348
6. Qrafitin almazdan fərqli olaraq elektrik cərəyanını keçirməsi onun kristal qəfəsində
laylar arasında hibridləşmədə iştirak etməyən bir elektronun sərbəst hərəkət etməsidir.
7. Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinin fiziki xassələri arasında fərq onların kristal
qəfəslərinin fərqli olmasına görədir.
8. Karbon təbiətdə həm sərbəst, həm də birləşmələr şəklində olur. Karbona sərbəst
halda əsasən qrafit, nadir hallarda isə almaz şəklində rast gəlinir.
9. Karbonun birləşmələri canlı orqanizmlərdə daş kömürdə, torfda, neftdə və s.-də
olur. Onun əhəngdaşı, mərmər, təbaşir (CaCO
3
), dolomit (CaCO
3
.MgCO
3
), maqnezit
(MgCO
3
), siderit (FeCO
3
), malaxit (Cu
2
(OH)
2
CO
3
) kimi təbii mineralları məlumdur.
Əyani tanışlıqdan, müəlliminin karbin barədə verdiyi məlumatlardan və
ekranda göstərilən materiallardan şagirdlər almaz, qrafit və karbinin fiziki xassələri
barədə aşağıdakı nəticəyə gəlirlər:
Almaz bərkdir, rəngsizdir, şəffafdır, elektrik cərayanını keçirmir.
Qrafit almaza nisbətən yumşaqdır, asanlıqla ayrı-ayrı kiçik lövhələrə ayrılır,
boz rənglidir, şəffaf deyil, elektrik cərəyanını keçirir.
Karbin narın kristal tozdur, qara rənglidir, elektrik cərəyanını keçirmir.
Şəkil 2. Karbonun allotropik şəkildəyişmələri.
349
VI mərhələ.
Yaradıcı tətbiqetmə.
Bu mərhələdə şagirdlərin dərs prosesində qazandıqları bilikləri necə tətbiq etmələrini
aşağıda verilmiş test tapşırığı ilə yoxlamaq olar.
1. Karbon kimyəvi elementinin müxtəlif maddələr əmələ gətirməsi hansı
hadisəyə əsaslanır?
A) allotropiya B) izotopluq C) adsorbsiya D) radioaktivlik E) parçalanma
2. Uyğunluğu müəyyən edin.
I. Almaza aid olanlar 1. elektriki keçirir A) I-2, 4; II-1, 3
II. Qrafitə aid olanlar 2. şəffafdır B) I-1, 3; II-2, 4
3. yumşaqdır C) I-3, 5; II-1, 2
4. bərkdir D) I-2, 3; II-4, 5
5. suda həll olur E) I-2, 5; 2-3, 5
3. Almaz və qrafit üçün hansı ifadələr doğru deyil?
1. Aqreqat halları eynidir (n.ş.). 2. Adi şəraitdə hər ikisi qeyri-molekulyar
quruluşludur. 3. Kristal quruluşları eynidir.
A) 1, 2 B) 2, C) 1, 3 D) yalnız 2 E) yalnız 3
4. Karbon və silisiumun ən yüksək və ən aşağı oksidləşmə dərəcələri neçədir?
A) +4 və -4 B) +2 və -2 C) +4 və 0 D) 0 və -4 E) 0 və -2
5. Karbon hidrogenlə birləşməsində hansı oksidləşmə dərəcəsi göstərir?
A) -4 B) +4 C) -2 D) +2 E) -1
6. Silisium hidrogenlə birləşməsində hansı oksidləşmə dərəcəsi göstərir?
A) +4 B) -4 C) +2 D) -2 E) +1
7. Karbon hansı allotropik şəkildəyişməsində sp
3
hibridləşməsi göstərir?
A) Almazda B) Qrafitdə C) Karbində D) Füllerendə E) Qrafit və füllerendə
8. Qrafitin elektriki keçirməsinin səbəbi nədir?
A) Kristal qəfəsində sərbəst elektronun olması B) Laylı quruluşlu olması
350
C) Yumşaq olması D) Qrafitdə karbonun sp
3
hibridləşmə halında olması
E) Atom kristal qəfəsinə malik olması.
9. Uyğunluğu müəyyən edin
Maddələrin kimyəvi formulu:
I - CaCO
3
; II- Cu
2
(OH)
2
CO
3
Maddələrin adları:
1.malaxit; 2.əhəngdaşı; 3.əsasi mis(II) karbonat; 4.mərmər; 5.təbaşir
A) I-2,4,5; II-1,3 B) I-1,3; II-2,4,5; C) I-2,1,3; II-4,5; D) I-4,1; II-2,3; E) I-
5,1,3; II-2,4
10. Qara kömürün növləri hansılardır?
1. his, 2. daş kömür, 3. koks, 4. torf, 5. ağac kömürü
A) 1, 3, 5 B) 1, 2, 4 C) 2, 3, 4 D) 3, 4, 5 E) 1, 4, 5
11. Karbonun xətti quruluşlu allotropik şəkildəyişməsi hansıdır?
1. polin, 2. almaz, 3. qrafit, 4. polikumilen, 5. fülleren
A) 1, 4 B) 2, 3 C) 1, 5 D) 2, 3 E) 4, 5
VII mərhələ.
Qiymətləndirmə.
Qiymətləndirmə müəllimin hazırladığı aşağıda göstərilən cədvəl üzrə aparılır.
QRUP
MEYARLAR
Tapşırıq tam
və uyğun
yerinə
yetirilib
Bir – birini
dinləmə
Əməkdaşlıq
Əlavələr
(suallar,
cavablar)
Tərtibat
Vaxtında
verilib
I
II
III
IV
351
VIII. Mərhələ.
Refleksiya.
Refleksiya mərhələsində müəllim izah olunan bütün məsələləri əhatə edən bir neçə
dolğun sualla şagirdlərin dərs zamanı qazandıqları biliklər barədə fikirlərini
sistemləşdirə bilər.
Ev tapşırığı: Karbonun allotropik şəkildəyişmələri və təbii birləşmələrinə aid həyatda
rastlaşdığınız maddələri və hadisələri müşahidə etmək və qeydlər aparmaq.
İnternetdən əlavə məlumatları əldə etmək.
Dostları ilə paylaş: |
