Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Nevin Okay
- A.Battal-Taymas
- Abid Tahirli
- Yazıçı-publisist İlqar Qasımov
Bütün türklərin tərcümanı ~ 75 ~
müsəlmanlarının yaxından tanıdığı, onların yüksəlməsi üçün çalışıb, təzyiqlərə məruz qalmış ülküçü türk mütəfəkkiri və jurnalisti İsmayıl bəy Qaspiralını (1851-1914) xatırlamamaq olarmı?» («Qaspiralı İsmayıl bəy və üsuli cədidçiliyi» məqaləsindən, «Türk kültürü», № 18, 1964-cü il). «Qaspiralı türkçü olduğu qədər də islamçı idi. …Qaspiralı- nın islamlığı fanatizm və kor-koranə inanış deyildir». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 23, 1964).
İsmayıl bəy Qaspiralının bu cümləsini nə zaman oxusam, gözümün önünə dümdüz, sonu görünməyən dünyalara açılan bir düzənlikdə duymaqdan, düşünməkdən və gülməkdən məhrum edilmiş külüng vuran insan yığını gəlir. …Qaspiralı üçün əsarət problemi mədəniyyət problemidir… Qaspiralı üçün Şərq məsələsi maarif məsələsidir. … «Tərcüman» bu diyarda azadlığın da ifadəsi olduğunu göstərmişdir» («Əsir millətlər və İsmayıl Qaspiralı» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 21, 1964).
dəfə idi ki, görürdüm. Ustad bizi yaşıl rəngli bir Buxara əbası geyinmiş olduğu halda ayaq üstə qarşıladı. Qarşısında durduğumuz bu ulu şəxs ortadan bir az uca boylu, ağ üzlü, çəkmə burunlu, kəskin baxışlı idi…». («Mən onu gördüm» məqaləsindən. «Türk kültürü», № 69, 1968).
Abid Tahirli ~ 76 ~
simalarından biri şübhəsiz, İsmayıl bəy Qaspiralı və qəzetlərindən də biri onun çıxardığı «Tərcüman» qəzetidir. … «Tərcüman» qəzetinin təsiri rusların «Novoye vremya», ingilislərin «Taym» qəzetinin təsirindən min dəfə böyük olmuşdur» («İsmayıl Qaspiralı və «Tərcüman» qəzeti», «Türk kültürü» dərgisi, № 69, 1968).
«Türk ansiklopedisi»: «İ.Qaspiralı üçün tək şərəfli vəzifə millətdaşlarını və dindaşlarını oyandırmaq və tərəqqi etdirmək yolunda mübarizə etmək və çalışmaqdır» («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən, VII cild, Ankara, 1969). İsmayıl Asanoğlu Kərim: «Qasprinski müəllim olaraq məktəb və mədrəsələr üçün bir sıra gərəkli dərsliklər hazırladı. Bunların arasında matematikalar («Hesab muxtasar. Amel xamse və mesail-i-xesabie», «Muxtasar ilm-i-hesab»), qrammatikalar («Sarf- ı-türk», «İlm-i-sarf») və bir çox digərləri var. Onun özü hazırladığı «Rəhbər-i-muallim» və bir neçə cildlik «Xoca-i-subyan» dərsliyi 30-a yaxın dəfə nəşr edilmişdir. Qasprinskinin nəşr etdiyi dərsliklərin çoxu Avropa standartlarına uyğundur». («Qasprinskinin kitabları» məqaləsindən).
Yazıçı-publisist İlqar Qasımov: «Türk xalqlarının maariflənməsində mədəni inqilab edən böyük mütəfəkkir İsmayıl bəy Qaspiralı xalqa xidməti əsas tutub ömrünün otuz ilini onların Bütün türklərin tərcümanı ~ 77 ~
savadlanmasına və biliklərə yiyələnməsinə bağışladı». («Uzaqgörən maarifçi» məqaləsindən, «Azərbaycan müəllimi», 19 aprel 2001). «İsmayıl bəyin təhsildə apardığı islahatlar xalq və cəmiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Bu yeniliyin ilkin mərhələsində əleyhdarları tərəfdaşlarından qat-qat çox oldu. Dindarlar və fanatiklər İsmayıl bəyin ideyalarına qarşı sərt mövqe tutub onu islamdan üz döndərən bir adam kimi günahlandırdılar. Lakin cəhalətə qarşı mübarizəyə qalxan böyük islahatçı öz əqidəsindən dönmədi, bu istiqamətdə işlərini səbrlə davam etdirib, təhsildəki islahatlarını mərhələlərlə həyata keçirdi. Bütün ömrü boyu islam dininə hörmətlə yanaşan və onu təbliğ edən İsmayıl bəy Quranın müqəddəsliyini etiraf edib, maarifin xalqa xidmətindəki rolunu açıqlayıb yazırdı: «Quran bizim müqəddəs kitabımızdır. O bizi oxumağa, işləməyə və doğru yaşamağa çağırır. Maarif də insana xidmət edir. Bəzi müsəlmanlar fikirləşir ki, Quran və maarif bir- birinə mane olur, əksinə. Mənəvi ruhumuzun saflığı üçün Quran lazımdır. Maarif isə bədənimizin sağlamlığına xidmət edir». («Uzaqgörən maarifçi» məqaləsindən. «Azərbaycan müəllimi», 19 aprel 2001). «Dildə, fikirdə, işdə birlik» şüarı altında türk tatarların birliyə səsləyən böyük mütəfəkkir İsmayıl bəy Qasprinski, heç bir mübaliğəsiz deyə bilərik ki, hələ sağlığında nəhəng Avrasiya materikində yaşayan bütün türk xalqları arasında geniş tanınıb, onların, eləcə də Şərq müsəlmanlarının dərin hörmətini qazanıb. Türk dünyasında böyük nüfuza malik olan İsmayıl bəy Qasprinski sadə xalqdan tutmuş ən mötəbər dairələrə qədər daima rəğbətlə qarşılanıb və alqışlanıb. Krım-tatar ədəbiyyatşünası, filologiya elmləri doktoru, professor İsmayıl Həsən oğlu Kərim türk xalqlarının Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|