391
№ 60
Altmışıncı iclas
29 iyul 1919-cu il.
Sədr-Həsən bəy Ağayev.
Katib-Mehdi bəy Hacınski. İclas açılır 11 -20
dəqiqədə
Sədr-İclas açılır. Müzakirati-yomiyyə bu qərar ilədir: 1-Divani-Rəyasət təklifi ilə mərkəzi seçki komisyonu
intixabı; 2-Kitabxana komisyonu intixabı; Daxil olmuş kağızlar, o cümlədən: Azərbaycan dövləti əmanət
sandıqları barəsində; Balaxana-Sabunçı mahalında vergi polisi təsisi haqqında qanun layihəsi; Şəhərlərdə
bələdiyyə idarələri seçkiləri haqqında qanun layihəsi. İkinci qiraət. Məruzəçi Şəfi bəy Rüstəmbəyov; 3-Əsgəri
xidmətin müddəti barəsində qanun layihəsi. Məruzəçi Qara bəy Qarabəyli; 4-Əlkühül məhsulatından aksiz
vergisi miqdarının artırılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Ağabəyov; 5-Azərbaycan hökuməti
sərhəddində mühafizə polku təsisi haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Ağabəyov; 6-Tövcı vergisinin artırılması
ilə bərabər torpaq gəlir və məxaric smetasının və torpaq vergisi qanunlarının təmdidi haqqında. Məruzəçi
Ağabəyov; -Nəşri-elan haqqında qanun layihəsi; 8-Maliyyə nəzarəti şurası haqqında qanun layihəsi; 9-Fabrika
inspeksiyasına dair qəvaidin müvəqqətən təğyiri haqqında qanun layihəsi; 10.Ümumi təmaxaşana və
əyləncələrdən alınan müvəqqəti naloqun hökumət məbaliğ müstəhfizəsinə idxalı haqqında qanun layihəsi.
Məruzəçi Rza bəy Ağabəyov; 11."İttihad"
[893 - 894]
fraksiyasının hökumətə sualı; 12.Həmin sənə üçün İrəvan
ümuri-xeyriyyə naziri və vəkilinin maaşı və onun idarəsi məsarifi üçün məzkur nazirə 177.000 rüblə
buraxılması haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Səməd ağa Ağamalov; 13.Tamğa rüsumatı qanunnaməsinin bəzi
maddələrinin təbdili və rüsum miqdarının təzayidi haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Rüstəmbəyov Rüstəm
bəy; 14-Şəhadətnaməsiz olan içki ticarətindən alınan cərimələrin təzayidi haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi
Mehdi bəy Hacınski; 15-Kulçi vergisinin nizamnaməsinin qəvaidinin təbdili və kulçi vergisinin təmin edilməsi
üçün rəhn qəbulu haqqında layihə. Məruzəçi Mehdi bəy Hacinski; 16-Bakı xəzinə palatası müdiri-müavinliyi
vəzifəsinin ləğvi haqqında qanun layihəsi. Məruzəçi Əfəndizadə Muxtar.
Sırada olan layihələrdən təklif var ki, 15 nömrə olana maliyyə cəhətincə çox əhəmiyyətli olduğundan təklif
olunur qabağa çəkilsin. Yəni növbədəki məsələlərdən ikincisi olsun.
Şəhərlərdə bələdiyyə idarələri seçkiləri haqqındakı qanun layihəsindən sonra olsun. (Rusca). Buna etiraz
yoxdur. Bu cür qəbul olunur. Keçən səfər mən rica eləmişdim bu günə hazırlaşıb gələsiniz mərkəzi seçki
komisyonu xüsusunda. Əgər hazır deyilsiniz rica edirəm tənəffüs zamanında hazırlaşasınız və bu komisyonu
seçəsiniz. Çünki qorxuram tətilə kimi düzəldə bilməyəsiniz.
Məmməd Rza ağa Vəkilov (yerindən) - Sabaha yox, birisi günü seçərik.
Sədr (davam edir) - Komisyon gərək yığılsın, smeta hazırlayıb parlamana təqdim etsin. Təxirə salınarsa
qorxuruq sonra yetirməsin. (Rusca). Həmçinin bir də kitabxana komisyonu seçilməlidir. Üç-dörd məclis bundan
qabaq təklif olunmuşdu ki kitabxana komisyonu düzəlsin.
Ağa Aşurov (yerindən) - Mərkəzi seçki komisyonuna neçə adam lazımdır?
Sədr-Nə buyurursunuz? 21 adam lazımdır. Özünüz tənəffüsdə danışırsınız. Növbədəki məsələ şəhərlərdə
bələdiyyə idarələri seçkiləri haqqında qanun layihəsinin ikinci qiraəti. Məruzəçi Şəfi bəy Rüstəmbəyli.
Sədr -Oxuyunuz,
Mehdi bəy, iyirminci maddəni!
[894 - 895]
Katib İyirminci maddəni oxuyur.
Sədr -İyirminci maddə haqqında kim danışmaq istərdi? Etiraz yoxdur. Etiraz olmadığından iyirminci maddə
qəbul edilir. İyirmi birinci maddəni oxuyunuz!
Katib -Bu saat oxuyur.
Sədr -İyirmi birinci maddəyə etiraz yoxdur? İyirmi birinci maddə qəbul olunur. İyirmi ikinci maddəni
oxuyunuz.
Katib -İyirmi ikinci maddəni oxuyur.
Sədr -İyirmi ikinci maddəyə etiraz yoxdur? İyirmi ikinci maddə qəbul olunur. İyirmi üçüncü maddəni
oxuyun.
Katib -İyirmi üçüncü maddəni oxuyur.
Sədr -İyirmi üçüncü maddəyə etiraz yoxmu? 23-cü maddə qəbul olunur. İyirmi dördüncü maddəni
oxuyunuz.
Katib -24-cü maddəni oxuyur.
Sədr -24-cü maddəyə etiraz yoxmu? 24-cü maddə qəbul edilir.
Katib -25-ci maddəni oxuyur.
Sədr -25-ci maddəyə etiraz yoxmu? 25-ci maddə qəbul edilir.
Katib -26-cı maddəni oxuyur.
392
Sədr -26-cı maddəyə etiraz yoxmu? İyirmi altıncı maddə qəbul edilir. 27-ci maddəni oxuyunuz.
Katib -27-ci maddəni oxuyur.
Sədr -27-ci maddəyə etiraz yoxmu? 27-ci maddə qəbul edilir. 28-ci maddəni oxuyunuz.
Katib -28-ci maddəni oxuyur.
Sədr -28-ci maddəyə etiraz yoxmu? 28-ci maddə qəbul edilir. 29-cu maddəni oxuyun.
Katib -29-cu maddəni oxuyur.
Sədr -29-cu maddəyə etiraz yoxdur? Yoxsa, qəbul edilir. 30-cu maddəni oxuyun.
Katib -30-cu maddəni oxuyur.
Sədr -30-cu maddəyə etiraz yoxmu? Maddə qəbul edilir.
Katib -32-ci maddəni oxuyur.
Sədr -32-ci maddəyə etiraz yoxdurmu? Yoxdursa qəbul edilir. 33-cü maddəni oxuyunuz.
Katib -33-cü maddəni oxuyur.
Sədr -33-cü maddəyə etiraz yoxmu? 33-cü maddə qəbul edilir. 34-cü maddəni oxuyunuz.
Katib -34-cü maddəni oxuyur.
Sədr -34-cü maddəyə etiraz yoxmu? Maddə qəbul edilir. 35-ci maddəni oxuyunuz.
Katib -35-ci maddəni oxuyur.
Sədr -35-ci maddəyə etiraz yoxdurmu? Maddə qəbul olunur. 36-cı maddəni oxuyunuz.
Katib -36-cı maddəni oxuyur.
Sədr -36-cı maddəyə etiraz yoxsa, qəbul olunur. 37-ci maddəni oxuyunuz.
Katib -37-ci maddəni oxuyur.
Sədr -37-ci maddəyə etiraz yoxdur ki? Maddə qəbul edilir. Layiheyi-qanuniyyənin 3-cü qiraəti qalır gələn
iclasa. Növbədəki məsələ əsgəri xidmətin müddətini azaltmaq barəsində qanun layihəsidir. Məruzəçi
Qarabəyovdur. (Məruzəçi yoxdur). Məruzəçi gəlincəyə qədər bir məktub var ki, unutmuşdum oxumağı. (Katibə)
Oxuyunuz.
Katib -Rusca oxuyur.
Səslər -Olmaz...Türkcəsi yoxmu?
Sədr (Katibi saxlayır) - Tərcümə ediniz.
Katib -Tərcüməsi yoxdur, necə edim?
Sədr -Rica edirəm, oxuyunuz. Məktub hökumət məmurları tərəfindən gəlmişdir. Özünüz bilirsiniz
məmurların dörddə-üç hissəsi rusdur.
Əliheydər Qarayev (yerindən) - Milliləşmişdir.
Məmməd Əmin (yerindən) - Həbsi türkcə gəlmir. Başqaları da türkcə gəlmir.
Katib -Rusca oxuyur. (Məmməd
Əmin Rəsulzadə, Mustafa Vəkilov və Qara Ağazadə salondan çıxırlar).
Sədr -Məktubun məzmununu düşününüz. İş buradadır ki, hökumət məmurları üçün müvəqqəti bir məvacib
qanunu qəbul edilmişdi. Lakin bu müvəqqəti idi. Sonra İyul ayı üçün gərək müsavi (orintrovoçnı) bir qanun
layihəsi düzələ idi. Lakin bu layihə bu vaxta kimi komisyon tərəfindən baxılıb qurtarmamışdır. Şimdi avqust
ayının 5-də parlaman tətil edəcəkdir. Sentyabra kimi qanun qəbul etmək mümkün deyil. Qulluqçuların halı isə
doğurdanda fənadır. Məvacibləri həftəyə çatmayır. Hər ay borc edib yaşayırlar. Rica edirlər, parlaman bir şey
eyləsin. Məlumunuzdur ki, parlaman bir şey eyləməz. Parlaman ancaq arzu edər ki mümkün olduqca bu qanun
tez başa gəlsin.
[896 - 897]
Sədr c-Əgər buna etiraz yoxsa, qəbul olunur. Qara bəy, buyurunuz.
Qara bəy Həzərat! İndiyə qədər Rusiya qanunlarına tabe olaraq əsgəri xidmətin müddəti 3 sənə 3 ay olduğu
qəbul olunmuşdur. İndi hərbiyə nəzarəti tərəfindən 3 sənə 3 ay fəzlə bir müddət olduğundan, bu müddəti
azaltmaq daha da faydalı olduğundan bir tazə qanun verilir ki, bu müddət iki sənə edilsin. Bu barədə bir çox
mülahizələr var. Elələrdən əsaslıları bunlardır. Əsgərlik müddəti 2 sənə olsa cavanlarımız tez əsgərliyə
yazılarlar, az vaxtdan sonra bizim bir sinnidə və ehtiyatda çox əsgərlərimiz olar, bu bir, ikincisi budur ki, ruslar
zamanında əsgərliyə gedənlər öz işlərindən və sənətlərdən əsgərlik müddəti uzun olduğu üçün yadırğayırdılar.
Amma indi 2 sənəlikdən sonra öz işlərinə vəziyyətinə tez qayıdıb davam edər, bu isə millətimizə iqtisadən
böyük zərərdir. Sonra bilirsiniz ki, 19-dan 24 yaşına qədər əsgər alınır. Əgər bu iki ildə bir dəyişsə tez
qayıdırlar. Bu mülahizələri nəzərə alıbda hərbiyə nəzarəti bizə Rusiya qanunlarının əsasında olan bir çox
maddələrin dəyişməsini
təklif edir. Bu qanun təcili surətdədir (oxuyur). Bu bir maddə 3 işarədən ibarət olan tazə
bir qanundur ki, təklif olunur. Bunun ruscasını da sizə ərz edərim. (Rusca).
Sədr Məruzəçi layiheyi-qanuniyyənin təcili baxılmasını təklif edir. Bu xüsusda kim lehinə, əleyhinə
danışmaq istərdi. Etiraz yoxdur? Etiraz yoxdursa, təcili baxılması qəbul edilir. Layihəni oxuyunuz.
Qarabəyli -Köhnə qanun belə idi. (Oxuyur). Şimdi tazə təklif edilən qanun böylədir. (Oxuyur).
Sədr -Layihənin əsasları üzərində kim danışmaq istəyir? Söz Hacı Kərim Saniyevindir.
Saniyev -Möhtərəm məbuslar! Əlbəttə bir hökumətin əsgəri olmasa o hökumətin gələcəyi təmin olmaz.
Əsgər gərək olsun. Əsgər nə qədər qüvvətli olsa, nə qədər ürəklə işə girsə hökumətin millətin təminatı o qədər