Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KOMPUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT
KOMPUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 118 əsrin əvvəllərində “Ziya”, “Kəşkül”, “Şərqi-Rus”, “Həyat” qəzetləri, və “Molla Nəsrəddin” jurnalı nəşrə başladı. XIX əsrin 20-ci illərindən başlayaraq maarifçilik ideyaları bədii ədəbiyyatın janr-üslub modelini də yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirdi, yeni ədəbi növ və janrların meydana çıxmasına şərait yarandı. Satira sahəsində Q.Zakir və Baba bəy Şakir, nəsr sahəsində Abbasqulu ağa Bakıxanov və İsmayıl bəy Qutqaşınlı xüsusi xidmətlər göstərmişlər. Hər bir müəllifin yaradıcılığının özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətləri vardır. Ümumilikdə isə onlar hiyləgər, fırıldaqçı, nadan, qabiliyətsiz, rəhmsiz, qəddar hökmdarları, Allah və peyğəmbər adından istifadə edib min cür fitnələr törədən, despotun zülmünə bəraət qazandıran riyakar ruhaniləri, paxıl, kinli və intiqamçı adamları, zəhmətlə yaşamağın əleyhinə olanları, əfəl saray xadimlərini, yaltaq məmurları, bacarıqsız, ləyaqətsiz, ikiüzlü hakimləri, avam, cahil, kələkbaz, fırıldaqçı, nadan adamları, hər işi zorda görənləri, məzlumu tapdayanları bədii şəklə salaraq ifşa edirdilər. Dramlarda ictimai eybəcərliklər, əxlaqi naqislik, milli geriliyin səbəbləri, dövrün, zəmanənin insan xarakterində əmələ gətirdiyi ziddiyyətlər, dövlət başçılarının ağılsızlığı, açılıb göstərilir, köhnə feodal patriarxal adətlər, despotizm, zəmznənin ictimai eyibləri, avamlıq- cadugərlik, xüsusilə cəhalət və nadanlıq təqlid edilir. XIX əsrin XX əsrlə qovuşuğunda yaradılan dram əsərləri bir növ ədəbiyyatımızın bədii hüsnünü müəyyənləşdirir. Həmin dramaturqlar əsərlərində marifçilik ideyalarını, nəcib, əxlaqlı və mənəviyyatca təmiz olmağın fəzilətini, ağıllılığın, ədalətsizliliyin, mərdliyin və alicənablığın ali hiss olduğunu təbliğ edir, qadın hüquqsuzluğuna, ictimai bərabərsizliyə, dini mövhumata qarşı çıxırlar. Bu dövr Azərbaycan dramaturgiyasının əsasının qoyulması M.F.Axundzadə ilə bağlıdır. O cümlədən komediya və dram janrlrının, yeni tipli tənqidi povestin əsasının qoyulması da M.F.Axundzadəyə aiddir. Əsrin sonunda faciə və roman janrının ilk nümunələri yaranmışdır. Mirzə Fətəli Axundzadənin (1812-1878) maarifçi-realist görüşləri Azərbaycan ədəbiyyatının sonrakı inkişafında müstəsna rol oynayaraq, Azərbaycan ədəbiyyatında çağdaş Qərb ədəbiyyatı janrlarının – dram, roman, hekayə, novella, povest, poema və s. oturuşmasına güclü təsir göstərmişdir. Onun 1850-1855-ci illər arasında yaratdığı altı dram əsəri özündən sonra Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatlarında ədəbi məktəb formalaşdırmışdır. Bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatını xarakterizə edən dərin etik başlanğıc, humanizm, ədalətsevərlik, səmimiyyət və doğruçuluq motivləri Axundzadə yaradıcılığında davam və inkişaf etdirilərək gələcək nəsillərə tövsiyə edilir. Mirzə Fətəli Axundzadənin Azərbaycan mədəniyyəti üçün müəyyən etdiyi ədəbi-estetik inkişaf istiqaməti XIX əsrin ikinci yarısında Seyid Əzim Şirvani (1835-1888), Nəcəf bəy Vəzirov (1854-1926), Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev(1870-1933) kimi maarifçi-realist sənətkarların meydana KOMPUTER TƏLİM TEXNOLOGİYALARI Təhsildə İKT 119 çıxmasına və təkcə Azərbaycan deyil, eyni zamanda qonşu xalqların ədəbi- mədəni yüksəlişinə xidmət etməsinə səbəb oldu. Faciə janrında N.Vəzirov( “Müsibəti-Fəxrəddin”), roman janrında isə N.Nərimanov (“ Bahadır və Sona”) yazmağa başlamışlar. M.F.Axundzadə bədii yaradıcılığa şeirlə başlamışdır. O şeirlərini “ Səbuhi” təxəllüsü ilə yazmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında azad düşüncə tərzinin ən böyük nümayəndəsi M.F.axundzadə olmuşdur. M.F.axundzadə yaradıcılığa şeirlə başlamağına baxmayaraq, 1850-1855- ci illərdə özünün məşhur altı komediyasını yaratmaqla nəinki azərbaycan ədəbiyyatında, bütövlükdə Balkanlardan Hindistana qədərki türk-müsəlman dünyasında dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur. Bu komediyalarla şərq aləmində dram yazmağın nümunəsini göstərmişdir. Türk-müsəlman dünyasında dramaturgiya M.F.Axundzadə dramaturgiyasının ənənələri işığında inkişaf etmişdir. Yazıçının ilk dram əsəri “Hekayəti-Molla İbrahimxəlil kimyagər “dir. Bu komediyada M.F.Axundzadə bir tərəfdən avamlığı və geriliyi, ikinci tərəfdən fırıldaqçılığı tənqid edir. Komediyanın əsas tənqid hədəfi “nuxulular”dır (Hacı Kərim, Ağa Zaman, Molla Salman, Məşədi Cabbar, Səfər bəy). Onların simasında müəllif Azərbaycan həyatında imtiyazlı nümayəndələrini ümumiləşdirmişdir. “ Nuxulular” nadan, geridə qalmış, bisavad, eyni zamanda öz mənafelərini güdən acgöz, tamahkar adamlardır. Onlar hər cür mövhumata, dərvişlərin fırıldaqlarına, yalançı kimyaya, misi gümüşə çevirmənin mümkünlüyünə inanırlar. Komediyada əsas gülüş hədəflərindən biri də Molla İbrahimxəlildir. Onun simasında yazıçı avam camaatı aldadan yalançı kimyagərlərin səciyyəvi xüsusiyyətlərini ümumiləşdirir. Əsərdə həm avam və cahil, həm də kələkbaz , fırıldaqçı adamlara qarşı şair Hacı Nuri surəti qoyulmuşdur. Yazıçı bu surətin simasında dövrünün ağıllı, namuslu, vətənpərvər ziyalılarının səciyyəvi keyfiyyətlərini göstərmiş, onun vasitəsilə zəmanəsinin ictimai eyiblərini, xüsusilə nadanlığı və cəhaləti ifşa etmişdir. Bu pyesdə M.F.Axundzadə müasirlərini nadanlığın pəncəsindən xilas olub, namuslu əməyə, elmə və maarifə yiyələnməyə çağırır. Axundzadənin ən yaxın mənəvi irsi-Nəcəf bəy Vəzirov olmuşdur. N.Vəzirov onun həm maarifçilik proqramına, həm də dram poetikasına yeni bədii notlar və sosial fəlsəfi çalar gətirir. O həyatın, məişətin və əxlaqın realist səhnədəki əhatə çərçivəsini daha da genişləndirir, ona yeni janrlar, üslub, dil fərdiliyi artırır. N. Vəzirov əxlaq məsələlərini real həyat kontekstində səhnəyə daşıyaraq yeni bir üslub yaradır. Dram əsərlərində konkrat mübariz qəhrəmanlar yaratması onun yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyətidir. Vəzirov maarifçi didaktikanı son hüduda gətirib çatdırır, səhnədə birbaşa təlim-monoloq söyləyən zezoner surətlərin bütöv bir silsiləsini yaradır. (Əşrəf bəy, Fəxrəddin bəy). Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|