Azərbaycanlilarin II dünya müharġBƏSĠNDƏ ĠġTĠraki

402-ci milli atıcı diviziya 
 
402-ci  milli  atıcı  diviziya  1941-ci  ilin  avqustunda  Naxçıvanda  və 
Ordubadda  təşkil  edilmişdir  və  onun  tərkibində  Azərbaycan  türkləri  90%  təşkil 
edirdi. Diviziya 1941-ci ilin oktyabrınadək İranda (Cənubi Azərbaycan) yerləşirdi. 
Bundan  sonra  Vətənə  qaytarılan  diviziya  1941-ci  ilin  oktyabrının  əvvəllərində 
Ordubad  və  Kivraq  şəhərlərindən  müharibə  zonasına  göndərildi.  Qafqaz  uğrunda 
döyüşlərə  44-cü  ordu  tərkibində  döyüşə  başlayan  diviziya  Qroznı  şəhərinin 
müdafiəsi  xəttində  (Terek  çayının  sağ  sahilində)  yerləşdirildi.  Diviziyanın 
komandiri polkovnik A.Hüseynov olmuşdur. Diviziyanın tərkibində 833-cü, 840-cı 
atıcı alayları, 960-cı topçular alayı, tank əleyhinə divizion və 4 əlavə batalyon var 
idi. 
1942-ci ilin 30 noyabrında diviziya Mazdok istiqamətində başlanan hücum 
əməliyyatlarında iştirak edərək, dekabrın ilk on günündə 34 km irəliləyə bildi. Bu 
döyüşlərdə diviziyanın 833-cü alayının komandiri mayor Akim Abbasov xüsusilə 
fərqləndi.  840-cı  alayın  komandiri  mayor  Manaf  Abdullayev  də  sərkərdəlik 
nümunəsi göstərmişdi. 
Mazdok  istiqamətindəki  döyüş  əməliyyatlarında  kapitan  Məcid  Əliyev 
(833-cü  alayın  3-cü  batalyonunun  komandiri),  baş  leytenant  Abdulla  Dadaşov 
(960-cı  topçu  alayının  2-ci  divizionu  komandiri),  leytenant  Bilal  Rəsulov  (840-cı 
atıcı alayın 2-ci batalyonu komandiri), həmin batalyonun bölmə  komandirləri baş 
leytenant  Məmməd  Tahirov  və  leytenant  Ələkbər  Hacıyev,  pulemyotçu  serjant 
Osman  Hacıyev,  döyüşçü  Mirzəyev  xüsusilə  fərqlənmişdilər.  Həmin  günlərdə 
cəbhədə  olmuş  görkəmli  şair  Rəsul  Rza  Ağcabədi  rayonunun  Hindarx  kəndində 
anadan olmuş pulemyotçu serjant Osman Abdulla oğlu Hacıyev haqqında “Osman 
Hacıyevin hünəri” adlı oçerk yazmışdı. Bu oçerkdə göstərilir ki, cəsur pulemyotçu 
Osman  Hacıyev  düşmənin  avtomatçılar  dəstəsinin  hücumlarını  iki  dəfə  dəf 
etmişdir. 
1942-ci ilin 12 dekabrından sonra diviziyanın tərkibinə yeni döyüş hissələri 
əlavə  edildi  və  o,  yeni  döyüşlərə  hazırlaşmağa  başladı.  1943-cü  ilin  ilk  üç  ayı 
ərzində diviziya Azərbaycan dilini bilən kiçik komandirlər heyəti ilə təmin olundu, 
diviziyaya  hərtərəfli  kömək  üçün  Bakıdan  müvafiq  hərbi  və  siyasi  mütəxəssislər 
göndərildi.  Az  sonra  döyüşə  hazırlanmış  1500  nəfər  402-ci  milli  diviziyanın 

---

44 
 
tərkibinə  göndərildi  və  sonrakı  illərdə  diviziya  Azərbaycandan  yeni  çağırışçılar 
dəstəsi alaraq onların da döyüşə hazırlığına başladı. 
1943-1944-cü  illərdə  402-ci  diviziya  digər  milli  diviziyaların  tərkibini 
möhkəmləndirmək  üçün  döyüşçü  və  komandirlər  hazırlamaq  üzrə  əsas  ehtiyat 
bazası kimi istifadə edilmişdir. Məsələn, diviziya 1943-cü ildə 2200 nəfər, 1944-cü 
ildə 1500 nəfər yeni çağırışçı qəbul edərək döyüşə hazırlamışdı. 
Böyük 
Vətən 
müharibəsi 
cəbhələrində 
döyüşən 
azərbaycanlı 
komandirlərdən Heybət  Heybətov, Mahmud Əbilov, Hacıbaba Zeynalov,  Tərlan 
Əliyarbəyov,  Akim  Abbasov  və  digərləri  yüksək  hərbi  sərkərdəlik  qabiliyyətinə 
malik  olduqlarını  sübut  edərək,  general-mayor rütbəsi aldılar. Müharibə illərində 
yaradılmış Milli diviziyalarda siyasi tərbiyə işlərinə respublikadan 322 nəfər rəhbər 
partiya  işçisi  göndərilmişdi.  Bunların  içərisində  polkovniklər  Xavər  Vəliyev,  
Rəşid Məcidov, Kazım İsmayılov, Mehbalı Əmiraslanov, Əbdül Rəcəbov, Ələsgər 
Qasımov  və  digərləri  var  idi.  Bu  diviziyaların  döyüşçüləri  ilə  görüşə  Səməd 
Vurğun,  Üzeyir  Hacıbəyov,  Rəsul  Rza,  Bülbül  Məmmədov,  Niyazi,  Mustafa 
Topçubaşov, Heydər Hüseynov və digər ictimai xadimlər tez-tez gedir və özləri ilə 
incəsənət kollektivləri qruplarını aparırdılar. 
Milli  diviziyalarda  Azərbaycan  dilində  12  adda  qəzet  buraxılırdı:  “Vətən 
şərəfinə”,  “Vətən  uğrunda”,  “Həyəcan”  və  başqa  adlarda  çıxan  cəbhə  qəzetləri 
redaktorları  sırasında  Rəsul  Rza,  Abbas  Zamanov,  Cəfər  Xəndan,  Əhməd  Cəmil, 
Xasay  Vəzirov,  Ənvər  Məmmədxanlı  və  digər  ədib  və  jurnalistlər  fəaliyyət 
göstərirdi.  Həmin  illərdə  bəstəkarlardan  Tofiq  Quliyev  “23-cü  diviziya”  adlı 
mahnını,  Niyazi  “402-ci  diviziya”,  “Can  Azərbaycan”,  “402”  yürüş  marşlarını 
yazmışdı.