Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Abid Tahirli
- Səlimə xanım Yaqub
- Osman bəy Akçoqraqlı
Bütün türklərin tərcümanı ~ 87 ~
vətənində qadağan edilmiş, xatirələrdən silinməsi üçün mümkün olan hər vasitələrdən istifadə olunmuşdur. Qaspiralının fikir və səylərinin təhrif edildiyi, xalqının amansız siyasi terrora və bitib- tükənməz məhrumiyyətlərə məruz qaldığı son yarım əsrdə onun həyatı, mühiti, şəxsiyyəti, ictimai-siyasi fikirləri, maarifçilik və yazarlıq fəaliyyətləri ilk əvvəl Rusiya, daha sonra isə bütün dünya müsəlmanlarını birləşdirmək uğrundakı uzun mübarizəsi, tarixi yöndən gerçək və obyektiv olan elmi əksini xarici alimlərin, daha çox Türk araşdırıcıların incələmələrində özünü göstərmişdir. Bu gün İsmayıl bəy Qaspiralı ilə əlaqədar həqiqətlərin göstərilməsi məlum bir gerçəkdir. Bu böyük fikir adamını və məslək mücahidinin xalqa, Sovetlərin istədiyi kimi deyil, tələb olunan şəkildə tanıdıldığı bir dövrdə yaşayırıq, onunla əlaqədar incələmələrin elmi nəticələrindən vaz keçmək mümkün deyil». («Türk alimlərinin araşdırmalarına görə Qaspiralı İsmayıl bəy» məqaləsindən).
deyil, Kazanda, Qafqazda, Türkistanda, Çin Türkistanında, Sibirdə, Rumıniyada, Bolqarıstanda, Osmanlı imperiyası daxilində, xülasə bütün Türk ölkələrində böyük bir təsirə malik oldu; Türklərin və xüsusilə Rusiya Türklərinin milli intibahında mühüm bir amil oldu. Hər tərəfdə İsmayıl bəyin bir çox təqdirgahları, ardıcılları yetişdi». «İsmayıl bəy Türk-islam dünyasında «qadın»ın yerini, mövqeyini yüksəltmək üçün də çox çalışdı. Onun bir məsələsi haqqındakı fikirləri də diqqəti cəlb edəndir: «Tərcüman»ın şüarı «Dildə, fikirdə, işdə birlik!» düsturu ilə xülasə edilirdi. Osmanlı ədəbi ləhcəsinin sadələşdirilmiş bir şəkillə qəzetini çıxaran İsmayıl
Abid Tahirli ~ 88 ~
bəy müxtəlif danışıq şivələrinə malik olan müxtəlif türk şöbələri arasında bir «ümumi ədəbi dil olmasını, türklüyün mədəni tərəqqisi üçün ən böyük vasitə hesab edirdi. O, bu çox doğru fikrini tamamilə qəbul etdirə bilmədi, lakin bu fikrin qələbəsi üçün əlindən gəldiyi qədər çalışdı. Bütün həyatını Türklüyün yüksəlməsinə sərf edən bu böyük adam Türk xalqının əbədi şükranına layiqdir». («İsmayıl bəy Qasprinski» məqaləsindən. «Cümhuriyyət» qəzeti, 7 mart, 1928, № 1377).
Ayaz bəy İshaki: «Bəli, İsmayıl bəy böyükdü, onun işləri də, etdiyi xidmətləri də böyükdür. Onun əkdiyi toxumlardan yetişəcək yemişlər də əhəmiyyətlidir. Onun əkdiyi güllərdən çıxacaq çiçəklər də dilbərdir, gözəldir. Onun təməlini qurduğu bina da sağlamdır. Artıq İsmayıl bəy aramızda yoxdur. O, darürrahata getdi. Lakin onun əkdiyi toxumlar, çiçəklər, peyvənd etdiyi ağaclar bütün Rusiya boyunca dağıldı. Milyonlarla tələbələri onun başlatdığı işi alıb götürməyə, onun götürdüyü işləri böyütməyə başladılar. Belə ulu bir ataları olduğuna sevinərək işin sonuna götürülə biləcəyinə iman edərək işə girişdilər. Bu qəhrəman atalarının nümunə və misal edərək canlı imandan təcəssüm edən atalarının cızdığı yoldan ayrılmamağa əzm edərək işə tutuşdular». («Böyük ustad İsmayıl bəy» məqaləsindən. «İl» qəzeti, 1914, № 40).
Səlimə xanım Yaqub: «İsmayıl bəy müsəlman qadın- qızlarının mənsub olduqları milləti minillik uzaq yuxusundan oyatdı. Kişilərin qalın qafalarına qadın-qızların hicabdan, əsarətdən
Bütün türklərin tərcümanı ~ 89 ~
xilas olmaları, onların da oxumaları lazım gəldiyi, qadın-qızın əsir dözümsüz bir şey o cahil hüququ insaniyyəti etiraf edilməmiş, o mədəniləşməmiş qaldıqca müsəlmanların tərəqqiləri haqqında ağız açmanın belə doğru olmadığına dair fikir verdi. Xalqın mədəni, iqtisadi və ictimai cəhətdən irəliyə gedə bilməsi qadın-qızın əsirlikdən qurtulması ilə təhəqqüq edə bilir. İsmayıl bəy bunu özünün yüksək səsi ilə hər yerdə sarsılmadan, səbatla elan etdi. Bu həqiqət ona əfsanəvi Baxçasaraydakı günəşli açıq gün qədər məlumdur. Qadın-qız özünə aid məsələni anladı və onu təhəqqüq etdirmək üçün məşğul olmağa başladı. Müsəlman qadın-qızları İsmayıl bəyin məqsədini meydana çıxararaq qiymətli yolbaşçısını unudulmayacaq qədri üzərinə ən gözəl və ən mətin heykəli quracaqdırlar». («Müsəlman qadın və qızlarının hamisi İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən. «İl» qəzeti, № 101, 1914).
Krımda qurulmuş Müsəlman Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin «Müəllimlər İnstitutunun Təsis Heyəti» tərəfindən nəşr olunan bəyannamədən: «Bizi bu mühüm saatlarda milli ideal ətrafında kafi bir imanla, yüksək bir fədakarlıqla, sarsılmaz bir əzmlə toplayan nədir? Bunun tarixi ictimai səbəbləri də buna hər şeydən çox bizim cahilliyimizin ən böyük amil olduğunu hamımız təsdiq edirik. Krım müsəlmanları İcraiyyə Komitəsi elmdən, nurdan yetim qaldırılan zavalı tatar atalarını əsaslı məlumatla, həqiqi tərbiyə ilə, incə hisslərlə yüksəldəcək müəllimlər yetişdirə bilmək üçün böyük millət xadimi ölməz İsmayıl bəy adına layiq bir müəllimlər
Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|