B a L o ğ L a n q u L i y e V
Yüklə 3,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
və nəzəri biliklər verilməlidir. Bunun üçün də müəllim təlimin müvəffəqiyyətlə həyata keçirməsindən ötürü ilk növbədə fiziki hərəkətlərin orqanizmə eləcə də onun orqanizmin hansı hissəsinə təsirini, sinifin (qrupun) fərdi fiziki və fizioloji imkanlarını bilməli və yeri gəldikcə tədris zamanı mütləq nəzərə almalıdır. Qeyd etməliyik ik, ibtidai təlim və orta təlim yaş dövründə uşaq və yeniyetmələrin özünəməxsus inkişaf etmə imkanları vardır. Bu yaş dövründə oğlan və qızlar daha yaxşı inkişaf edir, boy atırlar. Həmin yaşda olan uşaqların sümüklərində üzvi maddələr, eləcə də qığırdaq toxumları çoxluq təşkil edir. Bunlar isə bədənin elastik olmasına şərait yaradır və onun xarici mühitin qıcıqlarına qarşı olan davamlılığını minimuma endirir, iş görmə qabiliyyətini zəiflədir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, müvafiq profilaktiv tədbirlər görülməsə bu vaxt orqanizm müəyyən fəsadlarla üzləşə bilər. Orqanizmin intensiv sürətlə artması ilk növbədə qeyri normal bel əyriliyi ilə, yastıayaqlılıqla nəticələnir. Bunların qarşısını almaq üçün bədən tərbiyəsi proqram tədris materiallarının yerinə yetirilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Qamətin formalaşmasını və elastikliyini təmin edən, orqanizmin əzələ sümük, ürək qan-damar sistemini və tənəffüs orqanlarını möhkəmləndirən hərəkət və oyunlardan istifadə edilməlidir. Xüsusi və ümumi inkişaf etdirici əşyasız və əşyalarla fiziki hərəkətlər, gimnastika, müvazinət, dırmanma və üzgüçülük hərəkətləri icra olunmalıdır. Bədən tərbiyəsi dərslərində tez-tez xoşagəlməz hadisələrlə də qarşılaşırsan. Bu əsasən qacış zamanı, alətlərdə gimnastika hərəkətlərini yerinə yetirərkən orta məktəbyaşlı şagirdlərin xüsusən, qızların sancılanması, ürəkbulanması, başgicəllənməsi, gözləri qaralması, ürəkgetməsi halları ilə müşahidə edilir. Buna əsas səbəb orta təhsilalma dövründə şagirdlərin əzələ-gücünü, ürək qan-damar sisteminin tam şəkildə inkişafını və möhkəmliyini tapa bilməməsi ilə yanaşı beyin hərəkət mərkəzlərinin lazımınca inkişaf etməməsidir. Göstərilən vəziyyətlərin aradan qaldırılmasından ötrü açıq və təmiz havada müntəzəm olaraq yeriş, qaçış, müvazinət, hoppanma hərəkətlərini, oturaraq və döşəmədə uzanaraq hərəkətləri icra etmək lazımdır. Bu hərəkətlər qarın əzələlərini, tənəffüs üzvlərini möhkəmləndirməklə bərabər, orqanizmə ümumi inkişafetdirici müsbət təsir göstərir.
48
Orta məktəbyaşlı şagirdlərin fiziki inkişafı onların güc, sürət və çeviklik qabiliyyətlərinə də təsir edir. Tədqiqatlar nəticəsində aşkar olunmuşdur ki, kiçik məktəbyaşlarından orta məktəbyaşlarının başlanğıcına kimi (9-13 yaş) qızlarda hündürlüyə tullanma sürətlə getsə də 14-17 1aşlarda isə hündürlüyə tullanmanın nəticəsi intensiv olmur. Buna əsas səbəb kimi bu yaşlarda qızların dizi və budu açan- bükən əzələlərin zəifləməsini göstərirlər. Çünki, həmin dövrdə qızların cinsi-bioloji inkişafı bu əzələ qüvvəsinin inkişafına mane olur. Həqiqətən də həmin əzələlərin hündürlüyə tullanmada rolu əvəzedilməzdir. Təlim prosesində qızların fərdi inkişafı nəzərə alınmaqla onlara yüngül, asan icra olunan bədii gimnastika elementləri verilməlidir (iplə, lentlə, topla və s.). Fiziki hərəkətlərin köməyi ilə ağciyərlərin hava yollarını genişləndirmək, bronxları müalicə etmək olar. Hərəkətlərlə sümüklərin, sümük-bağ aparatının və oynaqların da quruluşunda müsbət dəyişiklik etmək mümkündür. Bu şərtlə ki, fizioloq alimlərin dediyi kimi gimnastika hərəkətləri ilə mərkəzi sinir aparatının (beynin) elə bir funksional inkişafına nail olmaqdır ki, bütün sümük əzələ sistemi, beynin əmrlərinə əməl edərək, sadə və mürəkkəb hərəkətləri böyük dəqiqliklə, tələb olunan qüvvə və sürətlə, arzu edilən kamilliklə icra olunsun. Bütün bunlardan belə bir qənaətə gəlmək olur ki, təlim zamanı müxtəlif ümumtəhsil pillələrində məşğul olanların fiziki inkişafı və fizioloji imkanlarını bilməklə kifayətlənməməli, onun daha uğurlu olması məqsədilə düzgün təlim və tərbiyə metodları seçib tətbiq etməyin özü də önəmlidir.
Şagirdlər ümumi orta təhsil yaş dövründən başlayaraq ümumtəhsil fənlərindən elmlərin əsaslarını öyrəndiyi kimi, fiziki tərbiyənin elmi əsaslarını onun həm nəzəri, həm də təcrübi məsələlərini də mənimsəməyə başlayırlar. Bu isə onlardan möhkəm iradəyə malik olmasını, mücərrəd təfəkkürün inkişafını, diqqətin idarə olunmasını və fəaliyyətində müstəqil olmağı tələb edir. Bu o deməkdir ki, həmin yaş
49
dövründə təlim prosesi zamanı şagirdlərin psixoloji fəaliyyətləri inkişaf etdirilməli və formalaşdırılmalıdır. Həmin vəzifələrin yerinə yetirilməsində bədən tərbiyəsinin qarşısında mühüm tələblər qoyulur və bunların lazımi səviyyədə həyata keçirilməsində fiziki tərbiyənin təlimi prosesinin optimallaşdırılması xüsusi zərurət kimi meydana çıxır.
Təlim prosesinin optimal təşkili üçün başlıca şərtlərdən biri də həmin yaşda olan şagirdlərin psixomotor fəaliyyətlərini və fiziki iərbiyə prosesində onun imkanlarını nəzərə almaq olduqca vacibdir. Əks təqdirdə hərəki bilik və bacarıqların öyrədilməsində, hərəki vərdişdərin aşılanmasında ciddi psixoloji maneələr qarşıya çıxacaq, nəzərdə tutulan pedaqoji-metodik cəhətlərin həll olunması bir o qədər də asan olmayıb çətinləşəcəkdir. Burada başlıca vəzifələr nədən ibarətdir? Fiziki hərəkətlər və oyunların təlimi zamanı ehtiyac duyulan psixomotor fəaliyyət üçün zəruri olan hansı psixoloji şərtləri, mexanizmləri nəzərə almaq lazımdır? Ümumi orta təhsil yaşlı şagirdlərin psixoloji fəaliyyətləri kiçik yaşlı uşaqların psixoloji fəaliyətinə nə qədər yaxın olsa da banlar bir- birindən əsaslı surətdə fərqlənir. Qeyd etməliyik ki, ümumtəhsil yaşlı şagirdlər bədən tərbiyəsi dərslərində bir çox vacib hərəki vərdişlərə daha tez yiyələnə bilirlər. Bu bir tərəfdən onunla izah olunur ki, bu yaşda olan şagirdlərin sümük-bağ aparatında müsbət dəyişikliklər olur, sümükləşmə prosesi xeyli güclənir, sümüklər sürətlə uzanmağa doğru inkişaf edir, ürək qan-damar, əzələ və tənəffüs sistemləri və sair möhkəmlənir, maddalər mübadiləsi daha da yaxşılaşır. Digər tərəfdən də şagirdlərin sinir sistemi öz funksional fəaliyyətini normal şəkildə icra edir. Xüsusən, orqanizmin üzv və sistemlərinin inkişafına təkan verir, möhkəmləndirir. Bu isə orqanizmin fəaliyyətinin ayrı-ayrılıqda və ya bütövlükdə ümumi məqsədə doğru yönəldilməsini təmin edir. Digər cəhətdən də oyanma prosesi ləngimə prosesinə nisbətən müəyyən üstünlük təşkil edir. Bunlar isə mütəhərrikliyin yüksəlməsi, diqqətin möhkəm olmaması, fəaliyyətin və əhval-ruhiyyənin tez-tez dəyişməsi, çoxlu planların meydana gəlməsi, eləcə də arzuların artması ilə, sonsuz və tükənməz olması ilə müşahidə edilir, öz əksini real həyatda tapır. Həmin yaş dövrünü cinsi yetişkənlik dövrü adlandırırlar. Bu da istər- Yüklə 3,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|