Biotexnologiya asoslari

Aktinomisinlar
 - antibiotik aktinomisinlar katta (yuzdan ortiq preparatlar) guruh kimyoviy 
tuzilishi jahatidan bir biriga yaqin 20 dan ortiq tur aktinomisetlar hosil qiladigan moddalar, shular 
qatorida Streptomyces antibioticus, Str.chrysomallus, Str.flavus lardir. Aktinomisinlar kimyoviy 
tuzilishi bo’yicha xromopeptidlarga kiradi, bu antibiotiklar uchun umumiy bo’lgan fenosizin 
xromofor guruhli va ikkita polipeptiddan iborat. Har bitta polipeptid tarkibiga lakton sikli kiradi, 
buning uzilishi preparatni biologik faolligini yo’qotishga olib keladi. Aktinomisinlarning xilma-
xilligi polipeptidlar molekulasi tarkibiga kiradigan aminokislotalarni xilma-xilligiga bog’liq. Bu 
guruhga kiradigan antibiotiklarning muhim xususiyati ayrim aktinomisinlar rak hosil qiluvchi 
hujayralar rivojini to’xtatish qobiliyatiga egaligidir. 
Makrolidlar
 -  bir qancha sonli birikmalarni birlashtiradi, shular ichida eng muhimlari 
eritromisin, magnomisin, pleandomisin va boshqalar. Biologik ta’siri bo’yicha makrolidlarni ikki 
guruhga bo’lish mumkin: grammusbat bakteriyalarning taraqqiyotini to’xtatuvchi antibiotiklar va 
zamburug’larga qarshi faollikka ega, bakteriyalarga kam ta’sir qiladigan antibiotiklar. Birinchi 
guruhga Str.erythreus hosil qiladigan eritromisin, oleandomisin (Str.antibioticus sintezlaydigan), 
Str.halstedii kulturasidan ajratilgan magnomisin va boshqalar;  
Ikkinchi guruhga: Str.filipensis sintezlaydigan filipin, Str.notalinsis dan olingan pimorisin va 
boshqalar. Antibiotiklar makrolidlar penisilinga, tetrasiklinga, streptomisinga chidamli 
bakteriyalarning o’sishini to’xtatadi. 
Anzamisinlar
 - bunga kiruvchi antibiotiklarni aktinomisetlar, nokardiyalar, ayrim tur yuksak 
o’simliklar sintezlaydi. Bu guruh antibiotiklar o’zining nomini molekulasining xarakterli 
tuzilishidan olgan. Guruhdagi birikmalar aromatik yadroga u bilan bog’langan makrosiklik alifatik 
bog’ga ega, uni anza-bog’ deb aytiladi (anda - lotinchada qalam degani). SHuni aytib o’tish kerakki, 
anzamisinlarning makrolid antibiotiklardan farqi ularni lakton bog’iga ega emasligidir. 
Anzomisinlar, bakteriyalarga nisbatan ayrim viruslarga va bir qancha eukariotlarga biologik ta’sir 
ko’rsatadi. Ma’lum tabiiy anzomisinlar ichida quyidagilarni aytish mumkin: streptovarisinlar 
(Str.spectobilis kulturasi hosil qiladi), rafomisinlar (Nocordia mediterranea, Micromonospora ning 
ayrim turlari hosil qiladi); galamisinlar, Micromonospora halaphytica da kuzatilgan, 
maytanzinoidlar Nocordia va ayrim o’simliklar sintezlaydi; naftomisin Str.collinus sintezlaydi; 
geldanomisin Str.hudroscopicus hayot faoliyatidagi maxsulot va boshqalar. 
Eng katta amaliy qiziqishga ega rafamisinlardir, bular juda katta guruhni tashkil qiladi 
(mingga yaqin), tabiiy va yarim sintetik preparatlardir. Bu anzamisinlar ichida rafamisin SV 

---

(riftosin); rifomisin va rifomid keng spektr ta’sirga ega antibiotiklardir, bular tibbiyotda keng 
qo’llaniladi. 
Rifampisin klinikada o’pka siliga qarshi qimmatli preparat sifatida qo’llaniladi. Bu antibiotik 
bakteriya DNK siga bog’liq bo’lgan RNK-polimerazani sintezini to’xtatadi.  
Aktinomisetlar sintez qiladigan antibiotiklarga muhim amaliy ahamiyatga ega bo’lgan 
novobiosinni albatta aytib o’tish lozim bo’ladi. Bu antibiotik Str.gpheroides kulturasidan olingan. U 
grammusbat va ayrim grammanfiy bakteriyalarni o’sishini to’xtatadi. Antibiotikni muhim 
xususiyati penisillinga, streptomisinga, eritromisinga, tetrasiklinga, neomisinga chidamli 
bakteriyalarni o’ldiradi. 
Novobiosin pnevmoniyaning turli xil shakllarini davolashda, enterokokklarga, anginalarga va 
boshqa yuqumli kasalliklarga qarshi ishlatiladi.