164
Seyid Əzim Şirvani bədii yaradıcılığa hələ 1855-ci ildən başlamış,
Azərbaycan və fars dillərində şeirlər yazmışdır. Klassik Azərbaycan poeziyası və
XIX əsrin I yarısında ədəbi məktəb halında formalaşan tənqidi realizm
ənənələrindən bəhrələnən Seyid Əzim poeziyası ilə Azərbaycan şerini daha da
zənginləşdirmişdir. Onun lirik şeirlərində (qəzəl, qəsidə, tərkibbənd, müxəmməs,
müsəddəs, müstəzad, rübai, qitə) məhəbbət, həyat eşqi tərənnüm olunur. Lakin
onun satirik şeirləri xalq arasında daha populyar idi.
Satirik şeirlərində Seyid Əzim həm mülkədarları, həm də çar məmurlarını
ifşa etmişdir. Onun "Əkinçinin hadisəsi", "Padşah və əkinçi", "Şamaxı bəyləri",
"Şirvan qazıları və divan polislərinin bəzi əhvalatı haqqında müxəmməs",
"Şamaxının yeni bəyləri haqqında həcv", "Şamaxının vəziyyətindən şikayət" və s.
şeirlərini əhali böyük həvəslə əzbərləyirdi. Şair bu cür şeirlərində özünəməxsus
satirik dildə zəhmət adamlarının hüquqlarını müdafiə edir, hökumət idarələrində
kök salmış rüşvətxorluq, özbaşınalıq və s. yaramazlıqları qamçılayırdı.
Özü ruhani olsa da, Seyid Əzim Şirvani ruhani adına xələl gətirənləri
tənqid edirdi. Onun yaradıcılığında bu cür mənfur ruhaniliyin ifşası xüsusi yer
tutur. "Müctəhidin təhsildən qayıtması", "Köpəyə ehsan", "Allaha rüşvət",
"Yerdəkilərin göyə şikayətə getmələri" və s. şeirlərində o öz xeyrini güdən, dinin
tələbələrindən xəbəri olmayan, islama zidd hərəkət edən "ruhaniləri" və onların
əməllərini pisləyirdi.
Seyid Əzim Şirvani müsbət insani keyfiyyətləri təbliğ edən şeirlər də
yazırdı. "Müəllimə hörmət”, "Oğluma", "Möhsünə cavab", "Fəqih ilə oğlu"
şeirlərində şair tərəqqiyə düşmən olan, lakin bununla belə, özlərini "ziyalı"
adlandıranlara, mövhumat və cəhalətə gülürdü. Seyid Əzim "Həsən bəy Məlikov
Zərdabiyə", "Əkinçi" qəzetinə yardım üçün", "Ziya" qəzetinə" və s. şeirlərində
maarif və mədəniyyəti təbliğ edir, əsl ziyalıların vətənə necə böyük xeyir verdiyini
vurğulayırdı.
Seyid Əzim Şirvaninin ictimai-əxlaqi görüşlərini əks etdirən mənzum
hekayə və öyüdləri, nağıl və təmsilləri də dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.
"Böyük loğmanın hadisəsi", "Oğru və fəqir", "Ulağını itirmiş bir kişi", "Dilənçi
tacir", "Zahidin nağılı", "Xoruz və çaqqal", "Qaz və durna", "Aslan və qarışqa",
"Dəvə və balası", "Aslan və iki öküz" və s. əsərlərində müəllif dostluq, mərdlik,
nəzakət, təvazökarlığı təbliğ edir, tənbəllik, tüfeylilik, avaraçılıq və s. naqis
sifətləri pisləyir.
Seyid Əzim Şirvani Füzulidən sonra Azərbaycan poeziyasında qəzəl
janrının on böyük yaradıcılarından biridir.
Yaradıcılığı Azərbaycan şerinin inkişafına güclü təsir göstərmiş Seyid
Əzim Şirvani 1888-ci ildə Şamaxıda vəfat etmiş və doğma şəhərinin yaxınlığındakı
qəbiristanlıqda dəfn olunmuşdur.
165
1853 – 1856-cı illər Krım müharibəsinin
qəhrəmanı rus admiralı Pavel Naximovun adı
dünyada məşhurdur. Lakin çox az adam bilir ki,
Naximovun bioqrafiyası onun adyutantı, görkəmli
sərkərdə, dəniz səyyahı və hərb nəzəriyyəçisi
azərbaycanlı İbrahim bəy Aslanbəyov tərəfindən
yazılmışdır.
Azərbaycanın qəhrəman oğulları arasında
ilk dəfə kontr-admiral və vitse-admiral rütbələrinə
layiq görülmüş, Baltik dənizi, Qara dəniz və Sakit
okean donanmalarında hərbi gəmilərdə və gəmi
birləşmələrində xidmət etmiş, dünya səyahətində
olmuş, bir körfəz və bir yarımada kəşf etmiş İbrahim
bəy Aslanbəyov indiki nəsil tərəfindən çox az
tanınır. Məhz bunun nəticəsidir ki, nankor
qonşularımız
bu
görkəmli
şəxsiyyəti
özününküləşdirir, onu erməni kimi qələmə verirlər.
Lakin tarixi sənədlər onların yalanlarının üstünü
aşmağa imkan verir.
İbrahim bəy Aslanbəyov
(1822-1900)
İbrahim bəy Aslanbəyov 1822-ci il sentyabrın 10-da Bakı şəhərində
zadəgan ailəsində doğulmuşdur. Tədqiqatçıların fikrincə, onun atası Allahverdi bəy
Bakı xanları nəslinə mənsub olmuşdur. Oğlunu hərbçi görmək istəyən Allahverdi
bəy onu Peterburqa aparır və Hərbi Dəniz Korpusuna qəbul etdirir. Bu məktəbdə
Rusiya imperiyasının ən mötəbər ailələrinin uşaqları, o cümlədən imperator
nəslindən olanlar təhsil alırdı. İbrahim bəy 1837-ci ildə adı korpusun "qırmızı
lövhə"sinə yazılmaqla oranı bitirir. Peterburq şəraitində müsəlman gəncin -
"Qafqaz tatarı" adlandırılan Azərbaycanlının kurs müdavimlərini qabaqlayaraq
hərbi məktəbi fərqlənmə ilə bitirməsi onun istedad və qabiliyyətindən xəbər verir.
Təyinatını Baltik donanmasına alan Aslanbəyov freqat yelkənli, sürətli
hərbi gəmilərdə zabit kimi xidmət etmişdir. 1842-ci ildə o, donanmanın ən yaxşı
zabitləri sırasında Dənizçilik Məktəbi zabit sinfinə göndərilir. Buranı da fərqlənmə
ilə bitirən Aslanbəyov Qara dəniz hərbi donanmasında "Elbrus" hərbi gəmisinin
kapitanı vəzifəsinə təyin edilir. Bilikli dənizçi Aslanbəyov donanmanın komandanı
məşhur rus admiralı P.Naximovun diqqətini cəlb edir. 1853-cü ildə Krım
müharibəsi başlayanda Aslanbəyov öz gəmisi ilə vacib və təhlükəli tapşırıqları
layiqincə yerinə yetirir. 1854-cü ildə biliyini və cəsurluğunu sübut etmiş kapitan-
leytenant Aslanbəyov admiral Naximovun adyutantı təyin edilir. Naximovun
Dostları ilə paylaş: |