Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
| IV fəsil
MÜHARĠBƏ VETERANLARI HƏRƏKATININ TƏġKĠLATLANMASI VƏ GƏNCLƏRĠN HƏRBĠ-VƏTƏNPƏRVƏRLĠK TƏRBĠYƏSĠNDƏ VETERANLARIN FƏALĠYYƏTĠ § 1. Müharibə veteranlarının təĢkilatlanması İkinci dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra bu müharibənin iştirakçılarının müəyyən təşkilatlarda birləşməsi qanuni və vacib məsələ idi. Belə addımlar digər ölkələrdə də atılırdı. 1950-ci ildə Ümumdünya Müharibə Veteranları Federasiyası yaradıldı. Federasiyanın mərkəzi Parisdə yerləşir. Keçmiş SSRİ-də, o cümlədən Azərbaycanda müharibə veteranları təşkilatlarının yaranmasına 1960-cı ildə başlanıldı. Belə ki, faşizm üzərində qələbənin 15-ci ildönümü günlərində SSRİ-nin bütün iri şəhərlərində Böyük Vətən müharibəsi veteranları seksiyası yaradıldı və bu seksiyalardan biri də Bakıda yaradılmışdı və ona uzun illər Sovet İttifaqı 45 Bax, İrfan Ülkü, Qızıl ulduzdan hilala doğru (türkcədən tərcümə). Bakı, 1994. s.18. 102 Qəhrəmanı qvardiya polkovnik Aslan Vəzirov rəhbərlik etmişdir. A.A.Vəzirov dünyasını dəyişdikdən sonra bu seksiyaya general-mayor Akim Abbasov başçılıq edirdi. 1965-ci ildə “Böyük Vətən Müharibəsində qələbənin 20 illiyi” medalı təsis edildi və onun müharibə iştirakçılarına təqdim edilməsi veteran hərəkatına bir canlanma gətirdi. Sonra Qələbənin 25 illiyi də qeyd edildi. 1992-93-cü illərin kəsiyini əhatə edən bir il ərzində Azərbaycana rəhbərlik edən “cəbhəçi bəylərin” hakimiyyəti dövrü (Prezident Əbülfəz Əliyev idi) 1941- 45-ci illər müharibəsi veteranları təhqirlərə məruz qaldılar. Yalnız dünya miqyaslı siyasi xadim Heydər Əliyevin Azərbaycana (xalqın xahiş və tələbi ilə) 1993-cü ildə yenidən rəhbərliyə qayıtmasından sonra Respublikada 1941-1945-ci illər müharibəsi veteranlarının qanuni hüquqları bərpa edildi. Prezident H.Əliyev 1994- cü ilin 28 iyununda qəbul etdiyi “Veteranlar haqqında qanun”da faşizm üzərində qələbənin böyük əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, 1945-ci ilin 9 mayının “Qələbə günü” kimi Azərbaycanda bayram edilməsi bərpa edildi. Bu qələbə bəşər tarixinə faşizm üzərində Qələbə günü kimi əbədi olaraq həqq olunmuşdur və buna görə də “Qələbə” naminə özlərini qurban vermiş şəhidlərin xatirəsi, bu qələbəni alnı açıq qarşılayaraq şanlı veteran adı ilə indi ömür sürənlər heç bir zaman unudulmayacaqdır. Faşizm üzərində qələbənin 40-cı ildönümü (1985) günlərində Azərbaycanın müharibə veteranlarından 60 min nəfərinə I və II dərəcəli “Vətən müharibəsi” ordeni verildi. Bunların hamısı həmin müharibənin atəş cəbhələrində fəal vuruşmuş və xüsusi xidmətləri olmuş veteranlardır. 1987-ci ilin ikinci yarısında Azərbaycanın bütün şəhər və rayonlarında Veteran Şuraları yaradıldı və Respublika Veteranlar Şurası təşkil edildi. Rayonlarda keçirilən təsis konfranslarından sonra bütün iri müəssisə və təşkilatlarda da veteranlar şuraları yaradıldı. 1991-ci ilin sonunda SSRİ-nin dağılması zəminində keçid dövrü başlandı və bu dövrün əvvəlində Azərbaycanda yaşayan müharibə veteranları üçün də yeni vəziyyət yarandı. Belə ki, bu veteranlar hər addımda təhqir edilir, Rusiyanı müdafiə etmiş qüvvə kimi hallandırılırdı. Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən çıxmaq üçün bu müdrik insanlardan məsləhət almaq, gənclərin hərbi vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsində istifadə etmək əvəzinə veteranlar baykot edildilər. AXC-Müsavat iqtidarının bir illik hakimiyyəti dövrü (1991/92-1992/93) daxili və xüsusilə xarici siyasət tam naşı səviyyədə, populist şüarlar ətrafında aparılırdı. Yekəxanalıq səviyyəsində aparılan xarici siyasət sahəsində “Şimali və Cənubi Azərbaycanı birləşdirmək”, “Çinə türk bayrağı sancmaq”, Ermənistana atom bombası atmaq kimi cəfəng və gülünc şüarlar və təkliflər irəli atılırdı. 103 Aydındır ki, yalnız Türkiyəyə arxalanmaq yolu ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək mümkün deyildi. Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərliyə qayıtdığı ilk günlərdən başlayaraq xarici siyasətdə Azərbaycanın pozulmuş ərazi bütövlüyü tələbinin beynəlxalq hüquq normaları əsasında qarşıya qoyulması məsələsini ön plana çəkdi. Bunun vacibliyi ondan ibarət idi ki, erməni siyasətçiləri Dağlıq Qarabağ məsələsində beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın təcavüzkar obrazını yaratmışdılar və bu böhtanı alt-üst etmədən münaqişənin hər hansı bir yol ilə həll edilməsi haqda tələb və təklif vermək sadəlövhlük olardı. Yeni təfəkkürə malik dünya miqyaslı siyasətçi Heydər Əliyev özünün xaricə səfərlərindəki tutarlı və əyani çıxışları, eləcə də diplomatik kanallarla istiqamətləndirdiyi siyasəti nəticəsində bu vəzifəni nəinki həll etdi, eyni zamanda ona nail oldu ki, indi Azərbaycan Amerika Birləşmiş Ştatları üçün, Xəzəryanı və Qara dəniz hövzəsi dövlətləri üçün strateji əhəmiyyət kəsb edən bir ölkəyə çevrilmişdir. İndi Azərbaycan dünya miqyasında tanınan və mövqeyi ilə hesablaşılan bir dövlətdir. Hazırda Azərbaycanda 25 ölkənin səfirliyi mövcuddur, 29 ölkənin isə başqa ölkələrdəki səfirləri eyni zamanda Azərbaycanda da akkredite edilmişlər. Azərbaycanın isə hələlik 16 ölkədə səfirliyi fəaliyyət göstərir. Beləliklə, Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi öz beynəlxalq hörmətini və imicini xeyli yüksəldə bilmişdir. Heydər Əliyevin Respublika Prezidenti kimi 1994-cü ildə imzaladığı “Veteranlar haqqında qanun”da müəyyən edildi ki, veteranlar sırasına 1) Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində və faşizmə qarşı aparılan müqavimət hərəkatlarında bilavasitə iştirak etmiş döyüşçü və komandirlər, 2) Həmin müharibə illərində hərbi xidmətdə olmuş, lakin özündən asılı olmayaraq döyüş cəbhələrinə göndərilməmiş hərbi qulluqçular, 3) Göstərilən müharibə illərində arxa cəbhədə qələbə naminə fədakar əməklə məşğul olmuş və 4) II dünya müharibəsi illərində hüquq-mühafizə orqanlarında və sərhəd qoşunlarında xidmət etmiş şəxslər daxildirlər. 1991-ci ildə Azərbaycanın öz dövlət müstəqilliyini bərpa (1920-ci ilin 28 aprelində itirilmişdi) etməsi ilə əlaqədar olaraq indi müstəqil Azərbaycanda silahlı qüvvələrin yaradılması günü 26 iyun (1918-ci ildən), sərhəd qoşunları yaradılması isə 16 dekabr (1918) hesab edilir və tarixi günlər kimi qeyd edilir. Azərbaycanın öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi dövrü (1991) ona qarşı Ermənistan işğalçılarının Dağlıq Qarabağı öz ərazilərinə birləşdirmək üçün davam etdirdikləri müharibə dövrünə təsadüf etdiyinə görə çox ağrılı və gərgin olmuşdur. Bu dövrün ən ağrılı cəhəti nizami milli ordu hissələrinin təşkil edilməməsi üzündən erməni işğalına qarşı hərbi müqavimətin zəifliyi oldu. Belə ki, xırda hərbi dəstələr və Daxili İşlər Nazirliyinin cəbhələrə qısa müddətə göndərdiyi döyüş 104 dəstələri ümumi komandanlığa tabe olmurdu və faktiki olaraq belə komandanlıq da yox idi. Cəbhələrdə partizan müharibəsinə oxşar bir üsulla döyüşlər gedir və erməni ordu hissələri ərazilərimizi zəbt etməkdə davam edirdilər. Ermənistanın faşistləşmiş ordu hissələri ilə apardığımız vətən müharibəsində ən uğursuz dövr özlərini “cəbhəçi” adlandıran bəylərin ölkəyə rəhbərlik etdiyi bir illik (1992-93) dövr oldu. Dağlıq Qarabağın Ermənistanın idarəçiliyinə keçirilməsi üçün Laçın dəhlizinin açılmasına şərait də cəbhəçi “bəylər” və şəxsən prezident Əbülfəz Elçibəy tərəfindən yaradıldı. Belə xəyanəti edən “cəbhəçi bəylər” hakimiyyətdə olduqları bir il müddətində II dünya müharibəsi veteranlarının məsləhətlərindən və bacarıqlarından istifadə etsəydilər, cəbhələrdə uğursuzluqlar qat-qat az olardı. Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində Azərbaycandan 700 min nəfərə qədər döyüşçü olmuş və bunların yarısına qədəri cəbhələrdə və Avropada müqavimət hərəkatlarında həlak olaraq əbədiyyata qovuşmuşlar. Öz vətənləri Azərbaycana qayıtmış döyüşçülərin sayı isə ilbəil azaldı və “Qələbə”nin 50 illiyi (1995-ci il) dövrü bunların sayı 32 min nəfərə endi. 80-cı illərin sonlarında Azərbaycana Əfqanıstanda döyüşmüş hərbçilərin qayıtması başlandı. Sovetlər İttifaqının dağılmasının başlanğıcını onun heç bir əsas olmadan qonşu Əfqanıstana qarşı 1979-cu ildə müharibə başlamasını hesab etmək olar. Buna cavab olaraq bir sıra ölkələr (Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Çin, Misir, İngiltərə) gizli yolla Əfqanıstana hərbi kömək etməyə başladılar. Və nəticədə 9 illik ağır müharibədən sonra Sovet qoşunları Əfqanıstanı biabırcasına tərk etməyə məcbur oldular. Bundan sonra yerlərdə Əfqanıstan döyüşçüləri təşkilatı da yaradılmağa başlandı. Əfqanıstanda 40-cı Sovet ordusunun itkiləri haqqında dəqiq məlumat verilmir. Həlak olanların sayının 14613 nəfər olduğu bildirilir. Azərbaycandan isə Əfqanıstanda aparılan döyüşlərdə 7 min nəfərə qədər iştirak etmişdi və bunlardan 208 nəfəri həlak olmuşdur. 1994-cü ildə Azərbaycan-Ermənistan döyüş cəbhələrində atəşkəsə nail olunduqdan sonra “Azərbaycan Vətən Müharibəsi döyüşçüləri birliyi” və “Qarabağ Müharibəsi əlilləri” təşkilatları yaradıldı. Bundan başqa Azərbaycanda Çernobil qəzasında zərərçəkmişlərin (şüalanmaq əsasında) və Bakıda 1990-cu il yanvar faciəsi qurbanlarının təşkilatları da vardır. Əlbəttə, bütün bu veteran təşkilatlarının vahid bir mərkəzdən idarə olunması (tərkibdə müvafiq seksiya və ya bölmələrin olması şərti ilə) idarəçiliyi asanlaşdırar və işi gücləndirərdi. Prezident Heydər Əliyevin II dünya müharibəsinin başa çatmasının 50 illiyi ilə əlaqədar 1995-ci ilin yanvar-may aylarında etdiyi çıxışları və imzaladığı 105 fərmanları 1995-ci ildə “Azərbaycan xalqının hünəri əbədi yaşayacaqdır” adlı kitabçada toplanmışdır. Hazırda respublika Veteranlar şurasına general-mayor Bahadur Məmməd oğlu Hüseynov rəhbərlik edir (şuranın ilk sədri isə general-mayor Mustafa Cəfər oğlu Nəsirov olmuşdur). Respublika Veteranlar Şurası sədrinin birinci müavini fəal müharibə iştirakçısı Balaoğlan Rüstəmovdur. Respublika Veteranlar Şurasının tərkibində olanlar: Çingiz Həsənov, Əlövsət Baxışev, Nağı Qasımov, əmək veteranı Şəfiqə Abdullayevadır. Bakı şəhər Veteranlar şurasına polkovnik Səlim Səlimov, Bakı şəhər veteranlar komitəsinə polkovnik Ağasəf Haqverdiyev başçılıq edirlər. Respublika Veteranlar şurası keçmiş SSRİ məkanında yerləşən müstəqil dövlətlərin, eləcə də bir sıra digər ölkələrin veteran təşkilatları ilə öz əlaqələrini genişləndirir və müvafiq beynəlxalq tədbirlərdə iştirak edir. Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|