166
ölümündən sonra da Sevastopolu tərk etməyən Aslanbəyov şəhərə edilən son
hücumu dəf edərkən yaralanır və kontuziya alır. Buna baxmayaraq o, müharibənin
son gününədək döyüşən donanmanın tərkibində qalır. Müharibədən sonra - 1856-cı
ildə Aslanbəyov Qara dəniz donanmasının Nikolayev limanındakı 36-cı donanma
ekipajının komandiri təyin edilir.
1861-ci ildə o, "Sokol" korvet gəmisinin kapitanı kimi Aralıq dənizində
fəaliyyətə başlayır. Dəfələrlə Qara dəniz sahillərindən Baltik dənizinə reydlər edir.
1865-ci ildə Aslanbəyov "Retvizan" zirehli gəmisinə kapitan təyin edilir. O dövrdə
zirehli gəmilər Rusiya donanmasının on ağır və möhtəşəm gəmiləri sayılırdı və
donanmanın əsas zərbə qüvvəsi idi. Zirehli gəmiyə kapitanlıq etmək hər zabitə
həvalə olunmurdu. Aslanbəyov bu vəzifədə özünü doğrultduğu və hərtərəfli bilik
nümayiş etdirdiyi üçün məşhur rus sərkərdəsi vitse-admiral Butakovun zirehli
eskadrasına qərargah rəisi vəzifəsinə təyin edilir.
XIX əsrin 70-ci illərindən Rusiya ordusunun və hərbi dəniz qüvvələrinin
inkişafında yeni mərhələ başlayır. Dövrlə ayaqlaşa bilən ordu və donanma
yaratmaq üçün hərbi islahatlar keçirilir. 1869 - 1872-ci illərdə İ.Aslanbəyov
gəmiçilik məktəblərinin, eləcə də gəmiqayırma sənayesinin yenidən qurulması üzrə
müxtəlif komitələrin üzvü kimi fəaliyyət göstərir.
1872-ci ildə Rusiyada I Pyotrun anadan olmasının 200 illiyi ilə əlaqədar
keçirilən yubiley tədbirlərində Aslanbəyov dəniz paradında imperatorun avarlı
gəmi dəstəsinin kapitanı kimi iştirak etmişdir.
1878-ci ildə İbrahim bəy Aslanbəyov kontr-admiral rütbəsinə layiq
görülür və 8-ci donanma ekipajına rəis təyin olunur. 1879-cu ildə isə o, beş
kreyserdən ibarət eskadranın komandiri təyin edilir. "Minin", "Knyaz Pojarski",
"Hersoq Edinburqski", "Asiya" və "Afrika" gəmilərindən ibarət bu eskadra 1879 -
1882-ci illərdə dövr-aləm səyahətinə çıxır.
Səyahət zamam Aslanbəyov təcrübədən yeni-yeni taktiki fəndlər keçirir
və ilk dəfə olaraq "uçan eskadra" ideyasını irəli sürür. Bu ideyaya əsasən, Rusiya
donanmasının tərkibində olan kreyser gəmiləri ənənəvi dəniz döyüşlərinə cəlb
edilməməli, düşmən sahillərinə göndərilməli və onun dəniz ticarətini tamamilə
məhv etməlidirlər. Səyahətdən qayıdandan sonra Aslanbəyov məşhur rus admiralı
A.A.Popovun əmri ilə ideyasını nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır. Sonralar onun
ideyası 1904 - 1905-ci illər rus - yapon müharibəsində tətbiq edilmişdir. Məlumdur
ki, bu müharibədə ənənəvi fəndlər tətbiq edən rus hərbi donanması Port-Artur və
Susima dəniz döyüşlərində məğlub edilmişdir. Bu müharibədə rus donanmasının
yeganə uğurları Aslanbəyovun ideyasını tətbiq edən Vladivostok kreyserlər dəstəsi
tərəfindən qazanılmışdır. Bu dəstə "2 uçan eskadra" ideyasını tətbiq etməklə
Yaponiya iqtisadiyyatına ağır zərbə vurmuş və onun ticarətini iflic vəziyyətinə
salmışdır.
167
Zirehli eskadranı Sakit okeana gətirən Aslanbəyov 1882-ci ildə burada bir
neçə kəşf etmişdir. Aslanbəyov tərəfindən Saxalin adasında kəşf edilən bir
yarımada və Oxot dənizində bir körfəz indiyədək də onun adını daşıyır. Müasir
xəritələrdə belə onlar "Aslanbəyov yarımadası" və "Aslanbəyov körfəzi" kimi
işarələndirilir.
Donanmanın komandanlığı İbrahim bəy Aslanbəyovu 1884-cü ildə Baltik
donanmasının kiçik flaqmanı təyin edir. Bu vəzifədə olarkən 1887-ci ildə ona
vitse-admiral rütbəsi verilir və o, Baltik donanmasının flaqmanı təyin edilir.
Ömrünün sonuna yaxın vitse-admiral Aslanbəyov Sevastopol dəmir yolunun
çəkilməsi işlərinə başçılıq etmişdir.
Öz bilik və bacarıqlarını başqaları ilə bölüşməyə çalışan vitse-admiral
Rusiya dənizçilərinin on populyar jurnalı olan "Dəniz toplusu" ("Morskoy
sbornik") jurnalında silsilə məqalələrlə çıxış edir. O həmçinin admiral Naximovun
adyutantı işlədiyi vaxtları xatırlayaraq Kırım müharibəsi dövründə apardığı
gündəliyi "Naximovun bioqrafiyası" adı ilə nəşr etdirir. Qeyd etmək lazımdır ki,
Naximovun
bioqrafiyasının
Sevastopol
dovrünün
tədqiqatçıları
məhz
Aslanbəyovun qeydlərini on doğru məlumat hesab edirlər. Məşhur rus yazıçısı Lev
Tolstoy Sevastopolun müdafiəsinə həsr olunmuş əsərlərini yazarkən Aslanbəyovla
görüşmüş, onun xatirələrindən istifadə etmişdir. Tədqiqatçı V.Fridriks "Kontr-
admiral Aslanbəyovun bayrağı altında üzən "Afrika" kreyseri" adlı əsərində
Aslanbəyovun dövr-aləm səyahətini qələmə almışdır. 1889-cu ildə Sankt-
Peterburqda "Vitse-admiral Aslanbəyovun yarıməsrlik yubileyi" adlı əsər çap
edilmişdir.
Aslanbəyovu xatırlayanlar bilik və bacarığından başqa, onun olduqca
genişürəkli təbiətindən və Şərq əhvalatlarını söyləmək məharətindən xəbər verirlər.
Onun danışdığı lətifələr tezliklə bütün donanmada yayılanmış fəaliyyətinə görə
Aslanbəyov Rusiyanın "Ağ qartal", "Müqəddəs Anna", "Müqəddəs Vladimir",
"Müqəddəs Stanislav" ordenlərinin bütün dərəcələri, qızıl qılınc, həmçinin
Serbiyanın "Takova", Yaponiyanın "Günəşin doğması", Havay dövlətinin
"Kalakua" ordenləri ilə təltif olunmuşdur.
İbrahim bəy Aslanbəyov 1901-ci il dekabrın 7-də Peterburqda vəfat
etmişdir. Ölümünə qədər müsəlman və azərbaycanlı olması heç kimdə şübhə
doğurmamışdır. Lakin ölümündən sonra maraqlı hadisələr baş verməyə başladı.
Belə ki, məşhur
Brokqauz və Lfron
ensiklopediyasında Aslanbəyov soyadı
"Aslanbeqov" formasında göstərildi. Daha sonra Sevastopol şəhər muzeyində onun
portretini asıb, altında "Aslambeqov A.B. 1820 - 1900- cü illər" yazdılar.
Tədqiqatçı Ş.Nəzirlinin araşdırmaları sübut etdi ki, sənədləri Sevastopol şəhər
panoram-muzeyinin arxivində saxlanılan Aslanbəyovun tam adı, soyadı, milliyyəti
və dini əqidəsi göstərilən sənəddə rəsmi məlumatların üstündən xətt çəkilərək
Dostları ilə paylaş: |