. Elektron ticarətlə bağh iddialara məhkəmolər qanunvericilik- də müəyyən olunmuş müddətdə baxırlar. XII FƏSİL. QLOBALLAŞAN MƏRHƏLƏDƏ İNTERNET ŞƏBƏKƏSİNİN GENİŞLƏNMƏSİ 12.1. Interenetin yaranması və inkişafı 12.2. Internetin struktur quruluşu 12.3. Internetdə informasiyanm ötürüiməsi 12.4. Internet ehtiyyatlarının qısa xarakteristikası 12.5. Şəbəkə ehtiyyatlarına uzaqlaşdınlmış daxil olma 12.6. Internetin kommersiya tətbiqi 12.1. İnterenetin yaranması və inkişafı Müəllifın “İnternet labirint"i kitabında yazdığı kimi hal-hazır- da iki oxşar termin vardır intemet və İntemet (İNTERNET - system of İNTER connected computer NET works). 1 CP/İP pro- tokollarının istifadəsinə əsaslanan verilənlər mübadiləsi texnolo- giyası intemet kimi başa düşürlür, İntemet isə interncti verilənlər mübadiləsi üçün istifadə edən dünya şəbəkələrinin qlobal birliyi- dir. İntemet bır çox müasir texnologiya kimi ABŞ müdafıə sistc- minin sabitliyinin yüksəldihnəsinə istiqaınətlənmiş horbi proq- ram kimi başlamışdır. r 2 yanvar 1969-cu ildə ABŞ Müdafıə nazirliyinin bölməlorin- dən biri olan perspektiv tədqiqat layihələrinin agentliyi (ARPA - Advanced Research Projects Agency)müdafıə toşkilatlannın kompüterlərınin əlaqəsi layihəsi üzərində işə başladır. Nəticədə ARPANET şəbəkəsi yaradılınışdır, onun əsasmda İntemetin qu- rulması zamanı istifadəsi zaınanı istifadə olunan prinsiplər durur- dujA RPA N ET bir tərəfdən rəqibin nüvə hücumu zamanı kotn- munikasiyaların qorunınasını təmin etınəlidir, digər tərəfdon isə müxtəlif tədqiqat müəssisələrınin əməkdaşhğın asanlaşdınnah- dır. ARPANETmüdafıə sənayesınin universitetləri, hərbi müəssi- sələrı və ıdarələrı arasında əlaqənı təmın edırdı. Bir və ya bir ne- çə əlaqə xətləri pozulduqda sistem digər xətlərə keçməyı bacar- malı idi. Bir neçə müddətdən sonra sistemə fayllann köçürülməsi proqramı və elektron poçt quraşdırılmışdır. İntemetin inkişafında növbəti mərhələ ABŞ milii clmi fondu- nun (NSF - Natıonal Science Foundation)şəbəkosinin yaradılması olmuşdur. NSFNET şəbəkəsi ABŞ-m elmi mərkəzlərin birləşdirir- di. Şəbəkəmn əsasını bir biri ilə yüksək sürətli əlaqə xətlən ılə birləşən beş kompüter olmuşdur. Bütün digər istifadoçilər şəbəkə- yə qoşula və bu superkompüterlərin imkaniann istıfadə cdə bilərdi. 1987-ci ildə yüksəksürətli əlaqə xətləri ilə birləşən 13 mər- kəzdən ibarət olan NASFNET şəbəkəsinin onurğası yaradılmış- dır. Mərkəzlər ABŞ-m müxtəlif hissələrində yeriəşirdı. NASFNET şəbəkəsi tez bir zamana ARPANET-in yerini tutmuş və sonuncu 1990-cı ildə ləğv olunmuşdur. Beləlıklə ABŞ-da İn- temet şəbəkəsi yaranmışdır. Eyni zamanda digər ölkələrdə də milli şəbəkələr yaradıhııış- dır. Onlar birləşməyə başlamış və 90-cı illərdə hazırki vəziyyət- də İntemet yaranmışdır. Bu gün İntemet bütün dünyada ycrləşən minlərlə müxtəlif şəbəkələri birləşdirir və ona on miüionlarla is- tifadəçi daxil olur. İnternet sahəsində çalışan və yazan mütəxəssislərin flkirincə Azərbaycanda hələ İntertə qədər 1991-ci ildən etibarən "Elektron poçt" xidməti fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Lakitı beynəlxalq internet şəbəkəyə Rusiyamn "Relsom” şirkətınə aid olan ka- nallarla həyata keçirilirdi. Hələ o vaxtlar şəbəkəyə bağlantmın sürəti 9600 kbit/s. təşkil edirdi. Eyni zamanda "Relkom" isə cəmi 2 mbit/s sürətlə Avropanm Ellnet şəbəkəsi vasitəsilə Qlobal şəbəkəyə qoşulurdu. Bir neçə il sonra yənı 1994-cü ilin bağlanğıcında Azərbaycan Elmlər Akademiyasmm Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sıstcnıləri (AİS) şböəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasınm M İn- fonnasiya Texnologiyalan instıtutu)nda birinci olaraq İntemetə qoşulma başa çatıb. Bu sahədə Qlobal Şəbəkəyə qoşulmaqdan ötrü Avropa əsasən də (Türkiyə) kanallarmdan geniş istifadəyə nail olunub. Demək olar ki, şəbəkoyo qoşulmanın süroti 9600 Kbit/'s olmuşdur. Hal-hazırda Respublıkada elmı-tədqıqat institut- ları, bir çox elm, təhsil və digər sahələrini özündə birləşdiron ARENA şəbəkəsinin özülü EA-nın yalnız həmin adı ilə bağlıdır. İntemet tez bir zamanda əsas əlaqə vasitəsi olmuşdur. Nəinki kompüterlər. hətta tclcfonlar, televızorlar, videokameralar və di- gər qurğular birbaşa İntemet şəbəkəsinə qoşulur. İnternctdə işlə- mək bacarığı fəalıyyətin istənilən sahəsində uğurların əldə olun- ması üçün əsas şərt olmuşdur. 12.2. İnternetin struktur quruluşu İntemetin fərqləndirici xüsusiyyəti onun yüksək etibarhğıdır. Kompüterlərin bir hissəsi və rabitə xətləri sıradan çıxdıqda şobə- kə fəaliyyət göstərməyə davam edəcəkdir. Bu cür etibarlıhq onunla əlaqodardır ki, İntemet şəbəkəsində vahid idarəetmə mər- kəzi yoxdur. Bəzı rabitə xətləri və kompüterlor sıradan çıxırsa, məlumatlar digər rabitə xətləri ılə verilə bilər. Digər kompüter şəbokəsi kimi İntemet bir-biri ilə rabitə xətləri ilə birləşən çox- saylı kompüterdən ibarətdir. İntcmet şəbəkəyə daxil olan bütün kompüterlər arasında informasiya mübadtləsin təmin edir. Kom- püterin tipi və onun istifadə etdiyi əməliyyat sistemi elə bir əhə- miyyət daşımır. İntemetin əsas özəyi - lokal hesablama şəbəkələridir (LHŞ). Əgər LHŞ İntemetə qoşulubsa, onda bu şəbəkənin hor bir işçi stan- siyası İntemetə qoşula bilər. Həmçinin Intemetə müstəqil qoşulan kompüterlər mövcüddür, Bu host-kompüterlərdir (host-sahib). İntemetin “mərkəzı damarı” - yüksək keçimıə imkam olan op- tik-lif kabeldir. jnformasiyanı homçinin peykrabıtə sistemlon kö- məyi ilo keçinnək olar. Peyklər informasiyanı qitələr arasında kosmik məkan vasıtəsi ilə ötiinnəyə imkan verir. İnetrent bir biri ilə fıziki bağh olan host-kompüterlərin birliyi- dir. Şəbəkəyə daxil olan hər bir kompüter öz ünvanına malikdir, bu ünvana əsasən bu kompüteri dünyanın istənilən nöqtəsindon abunəçi tapa biiər. Yüklə 40 Kb. Dostları ilə paylaş:
|