17
əmisi oğlu Uolter Reli nəcib adamlar olub, Oksfordda oxumuşdular. Onlar kral
sarayından icazə alıb Amerikadakı yeni limanlara və yeni vətənə yol aldılar.
1583-cü ildə Hemfri Gilbert Nyufaundlendə yollandı və öz həyatını cənub
istiqamətində məskən salmaq üçün liman axtardıqda itirdi. O, həmişə əlində kitab öz
gəmisinin göyərtəsində oturardı. Hətta dəlisov dəniz və naməlum sahil onu ciddi
surətdə hədələyəndə belə o, öz yoldaşlarına ruh verərək, ürəkdən gələn inamla
demişdi: "Biz göylərə dənizdən və qurudan daha yaxınıq".
Sonrakı 1584-cü ildə Reli cənub istiqamətində Amerikaya iki gəmi göndərdi
ki, məskunlaşmaq üçün yararlı sahil tapsın. Reli və onun adamları hələ də “El
Dorado” – ispanca «Qızıl ölkə» deməkdir, haqqındakı arzularla yaşayırdılar.
İspanların maneəçilik təhlükəsinə baxmayaraq, ingilislər bu dövrlərdən Şimali
Amerikanın məskunlaşdırılmasına başlamağa cəhd edildilər. İlk məskunlaşma
ideyasını Hemfri Gilbert həyata keçirməyə çalışdı. O, kraliça Elizabetdən çarter
alaraq Nyufaundlenddə koloniya yaratmağa cəsarətli səy göstərdi. Lakin Gilbert
gəmi qəzası nəticəsində həlak oldu və onun mantiyası özündən də daha fərasətli
adamın çiyninə düşdü. Birləşmiş Ştatlar torpağında ingilislərin koloniyalaşmasının
atası hesab olunan bu adam Uolter Reli idi. Ona da çarter verilmişdi. Relinin ilk
koloniyası 158 adamdan ibarət idi, burada qadın yox idi. Bir il sonra onlar
çətinliklərlə üzləşdiyindən Frensis Dreyk tərəfindən götürülüb İngiltərəyə aparıldı.
Bu adamlar özləri ilə tütün və kartof gətirdilər və ilk dəfə İngiltərədə onlardan
istifadə olunmasına, həmin bitkilərin tətbiq edilməsinə başladılar. Relinin özü isə
koloniyasının uğursuzluğundan məyus oldu və yeni bir cəhd etməyi qərara aldı.
1587-ci ildə o, 150 nəfərlik yeni koloniya göndərdi, onlardan 17-si qadın idi.
Con Uaytın başçılığı altında onlar Roanoka gəlib çıxdılar. Sonra burada qubernator
Uaytın nəvəsi dünyaya gəldi və Virciniya Deya Birləşmiş Ştatlar torpağında doğulan
ilk ingilis uşağı oldu. Uşağın bu adı da təsadüfi deyildi. Şimali Amerikanın şərq
sahili kraliça Elizabetin şərəfinə Virciniya (“Virgin” - bakirə deməkdir, kraliçanı
belə adlandırırdılar) adlanmışdı. Sonra qubernatora İngiltərəyə getmək lazım gəldi və
İspaniya ilə müharibəyə görə, o üç il sonra Roanoka qayıtdı. Yeni sakinlər
vətənlərindən ərzaq gəlməsini gözləyirdilər. Nəhayət, kömək gəlib çatanda koloniya
bütünlüklə yoxa çıxmışdı və bu adamların taleyi əsrlər boyu sirr olaraq qaldı.
1600-cü ildə İst İndiya Kompaniyası uzaqda yerləşən ölkələrlə ticarət üçün
çarter aldıqdan sonra Qərb dünyasında da iş görmək marağı yarandı. Çünki yeni qitə
bu vaxtadək qəribə və qonaqpərvər olmayan kimi qalsa da, ən azı ora getmək yolları
artıq məlum idi. Atlantik okeanından keçən şimal və cənub yolunu dənizçilər yaxşı
bilirdi. Soutempton tacirləri hələ 1540-cı ildən öz gəmilərini müntəzəm olaraq
Braziliya səfərinə göndərirdi. Nyufaundlend isə bundan da əvvəl yaxşı tanınmış balıq
ovu və ticarət məntəqəsi idi. Əsrin ikinci yarısında buraya balıq ovu üçün çoxlu
ingilis və fransız gəmiləri yollanırdı. Okean yolları yaxşı tanış idi. Şimali
Amerikanın sahili həm də müəyyən dərəcədə xəritəyə köçürülmüşdü. Artıq
macəraların romantik dövrü də ötüb keçmişdi. İndi gündəlikdə iti düşüncə dövrünün
tələb etdiyi Şimali Amerikanın Avropa tərəfindən istifadə edilməsi məsələsi dururdu.
18
Şimali Amerikada ilk ingilis koloniyaları
19 dekabr 1606-cı ildə London Kompaniyası üç kiçik gəmidə 105 kolonist
göndərdi, onlara Kristofer Nyuport kimi məşhur dəniz kapitanı başçılıq edirdi.
Kolonistlər Yeni Dünyaya yollandı. Amerika sahilinə çatanda onları cənnət
mənzərəsi - quşların cəh-cəhi və çiçəklərin ətri qarşıladı. Çesapik buxtasına daxil
olduqda, onlar buxtanın iki tərəfini Henri Burnu və Çarlz burnu adlandırdılar. Bu
adlar kral Ceymsin oğlanlarının şərəfinə qoyulmuşdu. Məskən salmaq üçün isə
böyük çayın buxtaya daxil olduğu yeri seçdilər, buraya isə kral Ceymsin adını
verdilər. Otuz mil aralıda onlar şəhərin əsasını qoydular və şəhəri də öz
monarxlarının adı ilə adlandırdılar. Bu Yeni Dünyada ingilislərin ilk daimi məskəni
idi. Beləliklə, İngiltərədən gələnlər 1607-ci ildə Ceymstaunda məskunlaşdılar.
Onların içərisində 12 fəhlə, bir neçə xarrat, dənizçi, bənna, bərbər və dərzi var idi.
Əllidən artıq adam isə "kübar" idi, onlar heç bir məşğuliyyəti olmayan, bekar
adamlar idi. Lakin koloniyada bir neçə fərasətli adamlar var idi. Onların sırasına
idarəetmə şurasının ilk sədri olmuş Uinqfild, məşhur dənizçi və Relinin şagirdi
Qosnold, bir çox əfsanəvi macəraların qəhrəmanı olan Con Smit daxil idi. Onlar
tezliklə bir neçə çadır və koma tikdilər, bir kilsə də düzəltdilər. Qubernator
Uinqfildin adamları idarə etmək qabiliyyəti yox idi. Adamlar arasında sözləşmə,
dedi-qodu kəsilmirdi. Hindu hücumlarından daimi qorxu da onların öz
bədbəxtliklərinə əlavə olunurdu. Bataqlıqda yaşamaq və vacib sayılan ərzaqın
yoxluğu ilə yanaşı, onlar malyariyadan əziyyət çəkirdilər. Hər gecə üç-dörd adam
ölürdü və sentyabrın sonuna kiçik koloniyanın sakinlərinin yalnız yarısı sağ qalmışdı.
Qosnold da bu kimsəsiz diyarda öz qəbrini tapdı.
Belə getsə bütün koloniya, heç şübhəsiz, həlak olacaqdı. Yalnız bir adamın
cəsarəti və igidliyi hesabına bu faciə baş vermədi. Bu Amerikanın erkən
məskunlaşması tarixinin ən nəcib və gözə çarpan şəxsiyyəti olan Con Smit idi. O,
çox cavan olanda fransız ordusuna qoşulmuşdu və bir neçə il onun sıralarında xidmət
etmişdi. Sonra Aralıq dənizində üzmüş, insan yaşamayan adaya düşmüş, sonra
Misirə gedən gəmiyə otura bilmişdi. İtaliya ərazisini piyada keçmiş,
Transilvaniyadakı bir döyüşdə üç türkü öldürmüş, nəhayət türklər tərəfindən əsir
götürülmüş və qul kimi satılmışdı. Qul sifətində Cənubi Rusiyaya göndərilmiş,
Naqay düzənliyində ağasını zəncirlə vurub öldürərək qaçmış, sərgərdan kimi
Avropanın bütün ölkələrindən keçərək, doğma vətəninə qayıtdıqdan sonra Virciniya
kolonistlərinə qoşulmuşdu. Amerikada meşədə müvəqqəti də olsa yaşaması onun
həyat odisseyasının tacına çevrildi. Çikahomini çayını tədqiq edərkən, onu hindular
əsir götürmüşdülər. Onu əsir götürənləri bir neçə gün cib kompası və digər qəribə
şeylərlə əyləndirdikdən sonra hindular onu ölümə məhkum etdilər. Başı edam
kötüyünün üstünə qoyulanda, qəbilə başçısının Pokahontas adlı balaca qızı (Xuan
Ortizi də eyni adlı qız xilas etmişdi) irəli atılıb, öz başını qurban getməli olan adamın
başının üstünə qoymaqla Smitin həyatına aman verilməsi barədə yalvarmağa başladı.
Onun xahişinə əməl olundu və ingilis öz adamlarına qoşulmağa göndərildi.
Con Smit qəribə fərasətə malik idi və o, Virciniya üçün bütün sakinlərin hər
birindən çox iş görmüşdü. Tezliklə o, koloniyanın qubernatoru oldu, hindularla
ticarət aparmaqla, qarğıdalı almaqla kolonistləri aclıqdan xilas etdi. Hər şeydən əvvəl
Dostları ilə paylaş: |