Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
119 «Riyazül-qüds»də də eynilə bu epizodun təsviri zamanı oxşar məzmunlu bir şeir parçası verilmişdir: Dövri-sipehri-kinə çü dutdi təriqeyi-cəfa, Qoydi bəni-bəlakeşi düşmən əlində binəva. Halimi gör, nə növdür, badi-səba, bəyan et, Səbti-Rəsulə mən' qıl, ta edə tərki-müddəa. Qılsa İraqə əzm əgər, bikəsü bimədəd qalur, Bəsteyi-dami-cövr olur bən kimi zarü mübtəla... (40b) Bu şeir parçalarının məzmunları arasında da müəyyən bir oxşarlıq müşahidə olunur. Hər iki nümunədə Müslim səbaya (səhər küləyinə) üz tutaraq xahiş edir ki, onun halını imama (ə.) çatdırsın və imamın (ə.) Kufəyə gəlməsinə mane olsun. Daha bir nümunəyə müraciət edək. «Hədiqətüs-süəda»nın beşinci babında imam Hüseyn (ə.) babasının məzarını ziyarət edərkən Füzuli onun dilindən aşağıdakı misralarla başlayan şeir parçasını verir: Əssalam, ey asitanın rəşki-firdovsi-bərin, Xakrubi-dərgəhin müjgani-çeşmi hurü eyn... Ümməti-zalim baŋa izhari-bidad etdilər, Bikəsəm, biçarəyəm, sənsən baŋa ancaq müin. (29, 172) «Riyazül-qüds»də də eyni məqamda bu misralarla başlayan şeir parçası vardır: Əssəlam, ey tacidari-mülki-iman, əssalam, Əssəlam, ey müqtədayi-əhli-imkan, əssəlam... Əssalam, ey zübdeyi-kövnü məkan, gör halımı, Daği-bidad eyləyübdür bağrımı qan, əssəlam... (34b) 120 Bu şeir parçalarının hər ikisinin eyni məqamda işlənməsi, eləcə də eyni sözlərlə başlanması və sonuncu beytlərin məzmun baxımından da müəyyən dərəcədə yaxınlığı (hər ikisində imama (ə.) zülm edilməsindən danışılır) yenə də «Riyazül-qüds»da «Hədiqətüs-süəda»nın təsirinin nəticəsi kimi qəbul edilə bilər. Füzuli ilə Bakıxanovun sözügedən əsərlərinin bu hissəsində olan daha bir şeir parçası istər quruluşca , istərsə də onlarda işlənmiş ifadələr baxımından bir-biri ilə yaxından səsləşir: «Hədiqətüs-süəda»da: Əlvida, ey sərvi-gülzari-imamət, əlvida! Əlvida, ey şəm'i-bəzmi-istiqamət, əlvida! Əlvida, ey zəhr təsirilə rəngin səbzfam, Əlvida, ey səbzeyi-baği-qiyamət, əlvida! (29, 173) «Riyazül-qüds»də: Əlvida, ey gövhəri-dürci-risalət, əlvida! Əlvida, ey əxtəri-bürci-cəlalət, əlvida! Əlvida, ey qönçeyi-əclali-zatim gülbüni, Əlvida, ey laleyi-gülzari-ismət, əlvida... (35b) Bu şeir parçalarının hər ikisi imam Hüseynin (ə.) dilindəndir, lakin onlardan birincisi (Füzulidəki) imam Həsənə (ə.) müraciətlə deyilmiş, ikincisi isə (A.Bakı- xanovdakı) həzrət Fatiməyə (ə.) ünvanlanmışdır. Bununla belə, onlarda bir-biri ilə səsləşən məqamlar az deyildir. Belə ki, onların hər ikisi «əlvida» sözləri ilə başlanır və üçüncü misra istisna olmaqla, həmin sözlə də bitir. Bundan əlavə, «əlvida» sözündən qabaq işlənmiş və qafiyə təşkil edən sözlər, 121 birincidə: «imamət», «istiqamət», «qiyamət»; ikincidə isə: «risalət», «cəlalət», «ismət» səslənmə baxımından bir-birinə yaxın sözlərdir və onlar arasında müəyyən bir uyğunluq, səsləşmə yaradır. Deməli, bu şeir parçaları arasında da açıq-aşkar səsləşmə və uyarlıq xüsusiyyətləri özünü göstərir ki, bu da «Riyazül- qüds»də «Hədiqətüs-süəda»nın təsirini sübut edən dəlillərdən biri kimi qəbul edilə bilər. Hər iki əsərdə olan daha bir eyni epizodda - imam Hüseynin (ə.) Kərbəlada düşmənlə döyüşə getməzdən öncə səhrada olan ailə üzvləri ilə vidalaşması səhnəsində imamın (ə.) dilindən verilən aşağıdakı şeir parçaları arasında da müəyyən səsləşmələr özünü göstərir: «Hədiqətüs-süəda»da: Gəldi ol dəm ki, dili-qəmnakımı şad eyləyəm, Mürği-ruhi damgahi-təndən azad eyləyəm. Gəldi ol dəm ki, bu möhnətxanəyi viran edüb, Qüds mülkinə binayi-işrət abad eyləyəm... (29, 277) «Riyazül-qüds»də: Yetdi ol dəm kim, şəhadət zövqün idrak eyləyəm, Ruzigar alayişindən damənim pak eyləyəm. Yetdi ol dəm kim, keçüb möhnətsərayi-dəhrdən, Müttəsəl məhzun olan könlüm fərəhnak eyləyəm. (63b) Füzulinin bu şeir parçasındakı birinci və üçüncü misralar «gəldi ol dəm ki» sözləri ilə başlanır. Bu baxımdan A.Bakıxanovun şeir parçasının da həmin misraları Füzulinin misraları ilə eyniyyət təşkil edir: onlar da «yetdi ol dəm kim» sözləri ilə başlanır. Aydındır ki, bu ifadələr eyni məna daşıyır. Bu iki nümunənin üçüncü misradan başqa, digər 122 misralarında «eyləyəm» sözünün rədif yerində işlənməsi də onlar arasında müəyyən səsləşmə yaradır. Bundan əlavə, yuxarıdakı şeir praçalarının ümumi məzmunları da bir-birinə uyğun gəlir. Hər iki nümunədə imam Hüseyn bu dünyanı «möhnət evi» (Füzulidə: «möhnətxanə», Bakıxanovda: «möhnətsəray») adlandıraraq onu tərk etmək vaxtının yetişdiyini bildirir və bu səbəbdən də qəlbindəki fərəh və sevinc hislərini ifadə edir. Beləliklə, bu və bu kimi digər nümunələr A.Bakı- xanovun nəsrdə olduğu kimi, nəzmdə də Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərindən ustalıqla və yaradıcılıqla bəhrələndiyini və «Riyazül-qüds»ü qələmə alarkən sələfinin güclü təsiri altında olduğunu açıq-aşkar şəkildə sübut edir. Nəhayət, «Riyazül-qüds»də «Hədiqətüs-süəda»nın təsiri məsələsi A.Bakıxanovun bu əsərinə ad seçimi məsləsində də özünü göstərir. İlk baxışda bu məsələ bir qədər qəribə görünsə də , amma bu, danılmaz bir həqiqətdir. Məsələ burasındadır ki, bu iki əsərin adlarındakı birinci tərəflər sinonimdir, hər ikisnin mənası “bağ”, “cənnət bağı” deməkdir. A.Bakıxanov bu əsərinə olduqca uğurlu bir ad seçmiş və burada həm ustadı Füzulinin əsərinin adındakı birinci tərəfin sinonimini işlətmiş, həm də öz təxəllüsündən (Qüdsi) istifadə etmişdir. Bu baxımdan yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, A.Bakıxanovun əsəri ilə Məclisinin “Cəlaül-üyun”u arasında elə bir bağlılıq nəzərə çarpmır. «Riyazül-qüds»də «Hədiqətüs-süəda»nın təsiri məsələ- sinin yekunu olaraq bir məsələyə də münasibətimizi bildirmək istəyirik. Araşdırmamızın əvvəlində qeyd et- diyimiz kimi, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında indiyədək belə fikirlər səslənmişdir ki, A. Bakıxanovun «Riyazül-qüds»ü M.Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» sına yazılmış nəzirədir (bax: 23, 84; 34, 129). «Riyazül-qüds»də olan və yuxarıda qeyd etdiyimiz mühüm bir fakt - A.Bakıxanovun birmənalı şəkildə bu əsərini «Cəlaül-üyun»un tərcüməsi adlandırması bu fikrin yalnış Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|