Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи

111 
 
L.Ġ.VASSERMANIN SOSĠAL FRUSTRASĠYA SƏVĠYYƏSĠNĠN 
DĠAQNOSTĠK METODĠKASI 
V.V.Boykonun modifikasiyası 
 
AĢağıda  verilmiĢ  sorğuda  həyat  fəaliyyətinin  əsas  aspektlərindəki 
sosial nailiyyətlərdən məmnuniyyətsizliyin dərəcəsi frustrasiya olunur. 
 
Hər bir cavabı oxuyun və ən uyğun gələn cavabı qeyd edin. 
 
Siz 
aĢağıda 
adı 
çəkilən 
haldan 
(hadisədən) məmnunsunuzmu? 
Ta
m 
mə
mn
una
m 
Dah
a 
çox 
mə
mn
una
m 
Cava
b 
verm
əyə 
cətinl
ik 
çəkirə
m 
Daha 
çox 
məmnu
n 
deyilə
m 
Ta
m 
mə
mn
un 
deyi
ləm 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1. Öz təhsilinizdən 
 
 
 
 
 
2.ĠĢ 
yoldaĢınızla 
qarĢılıqlı 
münasibətlərinizdən 
 
 
 
 
 
3.ĠĢdə  müdiriyyətlə  olan  qarĢılıqlı 
münasibətlərdən 
 
 
 
 
 
4. 
Öz 
professional 
fəaliyyətiniz 
subyektləri  ilə  (pasientlər,  müĢtərilər, 
tələbələr 
və 
s.) 
qarĢılıqlı 
münasibətlərinizdən 
 
 
 
 
 
5. 
Ümumiyyətlə 
öz 
iĢinizin 
məzmunundan 
 
 
 
 
 
6.Professional 
fəaliyyətin 
(təhsilin) 
Ģəraitindən 
 
 
 
 
 
7. Cəmiyyətdə tutduğun yerdən 
 
 
 
 
 
8. Maddi vəziyyətdən 
 
 
 
 
 
9. Mənzil – məiĢət Ģəraitindən 
 
 
 
 
 
10. 
Həyat 
yoldaĢınızla 
münasibətlərinizdən 
 
 
 
 
 
11.UĢaqla 
(uĢaqlarla) 
olan 
münasibətlərinizdən 
 
 
 
 
 
12.Valideynlərinizlə 
olan 
münasibətlərinizdən 
 
 
 
 
 
13. 
Cəmiyyətdə 
(dövlətdə) 
olan 
vəziyyətdən 
 
 
 
 
 
14.Dostlar  və  yaxın  tanıĢlarla  olan 
münasibətlərdən 
 
 
 
 
 
15. 
Xidmət 
sferası 
və 
məiĢət   
 
 
 
 

---

112 
 
xidmətlərindən 
16. Tibbi xidmət sferasından 
 
 
 
 
 
17. Asudə vaxtınızı keçirməyinizdən 
 
 
 
 
 
18. Məzuniyyəti keçirmək imkanından 
 
 
 
 
 
19. Ümumiyyətlə öz həyat tərzindən 
 
 
 
 
 
20. Bütövlükdə öz həyat tərzi, yaĢamağı 
ilə 
 
 
 
 
 
 
Məlumatların iĢlənməsi 
 
Hər  bir  bənd  üzrə  frustrasiya  səviyyəsinin  göstəricisi  müəyyən 
olunur.  O,  0-4  bal  arasında  ola  bilər.  Hər  bir  cavab  variantına  bal  verilir: 
―tam məmnunam – 0‖, ―daha çox məmnunam – 1‖, cavab verməyə çətinlik 
çəkirəm – 2‖, ―daha çox məmnun deyiləm – 3‖, ―tam məmnun deyiləm – 4‖. 
 
Əgər  metodika  respondent  qrupu  arasında  göstəriciləri  aĢkara 
çıxarmaq üçün tətbiq olunursa, onda bunu etmək lazımdır: 1) bu və ya baĢqa 
cavabı  seçmiĢ  respondentlərin  sayını  ayrı-ayrılıqda  cavaba  verilmiĢ  balın 
qiymətinə  vurun  və  hasili  əldə  edin,  2)  bu  hasillərin  cəmini  hesablayın,  3) 
onu  həmin  bənd  üzrə  cavab  vermiĢlərin  ümumi  sayına  bölün.  Sosial 
frustiyasının səviyyəsinin yekun orta indeksini müəyyən etmək olar. Bunun 
üçün  bütün  bəndlər  üzrə  frustrasiya  göstəricilərini  toplamaq  və  cəmi 
bəndlərin sayına (20) bölmək lazımdır. 
 
Kütləvi  tədqiqatlarda  konkret  bəndə  bu  və  ya  digər  cavab  seçmiĢ 
Ģəxslərin faizi çox tipikdir. 
 
Nəticələrin  interpretasiyası.  Sosial  frustrasiya  səviyyəsi  haqqında 
nəticələr  hər  bir  bənd  üzrə  balın  kəmiyyətini  (orta  bal)  nəzərə  almaqla 
çıxarılır. Bal nə qədər böyük olarsa, sosial frustrasiyanın səviyyəsi də bir o 
qədər yüksək olur: 
 
3,5 – 4 bal – frustrasiyanın çox yüksək səviyyəsi; 
 
3,0 – 3,4 – frustrasiyanın yüksək səviyyəsi; 
 
2,5 – 2,9 – frustrasiyanın orta səviyyəsi; 
 
2,0 – 2,4 – frustrasiyanın qeyri-müəyyən səviyyəsi; 
 
1,5 – 1,9 – frustrasiyanın aĢağı səviyyəsi; 
 
0,5- 1,4  - çox aĢağı səviyyə; 
 
0 – 0,5 – frustrasiyanın yoxluğu (demək olar ki, yoxluğu). 
 
Psixikanın təzyiq altında qalması rejimində pozucu  
emosional vəziyyətlər 
 
 
Burada  distimiya,  depressiya,  apatiya,  hipotemiya,  çaĢqınlıq, 
həyəcan,  qorxu,  sərsəm  əhvali-ruhiyyə  haqqında  danıĢmaq  lazımdır. 
Məzmununa  görəv  çox  müxtəlif  olan  bu  emosional  vəziyyətlərin  bir  sıra 
ümumi əlamətləri var: 

---

113 
 
 
-  Ģəxsiyyət  xarici  təsirlərə  pozucu  emosional  vəziyyətin  yardımı  ilə 
olduğundan baĢqa cür reaksiya vermir. O, çox müxtəlif stimulların (mənfi və 
ya müsbət) təsiri altında daha da ağırlaĢa bilər; 
 
- dayanıqlı qorxu çəkənə cəsurluğun çox böyük səylə təlqin edilməsi 
onda qorxu hissini bir o qədər artırır. 
 
-  intellekt  yaranan  energetik  rejimdə  öz  vəzifəsinin  öhdəsindən 
gəlmir.  ġəxsiyyətin  xarici  təsirlərin  və  təəssüratların  qiymətləndirilməsi 
iĢində  onun  rolu  demək  olar  ki,  hiss  olunmur.  Hər  bir  halda  zəka  və  iradə 
insana  emosional  vəziyyətlərin  qeyri-adekvatlığını  tez  və  müvəffəqiyyətlə 
aradan  qaldırmağa,  onlara  kommunikabelli  (ünsiyyətcillik)  forma  verməyə 
yardım etmirlər. 
 
-  emosional  normanın  bərpası  üçün  vaxt,  dinclik,  ətrafdakıların 
yardımı,  o  cümlədən  də  tibbi  yardım  lazımdır.  Pozucu  emosional 
vəziyyətlərdən  hər  biri  özünü  normal  həddə  biruzə  verə  bilər  və  ya  psixi 
pozğunluq həddinə çata bilər, yəni  psixopatoloji forma ala bilər. Sonuncusu 
müĢayiətedici faktorların olması zamanı baĢ verir.  
Vəziyyətin  psixopatoloji  pozulması  sinir-psixi  tonusunun  ümumi 
dəyiĢilməsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Öz  növbəsində  sinir-psixi  tonusunun 
davamlı dəyiĢilməsinə səbəblər aĢağıdakılardı: 
- beynin üzvi zədələnmələri. Bu halda pozulmalar daha geniĢ və dərin 
olurlar; 
 
-  sinir  sisteminin  qüsurları.  Adətən  sinir  sistemi  xəstəliklər  və  psixi 
travmalar nəticəsində zəifləmiĢ olur; 
 
- xarici səbələr üzündən. Onların arasında psixi stress, intoksikasiya, 
zədələnmələr törədə bilənlər var; 
 
-  somatik  xəstəliklər.  Bu  və  ya  digər  orqanın  xəstəliyi  beyinin,  sinir 
sisteminin,  maddələr  mübadiləsinin  onlarla  bağlı  sahələrinin  iĢinin 
pozulmasına  səbəb  olur  ki,  bu  da  gerçəkliyin  emosional  və  bəzən  də 
intellektual inikasında dəyiĢikliklərə səbəb olur. 
 
Vəziyyətin  pozulmaları  öz  təzahürünə  görə  müxtəlif  cür  olsalar  da, 
onlar eyni mexanikaya malikdirlər: intellekt ilə emosiyalar arasında normal 
əlaqə olmur. Intellekt hansı səbəblərə görə isə (stress, intoksikasiya, travma 
və  s.  səbəbindən  beyinin  zədələnməsi)  daxili  və  xarici  təsirləri  düzgün 
qiymətləndirmir,  onların  Ģəxsiyyət  üçün  əhəmiyyətini  aĢkar  etmir.  Onun 
idarəedici  komandaları  adekvat  emosional  proqramları  və  həyat  boyu 
toplanmıĢ emosional davranıĢ stereotiplərini iĢə sala bilmir. 
 
Adekvat emosional proqramlar və stereotipləri yerinə Ģəxsiyyətə xas 
olan  eyni  bir  stereotip  avtomatik  olaraq  daim  iĢə  düĢür.  Onun  davranıĢı 
qeyri-adekvat olur, o, görünən səbəblərdən asılı deyil. 
 
 

---