Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Failatün, failatün, failatün, failat.
28 Onun danışığından anası və bacısı heç bir şey başa düşmür, qardaşları isə hədsiz dərəcədə diltəngdirlər. ”S ə m ə d V a h i d. İzdivaci-niyyət edib, toğrudan-toğruya mülaqatda bulunmaq, zərrə qədər eyb törətməz, zənnindəyəm. M i r z ə M ə m m ə d ə l i (Hirslə, Səməd Vahidə). Allah xatirinə öz dilində danış!” Yaxud:
”S ə m ə d V a h i d. Cocuq ağlamasın, bən şeir yazıyorum (Gəlib oturur yerində və Rüstəm bəyə). Dadaş, ədəbiyyatdan lazımsa, nümunə olaraq, bir şeir deyim yaz lüğətə. R ü s t ə m b ə y. Nə eybi var. Amma bu şərt ilə açıq olsun, yoxsa, doğrusu, mən sənin dilini qanmıram. S ə m ə d V a h i d (Kağızlarını əlləşdirir və bir yerdən şairanə oxuyur).
Ənzari-şəbabımda pədidar olan ey zill! Ey zilli-tüluat, oluyorsun yenə peyda!
R ü s t ə m b ə y (”eh” eləyib çönüb gedir öz stoluna tərəf). O dili mən özüm qanıram ki, lüğətə də yazım?” Senzorun suallarına onun cavabı bunlardır: ”Əvət, həpsi Əş’- ardır”. ”Əvət.” ”Həpsi Türkiyə əş’arıdır”, ”Bən özüm də şairəm, kəndim də cəmiyyəti-xeyriyyə məktəbində elmi-qafiyə dərsi diy- orum”və s. Doğrudan da, onun kitab rəfində ”Türkiyə əş’arından” baş- qa, bir şey tapılmır. Senzor bu kitabları vərəqlədikcə bəzi nümunələr oxumağa cəhd edir. Yazıçı bu yolla da Səməd Vahidi ifşa etməyə çalışır. Senzorun oxuya bildiyi şeir parçaları qəliz bir dildə yazılmış məzmunsuz nəzmdən ibarətdir. Bu şeir parçaları dramaturq tə- rəfindən seçilib əsərə salınmamışdır. Bunların çoxu türkpərəst mü- əlliflərin sevimli şah beytlərindən olub, onların dili və dünyagörüşləri üçün çox tipik idi. Səməd Vahidin oxuduğu şeir parçası ”Faust”dan guya Azərbaycan dilinə tərcümə olub, hətta bir müddət dərs kitablarını daxil edilmişdir. Ədib bu cür tərcümələrin boş taqqıltıdan ibarət olduğunu, azərbaycanlı oxucuya heç bir şey çatdırmadığını göstərmək üçün bəzən şerin bəhrini də verir ki, belə hallarda kinayə daha da kəs- kinləşmiş, məsxərə daha da güclənmiş olur: ”Senzor (bu kitabı qoyur, o biri kitabı gtürüb oxuyur).
Şö’ləyabi, xaki-paki, inkişaki-təntəraq.” Aslan bəy ana dilinə münasibətdə, əqidəcə Rüstəm bəylə, Mir- 29 zə Bəxşəli Mirzə Məmmədəli ilə birləşdiyi kimi, Hüseyn Şahid də hər cəhətdən Səməd Vahidə oxşayır. O, Səməd Vahidin dostu və ”gənc ədib” yoldaşlarındandır. Guya hər ikisi Azərbaycan dili müəllimidir. Bunlar dərs dedikləri məktəbdə Azərbaycan dilini ərəb, fars söz və tərkibləri ilə çulğaşmış türk dili ilə əvəz etdikləri üçün xeyriyyə cəmiyyətinə şikayət verilmişdir ki, ”ədəbiyyat dərsləri nəhayət çətinləşib və bizim öz milli Azərbaycan dilimiz bilmərrə nəzərdən salınıb.” Bu şikayətə cavab vermək üçün ”Möhtərəm ə’zayi-əncüman həzrətlərinə öz ixlasımı təqdim edib, mətləbin ən ibtidasından bir şəmmə izahat verməyi fərz və qərz bilib, iltimas ediyorum, əfəndim” sözləri ilə çıxışa başlayan Hüseyn Şahid nitqini bu sözlərlə bitirir:
Sanki bir nur eniyor hər fidana,
Lakin əgləncə olurkən adana, Yavru cocuqlar üşüyor!
Ağalar, bu deyilmi milli ədəbiyyat! Bu deyilmi milli türk li- sanı!” Hüseyn Şahid Azərbaycan dilini və Azərbaycan ədəbiyyatını belə başa düşür. Bəla bundadır ki, o öz qəbahətini anlamır və tutduğu yolu düzgün sayır. Bu, heç şübhəsiz, hüseyn şahidlərin aldıqları tərbiyə və təhsillə əlaqədardır. Tamamilə aşkardır ki, üç qardaş üç təmayülü təmsil edir. Ədibin üç qardaşla kifayətlənməməsi, Aslan bəy, Mirzə Bəxşəli, Hü- seyn Şahid kimi onlardan da qatı mürtəce obrazlar yaratması o deməkdir ki, üç qardaş tək deyil; bu cür qruplaşma təsadüfi olmayıb, bir axın şəklindədir. Təcrübə göstərir ki, hadisələrin qızğın dövründə onun mahiyyətini tam dərk etmək və düzgün qiymətləndirmək hamıya müyəssər olmur. Yalnız dahilər qarışıqlıq və qaranlıq içərisində işıqlı yolu seçə bilirlər. C.Məmmədquluzadənin böyüklüyü bir də ondadır ki, Azərbaycan dilinə, Azərbaycan mədəniyyətinə yabançı olmuş bu meyilləri satiranın gücü ilə vaxtında amansız şəkildə qamçılamışdır. Əsərdə ana - Zəhrabəyim, bacı - Gülbahar və çobanlar - Qənbər, Zaman, Qurban xalqı, geniş kütləni təmsil edirlər. Ana və Gülbahar vətənin - Azərbaycanın simvoludur. ”Ana - yabançılar və yadlar təzyiqi, təsiri və təhqiri altında əzilmiş, didilmiş, parçalanmış Azərbaycandır!” 1 .
1 Ìèðçÿ Èáðàùèìîâ.Áþéöê äåìîêðàò, Áàêû, 1957,ñ.152. 30 Ana həmişə narahatdır. O, oğlanlarının dilini başa düşə bilmir, onların dava-dalaşı ananın ürəyini sıxır. Xeyriyyə cəmiyyətinin yığın- cağında çıxış edənləri dinlədikdən sonra ananın: ”Qızım, bu adamlar nə danışırlar?”- sualına Gülbahar cavab verə bilmir, çünki müxtəlif istiqamətlərdə, müxtəlif dillərin qarışığından qurulmuş bu anlaşılmaz, cansıxıcı nitqlər onu mürgülədir. Ədib çox ustalıqla çatdırır ki, Rüstəm bəyin, Mirzə Məmmədəlinin, Səməd Vahidin və onların həmkarlarının dilini təkcə ana deyil, ”müsəlmanca oxumuş” Gülbahar da anlamır. Gülbahar özü də bunu dəfələrlə etiraf edir. Qardaşlardan hər biri onu öz dostuna ərə verməyə çalışır. Gülbahar xeyriyyə cəmiyyətində qardaşlarının namizədlərini dinlədikdən sonra deyir: ”Qardaşlarım, vallah, sözün doğrusu budur ki, çobanların danışığından savayı, mən bir şey başa düşmədim.” Gülbaharı, dediyimiz kimi, qar- daşların hər biri öz məsləkdaşına təslim etmək fikrindədir. Gülbahar isə ilk növbədə onların dilinə nəzər salır və buna görə də həqiqi vətən övladlarına - çobanlara rəğbət bəsləyir, qardaşların ayrılmasının, xalqın parçalanmasının səbəbini onların oxuduğu kitablarda, beləliklə, aldıqları tərbiyədə, təhsildə görür. Kitablar simvolik şəkildə müxtəlif təmayüllərin təsir mənbəyi kimi verilmişdir. Buna görə də o həmin kitabları bir-bir cırıb yandırır. Gülbaharın son səhnədə tez-tez təkrar etdiyi: ”Nə üçün hamı bir tərəfə getmir? Nə üçün hərə bir tərəfə gedir?” sualları çox mənalıdır. Bununla o, ananın dediyi kimi, ”vətənin min dərd-səri” olduğu bir zamanda vətən övladlarının müx- təlif cəbhələrə parçalanmasının səbəblərini tapmağa çalışır, bu vəziyyətə hədsiz təəssüf edir. O, qardaşlarının bütün kitablarını yandırdıqdan sonra ”ucadan mütəəssiranə” deyir: ”Qaldı bircə kitab, bu da anamın kitabı”. Bu kitabda vaxtilə ata öz əli ilə yazmışdır: ”Mən etiqad edirəm ki, mənim də balalarım dünyada hər yanı gəzib do- lansalar, genə əvvəl-axır anaları Zəhranın ətrafında gərək dolanalar; çünki ay və ulduz şəmsin zərrələri olan kimi, bunlar da analarının ayı və ulduzlarıdır. Vay o kəsin halına ki, təbiətin həmin qanununu poz- maq istəyə! Onun insafı və vicdanı ona müdamülhəyat əziyyət edəcək, nə qədər canında nəfəs var, peşiman olacaq.” Gülbahar atasının bu vəsiyyəti ilə qardaşları birləşdirməyə, dil birliyi, vətən və millət birliyi yolunda çalışmağa çağırır. Onları başa salmaq istəyir ki, xalqının dilini sevməyən, milli dilini bilməyən adam, dilin timsalında öz vətənini, öz xalqını da unutmuş olur, belə şəxslər xalqa yad olur, həmişə vicdan əzabı çəkir, xalqın hafizəsində özünə yer tuta bilmir. Lakin əsərdən göründüyü kimi, Səməd Vahid kimilər vicdan
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|