Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

24 
 
2. Bu ölkə  Erməsitan və Matiandan
1
 Ģərqdə, Böyük Mit ianadan qərbdə və 
hər  iki  ölkədən  Ģimalda  yerləĢir;  o  cənubdan  Matianaya  və  Hirkan  dənizin   
çuxurunun  yanındakı  v ilayətlərə  qonĢudur.  Bu   ölkə  hərb i  qüvvə  baxımından 
kifayət qədər böyükdür, belə ki, o Apollonidin dediyinə görə,  (döyüĢə) , 10.000 
atlı  və  40.000  p iyada  çıxara  b ilir.  M idiyadakı  Kapavta  gölündə  duzun 
kiritallaĢması  və  çökməsi  baĢ  vərir.  Bu  duz  g iciĢ mə  və  xəstə  əhval-ruhiyyəsi 
törədir.  Bu  xəstəliy in  Ģəfavərici    vasitəsi  zeytun  yağıdır;  Əgər  b ilmədən  paltarı 
göldə  yuyublarsa,    duzla    çirklən miĢ  paltarı  Ģirin  su  təmizləyir.  Doğrudur, 
atropatenlilərin  güclü    qoĢunları  var  idi:  ermən ilə r  və  parfiylıla r  tez-tez  onun 
ölkəsini viran edird i.  Lakin onlar  müqavimət göstərir və  zəbt edilmiĢ torpaqları 
geri  alırlar;  məsələn  ermənilər  ro malların  hakimiyyəti  altına  düĢdükdə  
atropatenlilər, onlardan Simba kanı  zəbt edərə k Se za rla  dostluq  münasibətlərinə  
girib  sülh  bağlayırdılar;  eyni  zamanda  onlar  parfiyalıları  da  qane  etməyə 
çalĢırdılar. 
3.  On ların  yay  paytaxt ı  düzən likdə  yerləĢən  Qa zakadır,  qıĢ  paytaxt ı  is ə 
güclü  Vəra  qalasıdır  ki,  parfiyalılar  ü zərinə  yürüĢü
2
 za manı  [onu]  Antoni 
mühasirə  etmiĢdi.  Bu  qala,    Antonini  parfiya  yürüĢünü  təsvir  edən    və  həmin  
yürüĢlərdə  sərdar  kimi  iĢtira k  edən  dostu  Dellin in  verdiyi  xəbərə  görə, 
Ermənistanı  Atropatenadan  ayıran  Araz  çayından    2400  məsafədə  yerləĢir.  Bu  
ölkənin  bütün  vilayətləri  məhsuldardır,  Ģimalı  isə  dağlıqdır  və  sərt  soyuqdur; 
burada dağlı tayfalar o lan   kadusilər, amardlar, tapirlər,  kirtilər və baĢqa  köçəri 
və quldurluq edən xalq lar yaĢayır. A xı bu  xalq ları Zaqru və Nifatu dağları boyu 
səpələniblər... 
4. Kadusilər piyadala rın miqdarına görə a rian lardan  b ir az geridə qalırlar;  
onlar  əla  c idaatandırla r;  dağlıq  yerlərdə  onlar  at lıların  yerinə  vuruĢurlar.  La kin  
Antoninin  yürüĢü  onların  təbii  Ģəraitinin   deyil,  onun  bələdçisi,  e rməni  çarı 
Artavasd    çətinləĢdirdi,  hansının  ki,  Antoni  düĢünmədən  onun  məsləhətçisi  ö z  
hərbi  planla rın ı  həyata    keç irən  etdi.  (A mma  o  g izlində  ona    qarĢı  qəsd 
hazırlamıĢdı). Doğrudur, Antoni çarı cəzalandırdı, lakin, ço x gec, ro malılar üçün 
bir  ço x  fəla kətin  günahkarı  o landan  sonra,  həm  də  təkcə  Artavasdı  deyil, 
həmç inin  Fərat  ü zərindəki  Zaq madan  Atropaten   s ərhədlərinə    kimik  800  stadi 
uzunluğunda  yolu  dağlarla,  yolsuz  yerlər  və  dolamalarla,  daha    doğrusu,  düz 
yoldan iki dəfə u zun yolla  Antonini gətirən baĢqa  bir bələdçin i də [cəza landırd ı].  
 
             
                                                                 
1
 Matiana (Matiena)- Antik müəlliflərə görə matienlərin (qədim xurrəmilərin) yaĢadığı ölkə. 
BaĢqa ehtimala  görə Urmiya  gölünün günbatanında yerləĢirdi.  
2
 T anınmıĢ  Roma    sərkərdəsi  Mark  Antoninin  (e.ə.  83-30)Parfiya  yürüĢü  e.  ə.  36-cı  ildə 
olmuĢdur. 
 

---

25 
 
 
 
8. K.P. PTOLEMEY. ―COĞRAFĠYA DƏRS LĠYĠ‖  
 
Antik  dövr  Qafqaz  A lbaniyası  haqqında  yazan    müəlliflərin  biri  də  II 
yüzilliyin  tanın mıĢ coğrafiyaçısı və astronomu  Klavdi Ptolemeydir  (70-147).  O, 
imperator  Mark  Avərlin in  (161-180)  müasiri  olmuĢdur.  K.Ptole mey   özündən 
qabaq Albaniya haqqında  məlu mat verən yunan-roma  müəlliflərinin, xüsusilədə 
I  yüzilin  coğrafiyaçısı  Marin    Tirlini    quru  və  dəniz  yolları  ilə  topladığı 
mə lu matla rdan istifadə et miĢdir. Əsərdə Albaniyanı hüdudları gös tərilmiĢ, onun 
gözə  çarpan  29  Ģəhər  və  kəndi,  dağ  aĢırımları  və  baĢqa    coğrafi  koordinatları 
verilmiĢdir. 
―Coğrafiya  dərsliy ində‖  Albaniya  haqqında 
materilların  
araĢdırlmasın ı çətniliklərinə baxmayaraq, həmin əsər  ilk növbədə Azərbaycanın 
tarixi coğrafiyasını  öyrən mək üçün dəyərli mənbədir. 
  Əsərdə Skifiya  və Qafq za a id  vərilən məlu mat ları V.V. Lat ıĢev yununa 
dilindən  rus  dilinə  çevirmiĢdir.  Müəllifin   albaniya  haqqında  yazd ıqları  əsasən, 
aĢağıdakılardan  ibarətdir. 
 
V KĠTA B. 8-CĠ FƏSĠL 
<…> 
Kaspi dənizi ya xlınlığ ında  udlar, olondlar, isodlar və qerrlə r yaĢayır
1
. 
                       
 
 
V KĠTA B, 11-CI FƏSĠL 
 
[1]  Albaniya  Ģımalda  Sa rmatiyanın  təsvir  eilən  hissəsi  ilə,  qərbdə-
göstərilən  xətt  boyu  Ġberiya    ilə,  cənubda,  Ġberiya  hüdudlarından  Hirkan   
dənizinə
2
,  Kürün    79
0
  40´-  44
0
  30´  koordinatlarındakı  mənsəbinə  doğru  Böyük 
Erməsitanın  bir  h iss əi  ilə,  Ģərqdə  isə  -Hirkan   dənizin in  buradan  [Kü rün  
mənsəbindən’  Soana  çayına    kimi  uzanan  hiss əsi  ilə  aĢağıdakı  təsvirə  uyğun 
olaraq [hə msərhəddir]. 
                                                                 
1
 Bu  tayfalar  cənubdan  Ģimala  doğru  istiqamətdə  yerləĢdiklərinə  doğru  sadalanıb.  Elmi 
ədəbiyyatda   udları  B.Pilinin  adını  çəkdiyi  udinlərlərlə  eyniləĢdirmək  fikri var,  lakin  müəllif onların 
Kaspi  dənizinin  Ģimal-qərb  sahilində  yaĢadığını  söyləyib.  Herrlər  görünür,  K.Ptolemeyin  Albniyada 
qeydə  aldığı  Herr  çayı  vadisində  yaĢayırdılar;  oxĢar  etnonim,  Stabon  və  Plutarxın  yazısına  görə,  
albanlarla amazonkalar arasında yaĢayan hellərlə bağlıdır.  
2
 Hirkan   dənizi- antik müəlliflərin,  dənizin  Ģimal-  Ģərq  sahilində yaĢayan   hikranların adına  
uyğun  olaraq,  Xəzər  dənizində  vərilən  ad  dəniz  sahillərinin  kaspilər  və  albanlar  yerləĢdikləri 
hissələrinə müvafiq  olaraq, həmin dənizin B.Pilini Kaspi dənizi və Alban  dənizi  adlandırmıĢdır.  

---