Azяrbaycan mиllи elmlяr akademиyasы
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
121 vermişdir. Ümumiyyətlə, N.Kamal (1840-1888) M.Hadini (1879-1920) oğulluğa necə qəbul edə bilərdi. N.Kamal vəfat edəndə M.Hadinin 9 yaşı var idi. M.Ə.Rəsulzadənin haqqında söhbət gedən fikri müqayisə səciyyəsi daşıyır zənnindəyik. Yəni bu o deməkdir ki, N.Kamalın yolunu M.Hadi, Ə.Hamidin yolunu H.Cavid, M.Ə.Yurdaqulun yolunu isə Ə.Cavad davam etdirmiş, birincilər ikinciləri oğulluğa yox, əksinə, ikincilər birinciləri mənəvi atalığa qəbul etmişlər» (70, 5). Doğrudan da, Azərbaycan və Türkiyə şairlərinin ara- larındakı ədəbi yaradıcılıq ənənəsini təqlidçilik kimi başa düşmək səhvdir. Əhməd Cavad irsinin Türkiyədə yayılması və öyrənil- məsinin növbəti mərhələsində Azərbaycan mühacirlərinin bu ölkədə siyasi və elmi-ədəbi fəaliyyətləri mühüm rol oynamışdır. Belə ki, Azərbaycan mühacirləri öz nəşrlərində «Yeni Qafqasiya», «Qurtuluş», «Azərbaycan Yurd Bilgisi», «Azərbaycan» və s. jurnallarla yanaşı, Türkiyə mətbuatında, habelə ayrı-ayrı kitab və məcmuələrdə ədəbiyyat xadimləri, onların yaradıcılıqları barədə də bəhs edir, əsərlərindən nümunələr çap edirdilər. Həmin ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərimizin arasında Əhməd Cavadın da özünəməxsus xüsusi yeri var idi. 1930-cu illərdə Türkiyədə Azərbaycan ədəbiyyatı, tarixi və mədəniyyəti haqqında tez-tez bir-birindən maraqlı yazılar çap edilirdi. Belə materiallardan biri də professor Əhməd Cəfəroğlunun «Azərbaycan Yurd Bilgisi» dərgisində çap etdirdiyi «Modern Azərbaycan ədəbiyyatına toplu bir baxış» adlı geniş məqaləsi idi. Məqalədə Azərbaycan istiqlal ideyalarının bədii ədəbiy- yatda sovet dövründə də davam etdirilməsi xüsusi vur- ğulanır. Bu barədə oxuyuruq: «…Nəcəf Vəzirli, A.Şaiq, 122 M.Ordubadi, Ə.Cavad, C.Cabbarlı və sairə kimi ad qazanmış azəri sənət, ədəbiyyat kadrı bu yeni rejimdə də vəzifələrinə davam edərək, yetişdirdikləri yeni məsləkdaşları ilə bərabər, siyasi idarə səbəbiylə qismən mövzuca sosializmə yaxın, fəqət ruhən, şəklən və dilcə tamamilə milli və vətəni olan turk ədəbiyyatını inkişaf etdirməyə çalışmışlar» (153, 47). Burada bir neçə cəhət diqqəti cəlb edir: Əhməd Cəfə- roğlu Azərbaycan ədəbiyyatında yeni və milli ruhlu ədəbiyyatın nümayəndələri sırasında Əhməd Cavadın da adını çəkir. Bununla o, Ə.Cavad yaradıcılığını onun yaşlı həmkarları – N.Vəzirov, C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqver- diyev, A.Şaiq, M.S.Ordubadi və başqalarının yaradıcılığı ilə yanaşı qoyaraq, onların estafetinin layiqli davamçısı olduğunu nəzərə çatdırmışdır. Ə.Cəfəroğlu burada həm də, sovet rejimində belə, milli ruhlu ənənələrin məzmun və mahiyyətcə dəyişməyib özünü qoruyub saxladığını, yalnız zahiri və aldadıcı dəyişikliklə rejimin diqqətini yayındır- mağa çalışdığın fikri söyləmək istəmişdir. Bizcə, bu fikir də əsaslı və inandırıcıdır. Müəllifin diqqət yönəltmək istədiyi bir məqam da budur ki, sovet rejiminin bütün təqib və qadağalarına baxmayaraq, həmin milli və istiqlal ruhlu ədəbiyyata yeni-yeni ədəbi qüvvələr cəlb edilmişdir. Bu gənclər öz sələfləri ilə yanaşı, türklük ruhunu ədəbiy- yatda qoruyub saxlayır və inkişaf etdirirdilər. Belə ədəbi qüvvələr sırasına Ə.Cavadın yaxın dostu və məsləkdaşlarından olan Mikayıl Müşfiq də daxil idi. Müəllif öz məqaləsində Əhməd Cavadı xatırlayarkən onun bütün varlığını Türkiyə, türklük uğrunda mübarizəyə həsr etdiyini vurğulamışdır. Bununla o, Ə.Cavada və onun yaradıcılığına bir türk olaraq özünün sayqı və məhəbbətini də ifadə etmişdir. 123 İstiqlalçı şair olan Ə.Cavadın şeirlərinə olan bu maraq və sevginin nədən qaynaqlandığını görmək üçün Mirzəbala Məmmədzadənin 1953-cü ildə Ankarada çıxan «Azərbaycan» dərgisində çap etdirdiyi məqaləsində Ə.Cavada həsr edilən sətirlərə nəzər salmaq yerinə düşərdi. «İstiqlal zəfərinin dastanı» başlıqlı bu məqalədə Azərbaycan ədəbiyyatında milli istiqlal düşüncəsinin meydana çıxma səbəblərindən danışılır, bu zaman birinci növbədə görkəmli şairimiz Məhəmməd Hadinin vətən və hürriyyət məzmunlu şeirləri və onun müasirlərindən olan şair İbrahim Tahir Musayevin «Arzu» şeiri xatırlanır. Bildirilir ki, xalqımızın istiqlal arzusu ilk dəfə bu şeirdə üzə çıxmışdır. Həmin istiqlal arzusunun milli poeziya- mızdakı inkişaf yolundan bəhs edərkən isə M.B.Məmmədzadə haqlı olaraq Əhməd Cavad ismi üzərində dayanır. O, fikrinə belə davam edir: «Fəqət Məhəmməd Hadi hürriyyəti, İbrahim Tahir isə istiqbalı dadlı bir «Arzu» olaraq təxəyyül etmişlərdir. Harsı, ictimai, iqtisadi və siyasi sahələrdəki milli həmlələrimizin məntiqi və təbii bir nəticəsi olaraq, bu halından dinamik milli bir ideal halına inqilab edən bu «Arzu»nun yaratdığı müəzzəm istiqlal savaşını bütün səhifələri ilə böyük milli şairimiz Əhməd Cavadın ölməz misralarında canlanmış buluyoruz» (182, 3). Göründüyü kimi, müəllif milli istiqlal ideyalarının bütün inkişaf mərhələlərinin Ə.Cavadın poeziyasında öz əksini tapdığını qətiyyət və cəsarətlə söyləyir. O, 15 sentyabr 1918-ci ili – Bakının rus və daşnak qüvvələrindən azad edildiyi tarixi nəzərdə tutaraq, sovet rejiminin qurbanlarından olan Ə.Cavadın həmin tarixi günlərdə Qafqaz İslam Ordusunun və Azərbaycan Könüllülər Ordusunun yanında olduğunu və bu zəfərlərin şahidi kimi Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|