Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 Bütün bu keyfiyyətlərin hamısının səbəbi yalnız bir mənbədəndir ki, cənab Qoqol şairdir, əsl həyat şairidir...” 1 V.Q. Belinski bu sözlərlə əsl poeziya nümunələrinin - həqiqi şerin və nəsrin xəlqilik, sadəlik, həqiqət, orijinallıq kimi mühüm keyfiyyətləri ilə yanaşı, həyat həqiqətini təsvir etməyin bədiilik prinsipinin - komizmin də mühüm rolunu ümumiləşdirmişdir. ”Yazıçının vəzifəsi həqiqəti söyləməkdir. Və onu elə söyləməlidir ki, yadda qalsın, adamlar onu oxusun və başa düşsün” deyən məşhur Amerika yazıçısı U.Folkner də həqiqi nəsr nümunələrinin şair əməyinin məhsulu kimi meydana çıxdığını qeyd etmişdir. ”Mənim nəsrim poeziyadır” - deyən yazıçı janrlar arasındakı rabitəni qəribə düşünmüşdür: ”Mənə elə gəlir ki, hər bir romançı uğur- suzluğa uğramış şairdir. Daha doğrusu, adam əvvəlcə şeir yazmağa çalışıb, əmin olub ki, bacarmır. Bunun ardınca, öz formasının mürəkkəbliyinə görə poeziyadan sonra ikinci yerdə duran hekayə jan- rını təcrübədən keçirib. Lakin burada da məğlubiyyətə uğrayaraq, ro- man yazmağa başlayıb.” 2 Folkner burada konkret bir yazıçıdan deyil, ümumən romançı-yazıçının yaradıcılıq yolundan danışır və bu sözlərdən o da aydın olur ki, hər bir nəsr əsəri həyat həqiqətini yüksək bədii formada əks etdirirsə, o, bir poeziya nümunəsi kimi qəbul ol- unur.
Bizim ədəbiyyatımız yeni realist nəsrin inkişafı sahəsində C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, Y.V.Çəmənzəminli, B.Talıblı, T.Ş.Simürğ, Qantəmir, M.S.Ordubadi, Mir Cəlal, S.Rəhman, M.İbrahimov, S.Rəhimov, H.Mehdi, Ə.Əbülhəsən, Ə.Vəliyev, B.Bayramov, İ.Şıxlı kimi görkəmli sənət ustalarına minnətdardır. Hazırkı nəsrin aparıcı qüvvələri - İ.Hüseynov, S.Əhmədov, F.Kərimzadə, Anar, Elçin, Y.Səmədoğlu, Ə.Əylisli, İ.Məlikzadə, S.Azəri, M.Süleymanlı və b. hekayə və povestlərlə irəliləyərək 70-80- ci illərdə ədəbiyyatımızı zənginləşdirmişlər. İ.Hüseynovun ”Məhşər”, ”İdeal”, F.Kərimzadənin ”Qarlı aşırım”, ”Xudafərin körpüsü”, ”Çaldıran döyüşü” romanları, S. Əhmədovun dalbadal nəşr etdirdiyi ”Yaşıl teatr”, ”Toğana” və s. əsərləri, Anar, Elçin, Y.Səmədoğlu, İ.Məlikzadə, S.Azəri və başqalarının 80-ci illərdə meydana çıxan ilk romanları (”Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”, ”Mahmud və Məryəm”, ”Qətl günü”, ”Qırmızı yağış”, ”Dalanda” və s.) ədəbiyyatımızda roman janrı sahəsində böyük bir canlanma idi.
1 Â.Ã.Áåëèíñêè. Ðóñ ÿäÿáèééàòû êëàññèêëÿðè ùàããûíäà,Áàêû, 1954, ñ.286.. 2 Ó.Ôîëüêíåð. Ñòàòüè. Ðå÷è. Èíòåðâüþ.Ïèñüìà.- Ìîñêâà,1985, ñ.21 23 Ən müdrik olan zaman özüdür və zaman özü bu əsərləri saf- çürük edəcəkdir. İndilikdə onu deyə bilərik ki, bu əsərlər içərisində həqiqi poeziya nümunələri var və onlar gələcəkdə də oxucunu özünə cəlb edəcəkdir. Bu əsərlərdən və xüsusilə İ. Əfəndiyevin həqiqi poeziya nümunəsi olan nəsrindən çox şey öyrənmək olar.
çirməyə çalışdıq. Bütövlükdə nəsr problemlərinin tədqiqi böyük qüvvə və uzun axtarışlar tələb edir. 1982-1996
24 MİRZƏ CƏLİLİN HAQ YOLU
M. F. Axundovun milli dilimizin inkişafı sahəsində xidmətlərindən bəhs edərkən prof. B.Çobanzadə yazırdı ki, onun ədəbi dilimizə gətirdiyi yenilik ”Kolumb yumurtası kimi çox sadə və bəsit idi: canlı dili ədəbiyyata daxil etmək.” 1 . Kolumb bütün əfsanələri puç edərək Yerin kürə şəklində olduğunu əməli şəkildə sübut etdiyi kimi, M. F. Axundov da milli dilimizin inkişafı üçün canlı xalq danışıq dilinin yeganə və əsas mənbə olduğunu, ədəbi dil ilə canlı xalq dili arasındakı uçurumun məhv edilməsinin labüdlüyünü öz yaradıcılığı ilə parlaq şəkildə isbat etdi. Onun nəzəri və xüsusən praktik işi - ko- mediya dili milli ədəbi dilin elə sürətli inkişafını təmin etdi ki, Volqaboyu tatarları müstəsna olmaqla, qalan türkdilli xalqlar belə bir inkişaf səviyyəsinə yalnız 1905-ci il inqilabından sonra nail oldular 2 .
ədəbi dilin müxtəlif təmayüllər tərəfindən milli zəmindən uzaqlaş- dırıldığı, Mirzə Fətəlinin böyük ideyalarının təhlükə qarşısında qaldığı dövrdə canlı xalq dili ilə əlaqəni daha da möhkəmləndirmək, rəsmi dairələrdə, mətbuatda, elmi və bədii kitablarda onun hüquqlarını təmin etmək və genişləndirmək uğrunda gərgin mübarizə zərurəti ortaya çıx- ırdı. C. Məmmədquluzadə bu zərurəti vaxtında və tam mənası ilə başa düşən, onu həyata keçirmək uğrunda var qüvvəsi ilə çalışan ən görkəmli sənətkarlarımızdan biri oldu. C. Məmmədquluzadə hələ inqilabdan əvvəl ədəbi-bədii dilin, mətbuat dilinin təmizliyi və inkişafı, bədii dil ilə xalq dili arasındakı səddin məhv edilməsi, xalq dili söz və ifadələrinin bədii dildə üstün və aparıcı mövqeyi, dilin sadəliyi, təbiiliyi və təmizliyi uğrunda görkəmli bir jurnalist və yazıçı kimi yorulmadan mübarizə aparmışdır. Böyük ədib 20-dən artıq felyetonunda ya bilavasitə, ya da dolayı yolla dilin saflığı, əlifba və orfoqrafiya, ədəbi-bədii dil və mətbuat dili kimi mühüm məsələlərə toxunmuşdur. O, publisistik məqalə və çıxışları, kəskin ifşaçı felyetonları ilə canlı xalq dilini təbliğ və təşviq etməklə, yad təmayüllərə qarşı amansız mübariz kimi tanınmış, monumental hekayə və pyesləri ilə xalq dilinin ecazkar qüvvəsini, sadəlik, şirinlik, ifadəlilik xüsusiyyətlərini praktik və əyani şəkildə ortaya çıxarmışdır. Böyük ədib cəmiyyətin, millətin həyatında dilin misilsiz rolunu
1 Á.×îáàíçàäÿ.Éàçû÷ûëàðûìûçûí äèëè ùàããûíäà. «Èíãèëàá âÿ ìÿäÿíèééÿò», 1933, ¹ 3. 2 Á.×îáàíçàäÿ. Ì.Ô.Àõóíäîâäà àçÿðè ëÿùúÿñè. «Ìààðèô èø÷èñè»,1928, ¹ 3. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|