Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI FƏSİL. HƏNA BİTKİSİ BECƏRİLMƏSİNİN İQТİSADİ SƏMƏRƏLİLİYİ
118 119 vegetasiya müddətində 2 dəfə (2. VIII ayda və 15. X ayda) biçilib yaş kütlə və quru yarpaq məhsuldarlığı təyin edilmişdir. Тəsərrüfat sınağının nəticələri cədvəl 5. 7- də verilmişdir. Cədvəldən aydın olur ki, həna bitkisi Kürdəmir rayonu şəraitində I biçin zamanı 15,9 s/ha yaş kütlə, 2,9 s/ha quru yarpaq, II biçin zamanı 38,5 s/ha yaş kütlə, 6,9 s/ha quru yarpaq məhsulu vermişdir. İki biçində çəmi yaş kütlə məhsuldarlığı 54,4 s/ha, quru yarpaq məhsuldarlığı isə 9,8 s/ha olmuşdur. Qovlarsarı tədris - təcrübə təsərrüfatında isə həna bitkisi I biçin zamanı hektardan 16,7 s yaş kütlə, 3,4 s quru yarpaq, II biçin zamanı 45,5 s yaş kütlə, 9,1 s quru yarpaq məhsulu vermişdir. İki biçində cəmi yaş kütlə məhsuldarlığı 62,2 s/ha, quru yarpaq məhsuldarlığı isə 12,5 s/ha olmuşdur. Göründüyü kimi həna bitkisinin yaş kütlə məhsuldarlığı Qovlarsarı tədris-təcrübə təsərrüfatında Kürdəmir rayonuna nisbətən 7,8 s/ha, quru yarpaq məhsuldarlığı isə 2,7 s/ha artıq olmuşdur. Həna bitkisi Kürdəmir rayonu şəraitində yaş kütləsinin 18 %-i, qədər Qovlarsarı tədristəcrübə təsərrüfatında isə 20 % - i qədər quru yarpaq vermişdir. Apardığımız tədqiqatlardan belə nəticəyə gəldik ki, həna bitkilərinin yüksək keyfiyyətli yarpaq məhsulu almaq üçün Qovlarsarı tədristəçrübə təsərrüfatında becərilməsi daha faydalı və məqsədəuyğundur. 120 VI FƏSİL. HƏNA BİTKİSİ BECƏRİLMƏSİNİN İQТİSADİ SƏMƏRƏLİLİYİ Böyük iqtisadi əhəmiyyətə malik olan həna (lawsoniya) bitkisinin respublikamızda becərilməsi bir tərəfdən respublikanı bu məhsulun xaricdən idxal edilməsindən azad edər, digər tərəfdən isə bu bitkini becərmək istəyən fermer təsərrüfatlarının iqtisadi göstəricilərinin möhkəmlənməsinə səbəb ola bilər. Həna tozunun xaricdən alınması respublika üçün çox baha qiymətə başa gəlir. Ona görə də bu bitkinin respublikamızın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində becərilməsinin nə dərə- cədə səmərəli olmasını apardığımız tədqiqatlarda nəzərdən keçirmişik. Məlum olub ki, becərildiyi torpaq iqlim şəraitindən və becərilmə üsullarından asılı olaraq bitkilərin hər hektardan məhsuldarlığı və buna uyğun olaraq iqtisadi səmərəsi də müxtəlif olur. Həna bitkisində biçin vaxtlarının dəyişdirilməsi hektardan alınan məhsuldarlığa əsaslı təsir göstərir. Ona görə də bu bitkinin iqtisadi səmərəliliyini öyrənən zaman daha artıq məhsulun əldə edildiyi biçin vaxtlarında (I biçin 2 avqustda, II biçini isə 15 oktyabrda apardıqda) əldə olunan quru yarpaq məhsuldarlığı əsas götürülmüşdür. Тədqiqat apardığımız dövrdə (1991 - 2004 - cü illər) 1 ha həna bitkisinin becərilməsi və ondan məhsul istehsal edilməsi üçün qüvvədə olan normativ üzrə (2004 - cü il qiymətləri ilə ) lazım olan xərclərin miqdarı hesablanmışdır. Məlum olmuşdur ki, hər iki bölgədə həna bitkisinin bir hektarına 25632 – 33553 manat xərc çəkilir. 2004 - cü il qiymətləri ilə 1 sent. həna tozu- nun satış qiyməti 8900 manat (AZN) olmuşdur (cədvəl 6. 1). Şirvan bölgəsində həna bitkisinin bir hektarından variantlar üzrə orta hesabla 41581 – 67284 manat, Gəncə - Qazax bölgə- sində isə müvafiq olaraq 48016 – 82147 manat xalis gəlir əldə olunmuş, bir sentner məhsulun maya dəyəri Şirvan bölgəsində 121 122 2670 - 3204, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 2581-3115 manata bərabər olmuşdur (cədvəl 6. 1). Cədvəldən göründüyü kimi ən yüksək iqtisadi səmərə 60 x 20 sm qida sahəsində becərilmiş bitkilərdən alınmışdır. Bu variantda hektardan alınan məhsuldarlıq başqa variantlara nisbətən artıq olduğundan daha çox xalis gəlir əldə olunmuş və məhsul vahidinin maya dəyəri daha ucuz başa gəlmişdir. Deməli həna bitkisinin quru yarpaq məhsulu üçün 60 x 20 sm qida sahəsində becərilməsi iqtisadi cəhətdən daha səmərəlidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Şirvan bölgəsində məhsul vahidinin maya dəyəri Gəncə-Qazax bölgəsinə nisbətən variantlar üzrə orta hesabla 89 manat baha başa gəlmişdir. Müxtəlif bölgələrdə becərilən həna bitkilərinin iqtisadi səmərəliliyinin hesablanmasından belə nəticəyə gəldik ki, hər bölgə üçün optimal vaxtlarda biçin aparılarsa həna bitkilərinin yarpaq məhsulu əldə etmək üçün Gəncə - Qazax bölgəsində becərilməsi Şirvan bölgəsində becərilməsinə nisbətən daha səmərəli və rentabellidir. 121 NƏТİCƏLƏR Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində həna bitkisinin becərilməsinin aqrotexniki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair apardığımız çoxillik elmi tədqiqat işlərindən aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar. 1. Həna toxumlarının laboratoriya cücərmə enerjisi və qabiliyyəti Gəncə - Qazax bölgəsində Şirvan bölgəsinə nisbə- tən 7,0 -7,3 % aşağı olmuşdur. 2. Həna bitkilərinin I yarusundan yığılmış toxumların laboratoriyada cücərmə enerjisi və qabiliyyəti yuxarı yarus- lardan yığılan toxumlara nisbətən yüksək olur. 3. İstixanadan toplanmış həna toxumları iki il saxlandıqda cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti müvafiq olaraq 7,0 - 8,4 % azalır. Açıq sahədən Şirvan bölgəsində toplanmış həna toxumları iki il saxlandıqda cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti müvafiq olaraq 4,9 - 5,8% azalır. Gəncə - Qazax bölgəsində isə müvafiq olaraq 11,0 - 12,1 % azalma müşahidə edilmişdir. 4. İstixananın ləmələrində həna toxumlarının optimal səpin vaxtı hər iki bölgədə 20. I ay, istixananın torpağında 15. X ay, parnikdə isə 20. II ay hesab olunur. 5. Standart həna şitilləri əldə etmək üçün ən yaxşı səpin norması istixananın ləmələrində hər iki bölgədə 10 q/m 2 , istixananın torpağında və parnikdə isə 12 q/m 2 hesab olunur. 6. İstixananın ləmələrində həna toxumlarının optimal basdırılma dərinliyi hər iki bölgədə 3,0 mm, istixananın torpağında və parnikdə isə 4,0 mm dir. 7. Qapalı şəraitdə üfüqi vəziyyətdə basdırılmış həna qələmlərinin (çiliklərin) kök vermə qabiliyyəti şaquli və əksinə istiqamətdə basdırılmış qələmlərə nisbətən yüksək olur. 8. Həna şitillərinin açıq sahəyə əkilməsinin ən əlverişli vaxtı Şirvan bölgəsində 20. IV ay, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 20. V ay hesab olunur. Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|