Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

37 

 

Gostərilən  hər  bir  üsulun  özünəməxsus  xüsusiyyətləri  vardir.  Ekspert 

işlərinin  məqsədindən  və  ekspert  işlərinin  növündən  asılı  olaraq  bu  üsulların  hər 

birinin  özünə  məxsus  geniş  imkanları  vardır.  Məsələn,  sənaye  məhsullarının 

keyfiyyət üzrə atestasiyası  zamanı ekspert qrupu məmulatın texnki səviyyəsini bal 

qiyməti  ilə  kartlarda  göstərirlər.  Layihələndirmə  həllinin  qiymətləndirilməsi 

zamanı  kompleks  qiymətləndirməni  keyfiyyət-analitik  metodlarından  istifadə 

edilmənin 

 

L a  y i h ə    p r o q n o z    ü s u l u . Bu üsul istınilən layihəni, yaxud da 

tanış  olmayan  məmulatların  estetik  xassələrinin  qiymətləndirilməsini  həyata 

keşirən  dizaynerlərin  iş  üslubunun  emprik  mülahizələrinə  əsaslanır.  Bu  zaman 

ekspert-dizaynşı  məmulatla  tanış  olduqdan  sonra  onun  yeniləşdirilməsi, 

funksional-konstruksiya  və  estetik  üstünlüyünün  həlli  üçün    eskizlər  varıantini 

axtarmaga başlayir. Sonra isə alınmış sxemi və eskizləri bir-birləri ilə tutuşduraraq 

bunların  hansının  qəbuledilməz  və  hansının  isə  perspektiv  olmasını  aşkar  edir. 

Nəticədə  ekspert-dizayner  məmulat  haqqında  professional  mülahizələrini 

formalaşdırır,  özünün  astarış  qeydlərinə  əsaslanaraq  onun  estetik  cəhətdən 

çatışmazlıqlarını  və  üstünlüklərini  mühakimə edir.  Əgər elmi-texniki    proqnozlar 

və  bədii-konstruksiya  lahiyələndirilməsi  haqqında  əvvəlcədən  məmularlar  əldə 

edilməklə  yeni  növ  məmulatların  estetik  keyfiyyəti  qiymətləndirilərsə,  bu  proses 

daha  da  yüngülləşir.  Layihə  proqnoz  metodu  ilə  məmulatların  estetik  üstünlükləri  

qiymətləndirildikdən bir neçə mərhələlər əldə rəhbər tutulur. 

 

I  mərhələdə  ekspert  komisiyası  təhlil  olunan  məmulatla  tanış  olur  və 

aparılacaq  təhliliu  istiqamətləri  işlənib  hazırlanır.  Bu  zaman  ekspertlər  məmulatın 

bütün texniki səmədlərini, lahiyələndirmədən əvvəlki tədqiqatları nəzərdən keşirir, 

bədii-konstruksiya təklifləri və s. diqqətlə öyrənirlər. Bunun məqsədi isə bu adları 

şəkilən  işlərdə  başverə  biləcək  nöqsanların  aşkar  edilməsidir.  Bu  proseslərin 

öyrənilməsində müəlliflərin şəxsi yaradıcılıq ideyalarının böyük əhəmiyyəti vardır. 

 

II  mərhələdə  ekspert-dizaynşı  məmulatın  layihələndirilməsi  prosesini 

öyrənərkən  yeni  ideyaların  irəli  sürülməsi  məqsədilə  lazımi  məmulatlar  toplayır. 

Sonra  isə  prinsipial  layihələrin  həlli  məqsədilə  lazımı  diapozona  malık  olan 

---

38 

varıantda  eskizlərin  hazırlanmasına  başlayır.  Bununla  da  ekspert  məmulatın 

kompozisiya həllinin növləri və tərkibinə daxil olan elementləri aşkar edir. 

 

III  mərhələdə  layihələndirmə  prosesinin  nəticəsinin  və  qiymətl\əndirmə 

kriteriyasının  formalaşdırılmasından  ibarətdir.  Aparılan  təhlilin  nəticələrinə  görə 

ekspert  öz  fikirlərində  layihələndirilmə  həllini  estetik  qiymətləndirmə  səviyyəsinə 

uygun  gələn  variantı  və  proseslərinin  özünə  məxsüs  rankasını  formalaşdırır. 

Əgərbu  variantlar  çoxluq  təşkil  edirsə,  layihə  haqqında  tam  təssəvvür  yaratmaq 

baxımından bu məmulatlar “estetik qiymətləndirmənin sahə kriteriyasıni” yaradır. 

 

IV  mərhələ  qiymətləndirmənin  aydınlaşdırılmasınından  ibarətdir.  Bu 

mərhələdə  qiymətləndirən  istifadə  edərək  ekspertlər  bu  barədə  ekspertizanın 

nəticələrində  qeydiyyat  aparır.  Bu  zaman  ekspertlərin  fikirlərindən  ortaya  şıxan 

çatışmazlıqların da səbəbləri göstərilə bilər. 

 

M  ə  n  ə  v  i  –  d  ə  y  ə  r  i  l  i  l  i  k    qiymətləndirmə  metodu  oxşarı  olmayan 

metod  olmaqla  ekspertlərin  diqqətinin  yeni  növ  məmulatların  kütləvi  estetik 

tələbatın  ödənilməsi  cəlb  edilməsinə  əsaslanır.  Yəni  ekspertlər  aydın  etməlidirlər 

ki, bu növ məmulat mədəniyyət sferasında estetik dəyərlilik obyekti rolunu oynaya 

bilərmi?  Bunun  üçün  ekspertlər  əvvəla  istehlakçılar  arasında  sosioloji  sorğular 

aparmalı  və  profesional  bədii  tənqidlərə  diqqət  yetirməli,  digər  tərəfdən  isə  bu 

məqsədlə ekspert qiymətləndirmənin xüsusi metodlarında istifadə edilir. Bunun da 

bir neçə mərhələləri vardır. 

 

I  m  ə  r  h  ə  l  ə      keyfiyyətcə  yeni  olan  məmulatla  tanışlıqdır.  Bu  mərhələdə 

ekspertlər  qiymətləndirilən  obyektin  ilkin  estetik  təəssüratlarını  qeyd  edirlər. 

Burada  ekspertlər  məmulatla,  onun  funksiyası  və  konstruksiya  əlamətləri  ilə, 

habelə istirak şəraiti və mühitin xarakteri və s. kimi hallarda yaxından tanış olurlar. 

Daha  sonra  ekspertlər  tədqiq  olunan  yeni  növ  məmulatların  estetik  dəyərliliyi 

haqqında ilkin təəssüratlarını formalaşdırırlar. 

 

II   m ə r  h ə l ə d ə    məmulatın estetik dəyərliliyi  haqqında  istehlakcıların 

fikirləri  öyrənilir.  Bunun  üçün  ekspertlər  konkret  sosioloji  tətqiqat  üsularındın 

istifadə edərək istehlskcıların arasında sorğu aparırlar. Sorğu isə anket paylamaqla, 

şifahi sorğu  və kənardan  nəzarət etməklə  başa çatdırılır.  Lakin bu  üsulla sorğu  və 

---

39 

eksperiment aparmaq  nəinki çoxlu zəymət tələb edir, eyni zamanda  uzunmüddətli 

kənardan seyr etmək heç də hər zaman mümkün olmur. 

 

III    m  ə  r  h  ə  l  ə      bədiiliyin  profesional  tənqid  edilməsi  vasitələri  və 

üsullarından  istifadə  edilməsi  mərhələsidir.  Bədii  tənqidin  əsasən  dizayn  sahəsinə 

aiddir  və  məmulatın  mədəniyyət  sahəsindəki  dəyərlilik  səviyyəsinin  aşkar 

olunmasından  ibarətdir.  Bədii  cəhətdən  tənqid  ərəfəsində  müxtəlif  istiqamətlərdə 

söylənilən  narazılıqlara  əsasən  məmulatın  yaxşı  və  pis  olması  haqqında  nəticə 

çıxarılır. 

 

IV      m  ə  r  h  ə  l  ə        estetik  qiymətləndirmə  kriteriyasının 

formalaşdırılmasından  ibarətdir.  Mədəniyyət  sferasında  formalaşmış  estetik 

qiymətləndirmə  kriteriyası  ya  ictimai  norma  və  ideya  formasında,  habelə  estetik 

xarakterə  malik  olan  müəyyən  qrup  istehlakçıların  fikirlərinə  əsaslanmalı,  yaxud 

da  ümumi  mədəniyyətin  səviyyəsinə,  üsluba,  modaya,    obrazlı  görkəmə, 

kompozisiya  bütövlüyünə,  formanın  səmərəli  təşkil  və  s.  kimi  əlamətlərə  cavab 

verən  məmulatlara  görə  müəyyənləşdirilir.  Bu  məmulatlara  görə  də  islər 

istelakçılar  və  istərsə  də  profesional  tənqidçilər  məmulatın  estetik  xassələrini 

mühakimə edirlər. 

 

V        m  ə  r  h  ə  l  ə          estetik  qiymətləndirmənin  nəticəsinin  elan  edilməsi 

adlanır.  Qiymətləndirmə  ekspertlər  tərəfindən  qəbul  edilmiş  kriteriyalara  uyğun 

olaraq həyata keçirilir. Bu bir tərəfdən ekspertizanın məqsədi və vəzifələrinə, digər 

tərəfdən  isə  ekspertlərin  profesional-nəzəri  baxımdan  müəyyən  etdikləri 

kriteriyalara cavab  verməlidir. Qiymətləndirilməxarakteristikasının  yekununa  görə 

hər  bir  ekspert  qiymətləndirilən  obyekt  haqqında  estetik  mühakimələr  çıxarır.  Bu 

mühakimələrin  yekununa  əsaslanaraq  obyekt  haqqında  ekspert  komissiyası 

kollektiv yekun fikri söyləyirlər. 

 

K  o  m  b  i  n  ə  l  ə  ş  d  i  r  i  l  m  i  ş      metod  oxşarı  olmayan  metod  hesab  

edilməklə layihə-proqnoz və mənəvi dəyərlilik metodlarını özündə cəmləşdirməklə 

sosioloji  izahat  tələb  etmir.  Bu  metod  daxılındə    məmulatın  estetik  yararlıgının 

qiymətləndirilməsinə yanaşmada hər iki üsuldan istifadə edilmə nəinki biri digərini 

---