Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
48 dəstələrinin yaradıcısı olub, sonra dəstə komandiri kimi Kaledinin əksinqilabi qüvvələrinə qarşı vuruşub. Gənc olmasına baxmayaraq 1918-ci ilin mayından Ukrayna Mərkəzi Radasına qarşı vuruşan qoşunların komandanı olan Petrov iyul ayında yeni təyinat alıb: Bakı rayonunda RSFSR XKS hərbi komissarı və Bakı XKS-yə köməyə göndərilmiş dəstənin komandiri. 125 Dəstəsində yaratdığı ciddi intizam, peşəkar hərbçilərin bilik və bacarıqlarından istifadə etmək qabiliyyəti, müxtəlif qoşun növlərindən olan kiçik hissələri dəstədə birləşdirmək bacarığı və çoxsaylı texnika onu Qafqaz İslam Ordusunun ən ciddi rəqiblərindən birinə çevirmişdi. Maraqlıdır ki, Petrovun topçuları mənşəcə latışlar idi. 126 Qırmızı Ordunun briqada komandiri İ.Y.Qabışev və Qırmızı təlimatçılar məktəbinin yaradıcısı, 1918-ci ilin iyul ayından isə dəstə komandiri praporşik F.F.Solnsev az da olsa, hərbi bilikləri ilə seçilirdilər. Qırmızı ordunun əks-kəşfiyyat xidmətinin rəisi vəzifəsini Cigityan adlı erməni icra edirdi. İngilislərlə gizli sövdələşmədə olan bu şəxs məhz S.Şaumyanın təklifi ilə belə məsul vəzifəyə təyin edilmişdi. Bakı Soveti qoşunlarının komandirləri sırasında xüsusi yeri Amazasp tuturdu. 127 Amazasp Srvatyans 1873-cü ildə Türkiyənin Van şəhərində anadan olub, gənc yaşlarından daşnaklara qoşularaq vətəndaşı olduğu Osmanlı dövlətinə qarşı təxribatlarda iştirak edib. Polis təqibindən ehtiyatlanan Amazasp erməni terrorçularının hər zaman sığındıgı yerə -Rusiya imperiyasına qaçıb. İrəvanda məskunlaşan Amazasp Şuşaya köçüb və hər iki Azərbaycan şəhərində yaşadığı dövrdə azərbaycanlılara qarşı soyqırım planlarını hazırlayanlardan biri olub. 1905-1906-cı illərdə Gəncə (Yelizavetpol) şəhərində azərbaycanlılara qarşı soyqırım törətmək planları boşa çıxan və toqquşmalarda məğlub olan Amazasp məğlubiyyətinin səbəbini Rusiya məmurlarının erməni inqilabi hərəkatını az dəstəkləməsində görürdü. Lakin çar hökumətinə qarşı planlar qurması onun 1908-ci ildə çar polisi tərəfindən həbs olunub 15 il müddətinə Sibirə sürülməsi ilə nəticələnir. 1913-cü ildə müəmmalı şəraitdə sürgündən qaçan Amazasp Avropaya, oradan isə axtarışda olduğu yerə - İstanbula yollanır. Müasir erməni tədqiqatçıları onun Sibirdən qaçışını, İstanbulda "heç kimin dəstəyi olmadan" fəaliyyət göstərməsini az qala möcüzə kimi qələmə verir, lakin "möcüzənin" səbəbi 1914-cü ildə Amazaspın rus xəfiyyəsi olduğu aşkar ediləndə üzə çıxır. Təsadüfi deyil ki, 1908-ci ildə 15 illik sürgünə məhkum edilmiş Amazasp Rusiya ordusunun 3-cü erməni könüllü drujinasının komandiri təyin edilir, ona silah, sursat, təlimatçı və məsləhətçilər verilir. Sürgündən "qaçdığına" görə barəsində "axtarış" elan edilən caniyə hətta Rusiya ordusunun polkovniki rütbəsi verilir. Bu bir daha sübut edir ki, türk- müsəlman əhalisinə qarşı törədilən soyqırımlarda təkcə ermənilərin deyil, müxtəlif dövlətlərin, о cümlədən Rusiya imperiyasındakı ən yüksək dairələrin əli olub.Nizami Osmanlı qoşunları ilə üzbəüz döyüşə girməkdən çəkinən Amazasp erməni xislətinə xas olan tərzdə hərəkət edir: doğulub boya-başa çatdığı Van şəhərinin dinc müsəlman əhalisinə qarşı qırğın törədənlərdən biri olur. Osmanlı qoşunları yaxınlaşanda qaçıb Rusiya ordu hissələrinə qatılan Amazaspa "etnik toqquşmalarda neytral mövqe tutmağa çalışan" çar hökuməti Alaşkert bölgəsində polis rəisi olmağı tapşırır. Beləliklə, sözdə erməni vəhşiliklərini pisləyən çar məmur və hərbçiləri bu vəhşilikləri törədən bir şəxsə səlahiyyət və qüvvə verərək Rusiya ordusunun yenicə işğal etdiyi ərazilərdə "qayda-qanun yaratmağı", yəni bölgəni müsəlman əhalidən təmizləməyi tapşırırlar. 1917-ci ilin əvvəllərindən bu vəzifəni canla-başla icra etməyə başlayan Amazaspı Osmanlı ordusunun əks-hücumu, eyni zamanda rus ordusunun parçalanması qaçmağa vadar edir. Xisləti ona çıxış yolu tapmaqda kömək göstərir: Bakıya gələn Amazasp bolşeviklərə qoşulur və çox keçmir ki, S.Şaumyanın təklifi ilə 3500 nəfərlik erməni briqadasının komandiri təyin olunur. Erməni tədqiqatçılarının görkəmli sərkərdə kimi təqdim etdikləri bu "qəhrəmanın" ən böyük "hərbi uğuru" 1918-ci ilin mart ayında Bakıda, may ayında isə Qubada azərbaycanlılara qarşı soyqırımda fəal iştirakı olur. Azərbaycan Cumhuriyyətinin təşkil etdiyi fövqəladə istintaq komissıyasının materialları və A.Novaskının yekun sənədi "sərkərdənin" fəaliyyətini işıqlandırmağa imkan verir. "1918-ci il mayın 1-də 125 Yenə orada, c.452. 126 Активные борцы за Советскую власть в Азербайджане. Баку, 1957, с 181, Токаржевский Е.А. Из истории, с. 149-150. 127 ru.Hayazg.info - İNTERNET səhifəsi. Bura da digər erməni cəlladları barəsində məlumatlar verilir. Müasir ermənilər dinc, silahsız müsəlmanları qəddarlıqla öldürən qatilləri «qəhrəman» hesab edirlər. XX əsrin sonlarında Xocalı faciəsini törədən vəhşilər məhz belə məlumatlar əsasında və belə «qəhrəmanların» nümunəsində tərbiyə olunublar. 49 tanınmış daşnaksakan Amazasp və onun köməkçisi Nikolayın başçılığı ilə dəstə şəhəri (Qubanı) mühasirəyə alaraq onu toplardan, pulemyotlardan və tüfənglərdən atəşə tutdu. Dəstə maneəsiz şəhərə daxil oldu. Şəhərin tutulması müsəlman əhalinin qırılması və onlara işgəncələr verilməsi ilə müşayiət olunurdu. Ermənilər küçələrdə rast gəldikləri kişi, qadın və uşaqları amansızcasına qırır, evlərə soxulur və bütöv ailələri məhv edirdilər, heç südəmər uşaqlara da rəhm eləmirdilər... Ümumən iki minə yaxın müsəlman kişi, qadın və uşaq öldürüldü, Amazaspın dəstəsi tərəfindən şəhər talan edilmişdi: dörd milyon rubl nəğd pul, 4,5 milyon rubl dəyərində qızıl, qızıl əşyalar və daş-qaş, iyirmi beş milyon rubl məbləğində müxtəlif mallar və ərzaq məhsulları. Bundan başqa, Amazaspın dəstəsi Quba şəhərində yüz beş ev və tikilini yandırmışdı... "Yanğınlardan mülk sahiblərinə 100 milyon rubl dəyərində ziyan dəymişdi. Qubaya gəlməzdən əvvəl Amazaspın dəstəsi dəmir yolunun hər iki tərəfində yerləşən müsəlman kəndlərini məhv etmişdi.. .Ümumən Quba qəzasında Amazaspın dəstəsi 122 müsəlman kəndini darmadağın etmişdi... Dəstə Qubaya Şaumyanın istəyi ilə göndərilmiş, dəstənin tərkibi о vaxtkı hərbi komissar Korqanov tərəfindən toplanmış, iki min ermənidən ibarət olmuşdur, onların hamısı "Daşnaksutyun" partiyasına mənsub olan ermənilər idi... Dəstənin komissarı Venuns adlı birisi idi". 128 "Cəza dəstəsi" adlanan bandanın siyasi məqsədləri yox idi. Bunu Amazaspın bəyanatları da təsdiqləyir: "Mən erməni xalqının qəhrəmanı və onun maraqlarının müdafiəçisiyəm... Mən qayda-qanun yaratmaq və sovet hakimiyyəti qurmaq üçün gəlməmişəm. Mənə əmr ediblər Xəzər dənizi sahillərindən Şahdağa qədər ərazidə olan müsəlmanları məhv edim". Bu sözlər bir daha sübut edir ki, Bakı Soveti komandanlığında olan ermənilər bolşevik şüarları altında azərbaycanlıları qırıb onların torpaqlarında məskunlaşmaq istəyirdilər. Qafqaz İslam Ordusunun türk-Azərbaycan hissələri ilə üzbəüz gəlməkdən qorxan Amazasp məğlubiyyətlər silsiləsi başlayan kimi Bakıdan İrana qaçır, sonra isə Ermənistana keçərək Nor- Bəyazid bölgəsində erməni hissələrinin komandiri təyin edilir. 1920-ci ildə türk qoşunları ilə döyüşlərdə məğlub edilən Amazasp Ermənistanda sovet hakimiyyətinin qurulmasını səbirsizliklə arzulayır və sovetlər yaxınlaşanda Ermənistanda qalır. Lakin bu dəfə Amazasp sahiblərini dəyişməyə imkan tapmır, 1921-ci ildə həbs edilərək İrəvan həbsxanasına atılır və burada öldürülür. Əlbəttə, Sovet Rusiyasının rəhbərliyi bütün baş verənlərdən xəbərdar idi. Lakin nəyin bahasına olursa olsun Bakı neftinə nəzarəti itirmək istəməyən bolşevik hökuməti məqsədinə çatmaq üçün şəhərdə onun adından fəaliyyət göstərən Bakı Soveti və onun üzvlərinin bütün cinayətlərinə göz yumurdu. İyulun 6-da L.Biçeraxov Qafqaz İslam Ordusuna qarşı vuruşan qoşunların baş komandanı təyin edildi, bundan sonra Qırmızı Ordunun komandanlığı tərkibində dəyişmələr olacağı ehtimal edilə bilərdi. Lakin Bakı Soveti rəhbərliyi Biçeraxovu sol cinaha göndərdi, sağ cinah və mərkəz qoşunlarına əvvəlki kimi Q.Korqanov rəhbərlik edirdi. Faktiki olaraq komanda heyətində nə keyfiyyət, nə də kəmiyyət dəyişikliyi baş verdi. Dövrün sərkərdələri sırasında Biçeraxov xüsusi yer tutur. Əslən osetin olan Lazar Fyodoroviç Biçeraxov 1882-ci ildə İmperator Mühafizə Konvoyunun zabiti ailəsində anadan olub. 1-ci Peterburq realnı məktəbini, sonra isə Alekseyev hərbi məktəbini bitirib, Tersk kazak qoşununun Qorsk-Mozdok alayında xidmət edib. I Dünya müharibəsi dövründə Qafqaz cəbhəsində vuruşub, İranda olan kazak reyd dəstələrmdən birinə rəhbərlik edib. 1917-ci ildə polkovnik rütbəsi alan Biçeraxovun ordenləri sırasında 4-cü dərəcəli Mq.Georgi ordeni də vardı. Rusiyada inqilabi hərəkatlar başlananda bolşeviklərə qarşı çıxıb, Şimali Qafqazda sovetlərə qarşı qiyam qaldırmış qardaşı Georgi Biçeraxova bütün vasitələrlə kömək edib. General Denstervil L.Biçeraxov barəsində yazırdı: "Biçeraxov qırxa yaxın yaşı olan birisidir, gözəl bədən quruluşuna malikdir, hərbçi olduğu dərhal bilinir. Müharibə şəraitində əla xidmət göstərir, bir neçə dəfə yaralanıb. Qorxmaz komandir olduğundan adamları ona çox inanırlar... Onun adamları Biçeraxovun şəxsiyyətinə sadiq qalıb onların sədaqəti sayəsində o, bir çox igidliklər göstərib. Müharibənin əvvəlində yaralandığından Biçeraxov çəliklə gəzir". 129 General Denstervil yazırdı ki, "o, bütün varlığı ilə Rusiyanın adamıdır, onun bütün planları Rusiya maraqlarının qorunmasına xidmət edir, lakin eyni zamanda bizim maraqlarla da üst-üstə düşür". Denstervilin qoşunları Bakıya gəldikdən sonra L.Biçeraxov ingilislərə göstərdiyi xidmətlərə görə iki ingilis ordeni ilə təltif edilib, ona Britaniya ordusunun generalı rütbəsi verilib. 130 Şimali Qafqazda əksinqilabçı Qafqaz-Xəzər hökumətinə rəhbərlik edən 128 Доклад Члена Чрезвычайной Следственной Комиссии Новацкогс. ARMDTA, f.1061, siyahı 1, iĢ 95, v.5-8. 129 Денстервиль, с.15. 130 Гражданская война. Энциклопедия, с.68. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|